Nebati, Dolmabahçe Çalışma Ofisi’nde gerçekleştirilen görüşmede, 2022 yılını kıymetlendirdi ve 2023 amaçlarını paylaştı.
Türkiye İktisat Modeli ile değerli bir muvaffakiyet kıssası yazdıklarını tabir eden Nebati, global enflasyonun tarihi yüksek düzeylerde seyrettiği, nakliyat maliyetlerinin süratle yükseldiği, son yüzyılın en güç yıllarinden olan 2022’de, makroekonomik göstergelerin tamamına yakınında muvaffakiyet elde ettiklerini vurguladı.
Nebati, Türkiye İktisat Modeli’nin temel siyaset araçlarını “TL tasarrufların özendirilmesi, selektif kredi siyaseti ve yatırım ortamının iyileştirilmesi” olarak belirlediklerini anımsatarak, bu siyaset araçlarının aktif kullanmasıyla bir arada istikrarlı ve sürdürülebilir bir büyümeyi hedeflediklerini kaydetti.
TL tasarrufları artırmak, finansal istikrarı güçlendirmek ve finansal derinliği artırmak üzere başta Kur Muhafazalı Mevduat ve Katılma Hesabı olmak üzere biroldukca yeni adımı devreye aldıklarını hatırlatan Nebati, kısa bir müddetde döviz tevdiat hesaplarında Cumhuriyet tarihli en yüksek düşüşe imza attıklarını bildirdi.
Nebati, 2022’nin ikinci yarısından itibaren döviz kurlarında istikrarı sağlarken finansal istikrarı da sağlamlaştırdıklarını, TL’nin gerçek olarak bedel kazandığını söz ederek, TL’ye cazibeyi artırmak için ayrıyeten 6,6 milyar TL’ye ulaşan Gelire Endeksli Senet ihraç ettiklerini ve DİBS ile temettü gelirlerinde stopaj indirimi yaptıklarını anlattı.
Finansal araçlarda çeşitlendirme ve finansal sistem haricindeki atıl tasarrufların finansal sisteme kazandırılması gayesiyle 21 Kasım 2022’de devreye aldıkları 5 ton altın karşılığında ihraç edilen Darphane Altın Sertifikaları’na kişisel yatırımcıların büyük ilgi gösterdiğini aktaran Nebati, “Bu teveccühün akabinde bugün de 10 tonluk ikinci altın sertifikası ihracına çıkıyoruz.” dedi.
‘Borsa İstanbul, 2022 yılında dolar bazında yüzde 111 ile en yüksek getiriyi sağladı’
Nureddin Nebati, altın sertifikası ihraçları, Altın Tasarruf EkoSistemi ve Altın Dönüşümlü KKM uygulamasıyla 2022’de altın rezervlerinin 129 ton artırılmasına katkıda bulunduklarını belirterek, brüt rezervlerin de 129 milyar dolarla son 8 yılın en yüksek düzeyine ulaştığını kaydetti.
Nebati, “Brüt rezervimizin 2022’de evvelki yıla nazaran 18 milyar dolar artış kaydetmesinde KKM hesaplarının 1,4 trilyon TL’ye ulaşması, 11 milyar dolar fiyatında Eurobond ihracı yapmamız ve ihracatımızın rekor düzeye yükselmiş olması tesirli olmuştur.” dedi.
Borsa İstanbul’daki yatırımcı sayısının 1,4 milyon kişi artmasıyla yatırımcı tabanının genişlediğini söz eden Nebati, kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“Son bir yılda borsa şirketlerinin piyasa bedeli yüzde 184 artışla 6,2 trilyon liraya ulaşmıştır. Halka arzları vergisel açıdan teşvik ederek şirketlerimizin 19,3 milyar liralık ek finansmana erişimine imkan sağladık. bu biçimdece 2022 yılında 40 yeni şirket, Borsa İstanbul’da süreç görmeye başladı. Türkiye, borsa performansıyla gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerden olumlu ayrıştı. bu biçimdece Borsa İstanbul, 2022 yılında dolar bazında yüzde 111 ile en yüksek getiriyi sağladı. Yatırım, teşebbüs sermayesi ve gayrimenkul yatırım fon büyüklükleri de sermaye piyasamızın derinleşmesi konusunda katettiğimiz arayı açıkça ortaya koyuyor.”
‘En yüksek ihraca imza atan gelişmekte olan ülke olmayı başardık’
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, 2022 sonunda BES’te toplam iştirakçi sayısının 1,3 milyon artışla yaklaşık 15 milyon şahsa ulaştığını anımsatarak, sigortacılığın başka bir alanı olan Türk İştirak Reasürans AŞ’yi kurmak suretiyle iştirak ekosistemini daha da güçlendirdiklerini söylemiş oldu.
Geçen yıl 2021’e nazaran iç borçlanmanın ortalama vadesini 17 ay uzatarak 70 aya yükselttiklerini, maliyetini ise 14,9 puan azaltarak yüzde 10,7’ye düşürdüklerini bildiren Nebati, 2022’de hedefledikleri 11 milyar dolar fiyatında yurt dışı tahvil ihracını muvaffakiyetle tamamladıklarını, şiddetli piyasa şartlarında en yüksek ihracı gerçekleştiren gelişmekte olan ülke olmayı başardıklarını vurguladı.
Nebati, Dünya Bankası, çeşitli milletlerarası finans kuruluşları ve ticari bankalar vasıtasıyla 3,5 milyar dolarlık yurt dışı finansman temin ettiklerini aktardı.
Selektif kredi anlayışıyla ve Hazine Takviyeli Kefalet Sistemi’yle 116 milyar lira kredi imkanı oluşturduklarını belirten Nebati, “İmalat sanayi öncülüğünde kullandırılan ticari kredi büyümesi 2021 yılının 25 puan üzerine çıkarak yüzde 36,1 düzeyine ulaşmıştır. Bu yüksek meblağdaki ve orandaki ticari kredilerimizi kuvvetli bankacılık bölümümüz yardımıyla işletmelerimize sağlıyoruz.” dedi.
Nebati, Türkiye’deki bankaların tahsili gecikmiş alacak oranının öteki gelişmekte olan ülkelerden daha düşük bir düzeyde olduğunun altını çizdi.
‘Kişi başına düşen ulusal gelirin bu yıl 12 bin doların üzerine çıkacağını öngörüyoruz’
Bakan Nebati, global pazarlardaki yavaşlama ve paritenin olumsuz tesirlerine karşın ihracatın 254,2 milyar dolarla rekor düzeye ulaştığını aktararak, birinci 3 çeyrekte gerçekleşen büyümenin yüzde 60’ının makine ve teçhizat yatırımları ile net ihracattan kaynaklandığını söylemiş oldu.
Ocak-Eylül 2022 periyodunda yakaladıkları yüzde 6,2’lik büyümeye işaret eden Nebati, global büyüme kestirimleri aşağı taraflı revize edilirken, Türkiye’nin büyüme iddiasının üst taraflı revize edildiğini belirtti.
Nebati, “İlk 3 çeyrekte ülke ekonomimizin performansını başka ülkelerle kıyasladığımızda hayli berrak bir tablo ortaya çıkmaktadır. bu vakitte Çin bizim yarımız, ABD ve Almanya ise yarımızdan da düşük bir oranda büyüme kaydetmiştir. Yüksek büyüme performansımızın tesiriyle 2022 yılında kişi başına gelirimizin 10 bin dolar düzeyini aşacağını öngörüyoruz ki bu, Orta Vadeli Program varsayımınızın de üzerindedir. 2023 yılında da kişi başına gelirimizin inşallah daha da yükselerek 12 bin doların üzerine çıkacağını öngörüyoruz.” halinde konuştu.
‘290,4 milyar TL’lik vergi gelirinden vatandaşımız lehine vazgeçtik’
Nureddin Nebati, Türkiye İktisat Modeli ile büyümede kırdıkları rekorları sağlam bir taban üzerine inşa ettiklerini, bu tabanın değerli bir kesiminin üretim olduğunu vurgulayarak, salgın öncesine bakılırsa üretimi yüzde 20 artırdıklarını, bu artışın AB’nin 5 katına, ABD’nin ise 7,5 katına tekabül ettiğini söylemiş oldu.
Turizmde geçen yıl 51,5 milyon ziyaretçi ve 46 milyar dolar gelir elde etmeyi beklediklerini aktaran Nebati, Kasım 2022 prestijiyle güç ve altın hariç cari fazlanın 2021’e göre 14,3 milyar dolar güzelleşerek 51,3 milyar dolara ulaştığını kaydetti.
Nebati, geçen yıl yaşanan global emtia fiyatlarındaki artıştan, tedarik zincirlerindeki kırılmaların sürmesinden, yüksek enflasyondan bahsederek, kasım prestijiyle enflasyonda başlayan düşüş eğiliminin süreceğini vurguladı.
Geçen yıl 290,4 milyar TL vergi gelirinden vatandaşlar lehine vazgeçtiklerini aktaran Nebati, istihdamın kasım prestijiyle 31,6 milyon bireyle tarihi yüksek düzeye ulaştığını, bayanların iş gücüne iştirak oranının yüzde 36,4 ile rekor düzeyde gerçekleştiğini, gençleri bir fazlaca istikametten çeşitli program ve projelerle desteklediklerini, genç girişimcilere uygun imkanlar sunduklarını, gelir vergisi istisnası tanıdıklarını anlattı.
‘4 yıllık ortadan daha sonra bir daha faiz dışı fazla vermeyi başardık’
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, Türkiye İktisat Modeli ile birfazlaca makro ekonomik göstergede rekorlar kıran ülkenin brüt dış borç stokunun 440 milyar dolar düzeylerinde yatay seyrettiğini, GSYH’ye oranla brüt dış borç stokunun gerilemeye devam ettiğini, toplam borçluluğu da azalttıklarını söylemiş oldu.
“2021 yılına kıyasla toplam borçluluğumuzu GSYH’ye oran olarak 23 yüzde puan azaltırken, gelişmekte olan ekonomilerde bu oran artış kaydetmiştir” diyen Nebati, hanehalkı, gerçek kesim, kamu ve finansal dalın borçlarının GSYH’ye oranında da biroldukça ülkeye göre pek sağlam durumda olduklarını vurguladı.
Nebati, 2022 yılı bütçe sonuçlarının yüzlerini güldürdüğünü tabir ederek, şu ayrıntıları verdi:
“Makro göstergeler açısından son derece başarılı bir yıl olan 2022’de toplam bütçe masrafımız 2 trilyon 941 milyar lira, bütçe gelirimiz ise 2 trilyon 802 milyar lira olarak gerçekleşti ve bunun kararında bütçe açığımız yılın tamamında yalnızca 139,1 milyar lira oldu. Ayrıyeten, toplamda 171,8 milyar lira faiz dışı fazla verdik. ötürüsıyla global iktisatta sert türbülanslar yaşanırken, ülkemiz 4 yıllık ortadan daha sonra 2022 yılında bir daha faiz dışı fazla vermeyi başardı. bu biçimdece bütçe öngörümüzden 139,3 milyar, OVP amacımızdan ise 322,1 milyar lira daha düşük bir bütçe açığıyla seneyi kapatmış bulunuyoruz. Orta Vadeli Program’da 131,4 milyar lira faiz dışı açık kestiriminde bulunmuştuk. 2022’de sağladığımız yüksek bütçe performansıyla bu açığı telafi ettiğimiz üzere 171,8 milyar lira faiz dışı fazla vermeyi de başardık. Bu durum mutluluğumuzu ikiye katladı.”
‘Bütçe açığı yüzde 1’in altında gerçekleşecek’
Nureddin Nebati, bütçe açığının GSYH’nin yüzde 3,5 düzeylerinde gerçekleşeceğini öngördüklerini ve OVP’de bu oranı yüzde 3,4 olarak revize ettiklerini belirterek, “OVP’de ilan ettiğimiz GSYH sayısı temel alındığında, bütçe açığının GSYH’ye oranının yüzde 1 olarak gerçekleşeceğini görüyoruz. Fakat, o denli ki GSYH gerçekleşmelerinin OVP beklentilerimizden daha yüksek düzeyde olacağına ait öncü göstergeler, bütçe açığımızın da yüzde 1’in altında gerçekleşeceğini işaret ediyor. 2022 yılındaki tüm kuvvetli şartlara karşın son 20 yılın en düzgün bütçe performanslarından birini yakaladık. Bu yüksek performans, katiyen epeyce kıymetli bir muvaffakiyettir.” ifadelerini kullandı.
Türkiye’nin bütçe açığının GSYH’ye oranında, gelişmiş ve gelişmekte olan birfazlaca iktisada göre epeyce daha olumlu performans gösterdiğini kaydeden Nebati, “Bu yıl yalnızca bütçe açığını düşürmekle kalmadık, mesnetsiz birtakım savların tam tersine faiz harcamalarının bütçe ortasındaki hissesini da azalttık. 2022 başlangıç bütçesinde yüzde 13,7 olarak öngörülen faiz masraflarının bütçe ortasındaki hissesini yüzde 10,6’ya düşürdük.” diye konuştu.
senelerdır korudukları sağlam duruşları yardımıyla 2002 yılında yüzde 11,1 düzeyinde devraldıkları bütçe açığının GSYH’ye oranını, 2022’de yüzde 1’e düşürdüklerini aktaran Nebati, 2002 yılında faizin bütçe içerisindeki hissesinin yüzde 43 iken, 2022 yılında bu oranın yüzde 10,6’ya düştüğünü bildirdi.
Nebati, 2002’de toplanan her 100 liralık verginin 85,7 lirasının faiz harcamalarına giderken, 2022’de yalnızca 13,2 lirasının faiz harcamalarına gittiğini belirterek, “Uyguladığımız mali disiplin ve faal borç idaresi kararında AB tarifli Genel İdare Borç Stoku’nun GSYH’ye oranını 2002 yılında yüzde 71,5 iken, 2022 yılı üçüncü çeyrek prestijiyle yüzde 34,8’e kadar düşürdük. Bu oran, 2021 sonuna nazaran 7 puan gerilemiştir. Mezkur oranın yıl sonunda OVP varsayımımızın de altında gerçekleşeceğini öngörüyoruz. Hatırlatmak isterim ki AB üyesi ülkelerin borç stokunun GSYH’ye oranı ise tam yüzde 86,4 düzeyindedir.” tabirlerini kullandı.
Giderlere bakıldığında, gerçekleşmelerin OVP kestirimlerinin 192 milyar altında kalırken, faiz hariç masrafların ise 173 milyar liranın altında gerçekleştiğini aktaran Nebati, şöyleki devam etti:
“Bütçe masraflarının geçen yıla kıyasla en çok artış gösterdiği harcama kalemlerinin; cari transferler, işçi sarfiyatları, yatırım harcamaları ve borç verme alanlarında olduğunu görüyoruz. Pekala, bu alanlarda niye bu kadar artış meydana geldi? özetlemek gerekirse, bu konulara değinmek istiyorum. Kamu bakılırsavlilerimizin ve emeklilerimizin aylıklarında değerli artışlar yaptık. Sıhhat hizmetlerinde verimliliği artırmak amacıyla kayda kıymet düzenlemeler gerçekleştirdik. Mahalli yönetimlere aktardığımız kaynakları artırarak vatandaşlarımıza yerelde sunulan hizmetlerin de kalitesinin artırılmasını sağladık. Ülkemizin büyüme potansiyelini artıracak yatırımlara daha fazla kaynak ayırdık. Yüksek oranlı güç sübvansiyonları sağladık. Tarım dalı yatırımları, kredi sübvansiyonları ve müdahale alımları ile ziraî KİT dayanakları için ek harcamalar yaptık. Toplumsal gayeli harcamalara ayırdığımız kaynağı daha da artırdık.”
‘OVP’de öngördüğümüz bütçe gelir iddiamızı aşmış bulunuyoruz’
Nureddin Nebati, 2022 yılı gelir performanslarının son derece kuvvetli gerçekleştiğini vurgulayarak, “2022 sonu prestijiyle merkezi idare bütçe gelirleri 2 trilyon 802 milyar lira, vergi gelirleri ise 2 trilyon 353 milyar lira olmuştur. bu biçimdece OVP’de öngördüğümüz bütçe gelir varsayımımızı aşmış bulunuyoruz.” dedi.
Bu kuvvetli performansın, son devirde vatandaşları desteklemek maksadıyla yaptıkları düzenlemelerin gelir azaltıcı tesirine karşın yakalandığına işaret eden Nebati, bu durumun son derece kıymetli olduğunu kaydetti.
Nebati, vergi çeşitleri açısından en kuvvetli gerçekleşmenin yüzde 185 artışla kurumlar vergisinden kaynaklandığını, bu biçimdece kurumlar vergisinin vergi gelirleri içerisindeki hissesini yüzde 21,6’ya çıkarttıklarını bildirdi.
Bu kuvvetli performansı yakalarken vergi yükünü artırmadıklarını, tam bilakis kıymetli ölçüde düşürdüklerini söz eden Nebati, şunları kaydetti:
“Ülkemiz, OECD ortasında en düşük vergi yüküne sahip 5’inci ülkedir. Dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri ortasındaki hissesini yüzde 42’ye düşürdük. bu biçimdece son 19 yılda vergi gelirleri ortasında dolaylı vergilerin hissesini 5 puan azaltmış olduk. Bir öteki kıymetli bahis ise mükelleflerimize yaptığımız vergi iadeleri. Vergi iadelerimiz, topladığımız net vergi gelirlerimizin yaklaşık yüzde 15’ini oluşturmaktadır. Bakın, 2022 yılında 350,8 milyar lira vergi iadesi yaptık. 2021 ve evvelki 4 yılın iade artış suratı ortalama yüzde 30 civarında iken, 2022 yılında iadeler, bundan evvelki yıla göre yüzde 107 oranında muazzam bir artış göstermiştir. Yalnızca bu data bile bizim yatırım yapanın, üretenin, ihraç edenin yanında olduğumuzun en somut göstergesidir.”
‘Geçtiğimiz yıl 1,1 milyon mükellefi tahlil ve incelemeye tabi tuttuk’
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, geçen yıl biroldukca kıymetli uygulamayı hayata geçirdiklerini belirterek, minimum fiyatta, kamu bakılırsavlilerinin ve memur emeklilerinin aylık ve fiyatlarında, SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarında kıymetli artışlar gerçekleştirdiklerini kaydetti.
Ek gösterge düzenlemeleriyle memur ve memur emeklisinin mali haklarında değerli iyileştirmeler sağladıklarını aktaran Nebati, çalışanın, esnafın ve çiftçinin alım gücünü desteklemek için attıkları adımları anlattı.
Vatandaşların alım gücünü desteklemek ve enflasyonla kararlı çaba kapsamında epey değerli KDV indirimlerini hayata geçirdiklerini anımsatan Nebati, temel besin mamüllerinden tarım makinelerine kadar hayli geniş bir yelpazede KDV oran indirimlerini uygulamaya aldıklarını söylemiş oldu.
Türkiye İktisat Modeli çerçevesinde büyüme potansiyelini artıracak yatırım, istihdam, üretim ve ihracat alanlarına kuvvetli vergisel dayanaklar sunmaya devam ettiklerini belirten Nebati, bu kapsamda yaptıkları çalışmalara değindi.
Bir taraftan vergisel teşvikler verirken, öteki taraftan vergide adaleti artırmak ve kayıt dışı iktisat ile gayret etmek için 2022 yılında vergide kontrol faaliyetlerini kıymetli ölçüde artırdıklarını vurgulayan Nebati, “2021 yılında 342 bin mükellef denetlenirken, geçtiğimiz yıl 1,1 milyon mükellefi tahlil ve incelemeye tabi tuttuk. İktisatta kayıt dışı ile çabayı artırmak için 2023-2025 periyodunu kapsayan Kayıt Dışı İktisatla Çaba Hareket Planı’nı paydaşlarımızın görüşleriyle oluşturduk.” dedi.
Nebati, tarımı bir ulusal güvenlik sıkıntısı olarak değerlendirdiklerini ve üreticileri desteklemeye devam ettiklerini aktararak, “2022 yılı ziraî dayanak bütçemizi 39,7 milyar TL düzeyine çıkardık. Hububata 2023 yılında ödenmesi öngörülen mazot ve gübre dayanağı hak edişlerini 2022’de tıpkı olarak kullandırmaya başladık. DSİ tarafınca TOKİ’ye yaptırılan ziraî sulama kanallarının finansmanına yönelik uzun vadeli kredi imkanı sağladık. Ziraî üretimde kullanılan Hazine faiz takviyeli kredilerin tamamında üst limitleri yükselttik.” diye konuştu.
‘Yeşil, toplumsal ve sürdürülebilir alanlar için yeşil tahvil ihracı planlıyoruz’
Nureddin Nebati, 2023 yılında doğal gaz ve elektrik tüketimlerinde sübvansiyona devam ettiklerini, kamu bakılırsavlilerinin ve memur emeklilerinin aylıklarında ek refah hissesi verdiklerini, en düşük emekli aylığını 5 bin 500 liraya yükselttiklerini, yakında EYT ve kontratlı işçinin takıma alınmasına ait düzenlemeleri tamamlayacaklarını bildirdi.
Türkiye İktisat Modeli’nin sağladığı kuvvetli büyüme yardımıyla bütçenin de, kasanın da sağlam durumda olduğunu vurgulayan Nebati, “Kamu maliyesi göstergelerinde bozulmaya bugüne kadar müsaade vermedik, bundan daha sonra da vermeye niyetimiz yoktur. Türkiye İktisat Modeli’nin sağladığı potansiyel yardımıyla OVP’de deklare ettiğımız 2023 yılı bütçe gayelerine ulaşma noktasında rastgele bir kuşkumuz kelam konusu değildir.” dedi.
2023 yılında yatırım, istihdam, üretim ve ihracatı önceleyen, üretkenlik odaklı vergi siyasetleri uygulamalarına devam edeceklerini bildiren Nebati, şu değerlendirmelerde bulundu:
“1 Milyon İstihdam Projesi’yle nitelikli iş gücünün oluşması ve patronla iş gücünün buluşmasını sağlamayı sürdüreceğiz. Yeşil, toplumsal ve sürdürülebilir alanlar için yeşil tahvil ihracı planlıyoruz. İşletmelerimizin finansman muhtaçlıkları için 200 milyar TL kefalet ile 250 milyar liralık kredi imkanı sunuyoruz. Bir hafta ortasında esnafımıza ve çiftçilerimize finansmana erişim için verdiğimiz muştuları hatırlatmak isterim. Bu muştulara ilaveten bu paket, biroldukça kısmın finansmana rahatlıkla erişebilmesini sağlayacaktır. Finansal mimari çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Ülkemizin vizyon projelerinden olan Togg’a yönelik kamu alım garantisini de hayata geçiriyoruz.”
Rakamların ortada olduğunu, 2022 yılında, yani tüm iktisatların adeta sarsıldığı bir devirde dahi elde etmeyi başardıkları bu kazanımların Türkiye İktisat Modeli ve attıkları isabetli adımlar yardımıyla gerçekleştiğini aktaran Nebati, modelin çabucak hemen birinci yılında, iktisatta kaydedilen kıymetli uzaklığın, geleceğe fazlaca daha umutla bakılmasını sağladığını söylemiş oldu.
Türkiye İktisat Modeli ile değerli bir muvaffakiyet kıssası yazdıklarını tabir eden Nebati, global enflasyonun tarihi yüksek düzeylerde seyrettiği, nakliyat maliyetlerinin süratle yükseldiği, son yüzyılın en güç yıllarinden olan 2022’de, makroekonomik göstergelerin tamamına yakınında muvaffakiyet elde ettiklerini vurguladı.
Nebati, Türkiye İktisat Modeli’nin temel siyaset araçlarını “TL tasarrufların özendirilmesi, selektif kredi siyaseti ve yatırım ortamının iyileştirilmesi” olarak belirlediklerini anımsatarak, bu siyaset araçlarının aktif kullanmasıyla bir arada istikrarlı ve sürdürülebilir bir büyümeyi hedeflediklerini kaydetti.
TL tasarrufları artırmak, finansal istikrarı güçlendirmek ve finansal derinliği artırmak üzere başta Kur Muhafazalı Mevduat ve Katılma Hesabı olmak üzere biroldukca yeni adımı devreye aldıklarını hatırlatan Nebati, kısa bir müddetde döviz tevdiat hesaplarında Cumhuriyet tarihli en yüksek düşüşe imza attıklarını bildirdi.
Nebati, 2022’nin ikinci yarısından itibaren döviz kurlarında istikrarı sağlarken finansal istikrarı da sağlamlaştırdıklarını, TL’nin gerçek olarak bedel kazandığını söz ederek, TL’ye cazibeyi artırmak için ayrıyeten 6,6 milyar TL’ye ulaşan Gelire Endeksli Senet ihraç ettiklerini ve DİBS ile temettü gelirlerinde stopaj indirimi yaptıklarını anlattı.
Finansal araçlarda çeşitlendirme ve finansal sistem haricindeki atıl tasarrufların finansal sisteme kazandırılması gayesiyle 21 Kasım 2022’de devreye aldıkları 5 ton altın karşılığında ihraç edilen Darphane Altın Sertifikaları’na kişisel yatırımcıların büyük ilgi gösterdiğini aktaran Nebati, “Bu teveccühün akabinde bugün de 10 tonluk ikinci altın sertifikası ihracına çıkıyoruz.” dedi.
‘Borsa İstanbul, 2022 yılında dolar bazında yüzde 111 ile en yüksek getiriyi sağladı’
Nureddin Nebati, altın sertifikası ihraçları, Altın Tasarruf EkoSistemi ve Altın Dönüşümlü KKM uygulamasıyla 2022’de altın rezervlerinin 129 ton artırılmasına katkıda bulunduklarını belirterek, brüt rezervlerin de 129 milyar dolarla son 8 yılın en yüksek düzeyine ulaştığını kaydetti.
Nebati, “Brüt rezervimizin 2022’de evvelki yıla nazaran 18 milyar dolar artış kaydetmesinde KKM hesaplarının 1,4 trilyon TL’ye ulaşması, 11 milyar dolar fiyatında Eurobond ihracı yapmamız ve ihracatımızın rekor düzeye yükselmiş olması tesirli olmuştur.” dedi.
Borsa İstanbul’daki yatırımcı sayısının 1,4 milyon kişi artmasıyla yatırımcı tabanının genişlediğini söz eden Nebati, kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“Son bir yılda borsa şirketlerinin piyasa bedeli yüzde 184 artışla 6,2 trilyon liraya ulaşmıştır. Halka arzları vergisel açıdan teşvik ederek şirketlerimizin 19,3 milyar liralık ek finansmana erişimine imkan sağladık. bu biçimdece 2022 yılında 40 yeni şirket, Borsa İstanbul’da süreç görmeye başladı. Türkiye, borsa performansıyla gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerden olumlu ayrıştı. bu biçimdece Borsa İstanbul, 2022 yılında dolar bazında yüzde 111 ile en yüksek getiriyi sağladı. Yatırım, teşebbüs sermayesi ve gayrimenkul yatırım fon büyüklükleri de sermaye piyasamızın derinleşmesi konusunda katettiğimiz arayı açıkça ortaya koyuyor.”
‘En yüksek ihraca imza atan gelişmekte olan ülke olmayı başardık’
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, 2022 sonunda BES’te toplam iştirakçi sayısının 1,3 milyon artışla yaklaşık 15 milyon şahsa ulaştığını anımsatarak, sigortacılığın başka bir alanı olan Türk İştirak Reasürans AŞ’yi kurmak suretiyle iştirak ekosistemini daha da güçlendirdiklerini söylemiş oldu.
Geçen yıl 2021’e nazaran iç borçlanmanın ortalama vadesini 17 ay uzatarak 70 aya yükselttiklerini, maliyetini ise 14,9 puan azaltarak yüzde 10,7’ye düşürdüklerini bildiren Nebati, 2022’de hedefledikleri 11 milyar dolar fiyatında yurt dışı tahvil ihracını muvaffakiyetle tamamladıklarını, şiddetli piyasa şartlarında en yüksek ihracı gerçekleştiren gelişmekte olan ülke olmayı başardıklarını vurguladı.
Nebati, Dünya Bankası, çeşitli milletlerarası finans kuruluşları ve ticari bankalar vasıtasıyla 3,5 milyar dolarlık yurt dışı finansman temin ettiklerini aktardı.
Selektif kredi anlayışıyla ve Hazine Takviyeli Kefalet Sistemi’yle 116 milyar lira kredi imkanı oluşturduklarını belirten Nebati, “İmalat sanayi öncülüğünde kullandırılan ticari kredi büyümesi 2021 yılının 25 puan üzerine çıkarak yüzde 36,1 düzeyine ulaşmıştır. Bu yüksek meblağdaki ve orandaki ticari kredilerimizi kuvvetli bankacılık bölümümüz yardımıyla işletmelerimize sağlıyoruz.” dedi.
Nebati, Türkiye’deki bankaların tahsili gecikmiş alacak oranının öteki gelişmekte olan ülkelerden daha düşük bir düzeyde olduğunun altını çizdi.
‘Kişi başına düşen ulusal gelirin bu yıl 12 bin doların üzerine çıkacağını öngörüyoruz’
Bakan Nebati, global pazarlardaki yavaşlama ve paritenin olumsuz tesirlerine karşın ihracatın 254,2 milyar dolarla rekor düzeye ulaştığını aktararak, birinci 3 çeyrekte gerçekleşen büyümenin yüzde 60’ının makine ve teçhizat yatırımları ile net ihracattan kaynaklandığını söylemiş oldu.
Ocak-Eylül 2022 periyodunda yakaladıkları yüzde 6,2’lik büyümeye işaret eden Nebati, global büyüme kestirimleri aşağı taraflı revize edilirken, Türkiye’nin büyüme iddiasının üst taraflı revize edildiğini belirtti.
Nebati, “İlk 3 çeyrekte ülke ekonomimizin performansını başka ülkelerle kıyasladığımızda hayli berrak bir tablo ortaya çıkmaktadır. bu vakitte Çin bizim yarımız, ABD ve Almanya ise yarımızdan da düşük bir oranda büyüme kaydetmiştir. Yüksek büyüme performansımızın tesiriyle 2022 yılında kişi başına gelirimizin 10 bin dolar düzeyini aşacağını öngörüyoruz ki bu, Orta Vadeli Program varsayımınızın de üzerindedir. 2023 yılında da kişi başına gelirimizin inşallah daha da yükselerek 12 bin doların üzerine çıkacağını öngörüyoruz.” halinde konuştu.
‘290,4 milyar TL’lik vergi gelirinden vatandaşımız lehine vazgeçtik’
Nureddin Nebati, Türkiye İktisat Modeli ile büyümede kırdıkları rekorları sağlam bir taban üzerine inşa ettiklerini, bu tabanın değerli bir kesiminin üretim olduğunu vurgulayarak, salgın öncesine bakılırsa üretimi yüzde 20 artırdıklarını, bu artışın AB’nin 5 katına, ABD’nin ise 7,5 katına tekabül ettiğini söylemiş oldu.
Turizmde geçen yıl 51,5 milyon ziyaretçi ve 46 milyar dolar gelir elde etmeyi beklediklerini aktaran Nebati, Kasım 2022 prestijiyle güç ve altın hariç cari fazlanın 2021’e göre 14,3 milyar dolar güzelleşerek 51,3 milyar dolara ulaştığını kaydetti.
Nebati, geçen yıl yaşanan global emtia fiyatlarındaki artıştan, tedarik zincirlerindeki kırılmaların sürmesinden, yüksek enflasyondan bahsederek, kasım prestijiyle enflasyonda başlayan düşüş eğiliminin süreceğini vurguladı.
Geçen yıl 290,4 milyar TL vergi gelirinden vatandaşlar lehine vazgeçtiklerini aktaran Nebati, istihdamın kasım prestijiyle 31,6 milyon bireyle tarihi yüksek düzeye ulaştığını, bayanların iş gücüne iştirak oranının yüzde 36,4 ile rekor düzeyde gerçekleştiğini, gençleri bir fazlaca istikametten çeşitli program ve projelerle desteklediklerini, genç girişimcilere uygun imkanlar sunduklarını, gelir vergisi istisnası tanıdıklarını anlattı.
‘4 yıllık ortadan daha sonra bir daha faiz dışı fazla vermeyi başardık’
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, Türkiye İktisat Modeli ile birfazlaca makro ekonomik göstergede rekorlar kıran ülkenin brüt dış borç stokunun 440 milyar dolar düzeylerinde yatay seyrettiğini, GSYH’ye oranla brüt dış borç stokunun gerilemeye devam ettiğini, toplam borçluluğu da azalttıklarını söylemiş oldu.
“2021 yılına kıyasla toplam borçluluğumuzu GSYH’ye oran olarak 23 yüzde puan azaltırken, gelişmekte olan ekonomilerde bu oran artış kaydetmiştir” diyen Nebati, hanehalkı, gerçek kesim, kamu ve finansal dalın borçlarının GSYH’ye oranında da biroldukça ülkeye göre pek sağlam durumda olduklarını vurguladı.
Nebati, 2022 yılı bütçe sonuçlarının yüzlerini güldürdüğünü tabir ederek, şu ayrıntıları verdi:
“Makro göstergeler açısından son derece başarılı bir yıl olan 2022’de toplam bütçe masrafımız 2 trilyon 941 milyar lira, bütçe gelirimiz ise 2 trilyon 802 milyar lira olarak gerçekleşti ve bunun kararında bütçe açığımız yılın tamamında yalnızca 139,1 milyar lira oldu. Ayrıyeten, toplamda 171,8 milyar lira faiz dışı fazla verdik. ötürüsıyla global iktisatta sert türbülanslar yaşanırken, ülkemiz 4 yıllık ortadan daha sonra 2022 yılında bir daha faiz dışı fazla vermeyi başardı. bu biçimdece bütçe öngörümüzden 139,3 milyar, OVP amacımızdan ise 322,1 milyar lira daha düşük bir bütçe açığıyla seneyi kapatmış bulunuyoruz. Orta Vadeli Program’da 131,4 milyar lira faiz dışı açık kestiriminde bulunmuştuk. 2022’de sağladığımız yüksek bütçe performansıyla bu açığı telafi ettiğimiz üzere 171,8 milyar lira faiz dışı fazla vermeyi de başardık. Bu durum mutluluğumuzu ikiye katladı.”
‘Bütçe açığı yüzde 1’in altında gerçekleşecek’
Nureddin Nebati, bütçe açığının GSYH’nin yüzde 3,5 düzeylerinde gerçekleşeceğini öngördüklerini ve OVP’de bu oranı yüzde 3,4 olarak revize ettiklerini belirterek, “OVP’de ilan ettiğimiz GSYH sayısı temel alındığında, bütçe açığının GSYH’ye oranının yüzde 1 olarak gerçekleşeceğini görüyoruz. Fakat, o denli ki GSYH gerçekleşmelerinin OVP beklentilerimizden daha yüksek düzeyde olacağına ait öncü göstergeler, bütçe açığımızın da yüzde 1’in altında gerçekleşeceğini işaret ediyor. 2022 yılındaki tüm kuvvetli şartlara karşın son 20 yılın en düzgün bütçe performanslarından birini yakaladık. Bu yüksek performans, katiyen epeyce kıymetli bir muvaffakiyettir.” ifadelerini kullandı.
Türkiye’nin bütçe açığının GSYH’ye oranında, gelişmiş ve gelişmekte olan birfazlaca iktisada göre epeyce daha olumlu performans gösterdiğini kaydeden Nebati, “Bu yıl yalnızca bütçe açığını düşürmekle kalmadık, mesnetsiz birtakım savların tam tersine faiz harcamalarının bütçe ortasındaki hissesini da azalttık. 2022 başlangıç bütçesinde yüzde 13,7 olarak öngörülen faiz masraflarının bütçe ortasındaki hissesini yüzde 10,6’ya düşürdük.” diye konuştu.
senelerdır korudukları sağlam duruşları yardımıyla 2002 yılında yüzde 11,1 düzeyinde devraldıkları bütçe açığının GSYH’ye oranını, 2022’de yüzde 1’e düşürdüklerini aktaran Nebati, 2002 yılında faizin bütçe içerisindeki hissesinin yüzde 43 iken, 2022 yılında bu oranın yüzde 10,6’ya düştüğünü bildirdi.
Nebati, 2002’de toplanan her 100 liralık verginin 85,7 lirasının faiz harcamalarına giderken, 2022’de yalnızca 13,2 lirasının faiz harcamalarına gittiğini belirterek, “Uyguladığımız mali disiplin ve faal borç idaresi kararında AB tarifli Genel İdare Borç Stoku’nun GSYH’ye oranını 2002 yılında yüzde 71,5 iken, 2022 yılı üçüncü çeyrek prestijiyle yüzde 34,8’e kadar düşürdük. Bu oran, 2021 sonuna nazaran 7 puan gerilemiştir. Mezkur oranın yıl sonunda OVP varsayımımızın de altında gerçekleşeceğini öngörüyoruz. Hatırlatmak isterim ki AB üyesi ülkelerin borç stokunun GSYH’ye oranı ise tam yüzde 86,4 düzeyindedir.” tabirlerini kullandı.
Giderlere bakıldığında, gerçekleşmelerin OVP kestirimlerinin 192 milyar altında kalırken, faiz hariç masrafların ise 173 milyar liranın altında gerçekleştiğini aktaran Nebati, şöyleki devam etti:
“Bütçe masraflarının geçen yıla kıyasla en çok artış gösterdiği harcama kalemlerinin; cari transferler, işçi sarfiyatları, yatırım harcamaları ve borç verme alanlarında olduğunu görüyoruz. Pekala, bu alanlarda niye bu kadar artış meydana geldi? özetlemek gerekirse, bu konulara değinmek istiyorum. Kamu bakılırsavlilerimizin ve emeklilerimizin aylıklarında değerli artışlar yaptık. Sıhhat hizmetlerinde verimliliği artırmak amacıyla kayda kıymet düzenlemeler gerçekleştirdik. Mahalli yönetimlere aktardığımız kaynakları artırarak vatandaşlarımıza yerelde sunulan hizmetlerin de kalitesinin artırılmasını sağladık. Ülkemizin büyüme potansiyelini artıracak yatırımlara daha fazla kaynak ayırdık. Yüksek oranlı güç sübvansiyonları sağladık. Tarım dalı yatırımları, kredi sübvansiyonları ve müdahale alımları ile ziraî KİT dayanakları için ek harcamalar yaptık. Toplumsal gayeli harcamalara ayırdığımız kaynağı daha da artırdık.”
‘OVP’de öngördüğümüz bütçe gelir iddiamızı aşmış bulunuyoruz’
Nureddin Nebati, 2022 yılı gelir performanslarının son derece kuvvetli gerçekleştiğini vurgulayarak, “2022 sonu prestijiyle merkezi idare bütçe gelirleri 2 trilyon 802 milyar lira, vergi gelirleri ise 2 trilyon 353 milyar lira olmuştur. bu biçimdece OVP’de öngördüğümüz bütçe gelir varsayımımızı aşmış bulunuyoruz.” dedi.
Bu kuvvetli performansın, son devirde vatandaşları desteklemek maksadıyla yaptıkları düzenlemelerin gelir azaltıcı tesirine karşın yakalandığına işaret eden Nebati, bu durumun son derece kıymetli olduğunu kaydetti.
Nebati, vergi çeşitleri açısından en kuvvetli gerçekleşmenin yüzde 185 artışla kurumlar vergisinden kaynaklandığını, bu biçimdece kurumlar vergisinin vergi gelirleri içerisindeki hissesini yüzde 21,6’ya çıkarttıklarını bildirdi.
Bu kuvvetli performansı yakalarken vergi yükünü artırmadıklarını, tam bilakis kıymetli ölçüde düşürdüklerini söz eden Nebati, şunları kaydetti:
“Ülkemiz, OECD ortasında en düşük vergi yüküne sahip 5’inci ülkedir. Dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri ortasındaki hissesini yüzde 42’ye düşürdük. bu biçimdece son 19 yılda vergi gelirleri ortasında dolaylı vergilerin hissesini 5 puan azaltmış olduk. Bir öteki kıymetli bahis ise mükelleflerimize yaptığımız vergi iadeleri. Vergi iadelerimiz, topladığımız net vergi gelirlerimizin yaklaşık yüzde 15’ini oluşturmaktadır. Bakın, 2022 yılında 350,8 milyar lira vergi iadesi yaptık. 2021 ve evvelki 4 yılın iade artış suratı ortalama yüzde 30 civarında iken, 2022 yılında iadeler, bundan evvelki yıla göre yüzde 107 oranında muazzam bir artış göstermiştir. Yalnızca bu data bile bizim yatırım yapanın, üretenin, ihraç edenin yanında olduğumuzun en somut göstergesidir.”
‘Geçtiğimiz yıl 1,1 milyon mükellefi tahlil ve incelemeye tabi tuttuk’
Hazine ve Maliye Bakanı Nebati, geçen yıl biroldukca kıymetli uygulamayı hayata geçirdiklerini belirterek, minimum fiyatta, kamu bakılırsavlilerinin ve memur emeklilerinin aylık ve fiyatlarında, SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarında kıymetli artışlar gerçekleştirdiklerini kaydetti.
Ek gösterge düzenlemeleriyle memur ve memur emeklisinin mali haklarında değerli iyileştirmeler sağladıklarını aktaran Nebati, çalışanın, esnafın ve çiftçinin alım gücünü desteklemek için attıkları adımları anlattı.
Vatandaşların alım gücünü desteklemek ve enflasyonla kararlı çaba kapsamında epey değerli KDV indirimlerini hayata geçirdiklerini anımsatan Nebati, temel besin mamüllerinden tarım makinelerine kadar hayli geniş bir yelpazede KDV oran indirimlerini uygulamaya aldıklarını söylemiş oldu.
Türkiye İktisat Modeli çerçevesinde büyüme potansiyelini artıracak yatırım, istihdam, üretim ve ihracat alanlarına kuvvetli vergisel dayanaklar sunmaya devam ettiklerini belirten Nebati, bu kapsamda yaptıkları çalışmalara değindi.
Bir taraftan vergisel teşvikler verirken, öteki taraftan vergide adaleti artırmak ve kayıt dışı iktisat ile gayret etmek için 2022 yılında vergide kontrol faaliyetlerini kıymetli ölçüde artırdıklarını vurgulayan Nebati, “2021 yılında 342 bin mükellef denetlenirken, geçtiğimiz yıl 1,1 milyon mükellefi tahlil ve incelemeye tabi tuttuk. İktisatta kayıt dışı ile çabayı artırmak için 2023-2025 periyodunu kapsayan Kayıt Dışı İktisatla Çaba Hareket Planı’nı paydaşlarımızın görüşleriyle oluşturduk.” dedi.
Nebati, tarımı bir ulusal güvenlik sıkıntısı olarak değerlendirdiklerini ve üreticileri desteklemeye devam ettiklerini aktararak, “2022 yılı ziraî dayanak bütçemizi 39,7 milyar TL düzeyine çıkardık. Hububata 2023 yılında ödenmesi öngörülen mazot ve gübre dayanağı hak edişlerini 2022’de tıpkı olarak kullandırmaya başladık. DSİ tarafınca TOKİ’ye yaptırılan ziraî sulama kanallarının finansmanına yönelik uzun vadeli kredi imkanı sağladık. Ziraî üretimde kullanılan Hazine faiz takviyeli kredilerin tamamında üst limitleri yükselttik.” diye konuştu.
‘Yeşil, toplumsal ve sürdürülebilir alanlar için yeşil tahvil ihracı planlıyoruz’
Nureddin Nebati, 2023 yılında doğal gaz ve elektrik tüketimlerinde sübvansiyona devam ettiklerini, kamu bakılırsavlilerinin ve memur emeklilerinin aylıklarında ek refah hissesi verdiklerini, en düşük emekli aylığını 5 bin 500 liraya yükselttiklerini, yakında EYT ve kontratlı işçinin takıma alınmasına ait düzenlemeleri tamamlayacaklarını bildirdi.
Türkiye İktisat Modeli’nin sağladığı kuvvetli büyüme yardımıyla bütçenin de, kasanın da sağlam durumda olduğunu vurgulayan Nebati, “Kamu maliyesi göstergelerinde bozulmaya bugüne kadar müsaade vermedik, bundan daha sonra da vermeye niyetimiz yoktur. Türkiye İktisat Modeli’nin sağladığı potansiyel yardımıyla OVP’de deklare ettiğımız 2023 yılı bütçe gayelerine ulaşma noktasında rastgele bir kuşkumuz kelam konusu değildir.” dedi.
2023 yılında yatırım, istihdam, üretim ve ihracatı önceleyen, üretkenlik odaklı vergi siyasetleri uygulamalarına devam edeceklerini bildiren Nebati, şu değerlendirmelerde bulundu:
“1 Milyon İstihdam Projesi’yle nitelikli iş gücünün oluşması ve patronla iş gücünün buluşmasını sağlamayı sürdüreceğiz. Yeşil, toplumsal ve sürdürülebilir alanlar için yeşil tahvil ihracı planlıyoruz. İşletmelerimizin finansman muhtaçlıkları için 200 milyar TL kefalet ile 250 milyar liralık kredi imkanı sunuyoruz. Bir hafta ortasında esnafımıza ve çiftçilerimize finansmana erişim için verdiğimiz muştuları hatırlatmak isterim. Bu muştulara ilaveten bu paket, biroldukça kısmın finansmana rahatlıkla erişebilmesini sağlayacaktır. Finansal mimari çalışmalarımızı sürdürüyoruz. Ülkemizin vizyon projelerinden olan Togg’a yönelik kamu alım garantisini de hayata geçiriyoruz.”
Rakamların ortada olduğunu, 2022 yılında, yani tüm iktisatların adeta sarsıldığı bir devirde dahi elde etmeyi başardıkları bu kazanımların Türkiye İktisat Modeli ve attıkları isabetli adımlar yardımıyla gerçekleştiğini aktaran Nebati, modelin çabucak hemen birinci yılında, iktisatta kaydedilen kıymetli uzaklığın, geleceğe fazlaca daha umutla bakılmasını sağladığını söylemiş oldu.