ABD idaresi, ‘Rusya’nın Ukrayna‘yı işgal edeceği’ propagandasıyla bu ülkeye ve Doğu Avrupa’ya asker ve silah yığarak NATO‘daki müttefiklerini ‘mobilize ederken’, karşılıklı tatbikatlar eşliğinde diplomatik bilet güreşi devam ediyor.
Ukrayna; ABD, Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye tarafınca tedarik edilen askeri teçhizatla 10 gün sürecek bir tatbikata başlarken, Rusya Federasyonu’nun da Belarus’la Birlik Devleti’nin ‘Birlik Kararlılığı-2022’ tatbikatı başlamış durumda.
Öbür yandan Avrupa kanadının krizin çatışmasız tahlili için teşebbüsleri de hızlandı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Moskova, Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un Washington ziyaretlerinin akabinde iki başkan Polonya’yı da yanlarına alarak üçlü toplantı düzenledi. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) çerçevesinde Minsk protokollerinin Ukrayna tarafınca uygulanması için de müzakereler gerçekleştirildi.
Gelişmeleri 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü’ndeki çalışmalarıyla tanınan Yeniçağ muharriri Cahit Armağan Dilek ile konuştuk.
‘Batı, Ukrayna krizine ‘savaş fazlaca yakın’ yaygarasıyla girdi, iki aydır tıpkı şeyi söylüyorlar’
Cahit Armağan Dilek’e göre, ABD idaresinin atakları ‘devamlılık’ arz ediyor. ABD’nin silahsızlanma dahil bir fazlaca mutabakattan Trump devrinde çekildiğini anımsatan Dilek, ABD’nin kendi ‘kurallarını’ benimsetme uğraşı verdiği görüşünde:
“Amerika’nın bu tutumunun ardında Trump’ın olduğunu göz arkası ediyoruz. Trump meczuptu, doluydu lakin memleketler arası mutabakatlardan çekildi. Bunların hepsi yeni dünya tertibinin kurulması basamağında bir daha sonraki lidere -o Trump da olabilirdi, şu anda Biden- aktarıldı. Yeni ‘kuralları’ ortaya koymak için Trump periyodundan başlayan bir hazırlık vardı. ABD’nin silahsızlanma mutabakatlarından tek taraflı çekilmesi var, İran muahedesi var, global ısınma mutabakatlarından çekilme var.”
‘Gelmekte olan yeni dünya nizamının ayak sesleri’
Dilek, Batı’nın Ukrayna krizine ‘savaş fazlaca yakın’ yaygarasıyla girdiğini belirtirken, daha sonradan diplomasiye yer açmak durumunda kalındığını vurguladı. Asker yığınağı eşliğinde yükselen krizin ‘Ukrayna’ olmaktan çıkıp global bir içerik kazandığı görüşündeki Dilek, ‘yeni dünyanın ayak seslerinin’ işitilmeye başlandığı değerlendirmesinde bulundu:
“Batı, Ukrayna krizine ‘Savaş epeyce yakın’ yaygarasıyla girdi. İki aydır birebir şeyi söylüyorlar. daha sonradan diplomasiye yer açtılar. Ama Batı ülkeleri içinde başlardaki tahliller fazlaca farklı. Rusya da daha baştan itibaren bu işin tahminen de askeri tahlille sonuçlanabileceğini düşündüğü için o da ‘Niyetim savaş değil’ dese de binlerce askeri Ukrayna ve etrafına yığdı. Bu kriz ABD ve Rusya üzere büyük ülkelerin iştahını kabartıyor. O kriz noktaları onların etraf ülkelere ve kriz bölgesine daha fazla askeri güç konuşlandırması için de bir fırsat sunuyor. Afganistan’dan Irak’a kadar her yerde görüyoruz. Şu anda peyderpey Ukrayna bağlamında gerçekleşiyor. Orada NATO ülkeleri var lakin bu Ukrayna’nın doğusunda Donbass bölgesindeki bir kriz üzere gözüken olay genelden aslında global bir olaya döndü. Bu da gelmekte olan yeni dünya nizamının ayak sesleri, yani yeni bir paylaşım savaşından bahsediyoruz. Rusya’nın ABD’ye önerdiği güvenlik garantileri de bu bağlamda gözüküyor. Rusya, Sovyetlerin dağılmasından daha sonra, evvel Doğu blokundaki ülkelerinin NATO’ya geçtiğini gördü. Bir şey yapacak gücü yoktu zira ekonomik manada sıkıntı durumdaydı. Askerleri, ordusu bir biçimde dağılmış durumdaydı, parası yoktu. Bunlara müdahale edemedi. Petrol meblağlarının artmasıyla yeni bir ekonomik kaynak bulunca kendini toplamaya başladı. Ordusuna yük verdi, yeni silah sistemleri geliştirdi ve NATO’nun doğuya yanlışsız geldiğini gördükçe bu sefer Sovyetlerin eski cumhuriyetlerinin bir daha kaymasını önlemek için hazırlıklara başladı. 2008’de NATO’nun Gürcistan ve Ukrayna’ya üyelik vaad etmesiyle birlikte bir de 2008’de Rusya’nın Gürcistan müdahalesi var. Kırım olayı başladı ve bu meşhur Donbass olayı da eş vakitli gelişti.”
‘Rusya ‘arabulucu olmak isteyen Ukrayna’yı ikna etsin’ diyor’
Ukrayna’nın Donbass’a özerklik ve özel statü verilmesi konusunu siyasi tahlil olarak gördüğünü ve bu sebeple ötelediğini, Rusya’nın ise altına imza konulmuş bu mutabakatlara atıf yaptığını söyleyen Dilek, Rusya’nın güvenlik garantilerini istemesiyle sıkıntının bu bağlamının ötesine geçtiğini vurguladı:
“Orada iki Minsk muahedesi var. Birincisi uygulanamadı, ikincisi uygulandı. Putin bundan ısrarlı. Şu anda bütün taraflarda Minsk muahedeleri kendilerine nazaran yorumlar içeriyor. Ukrayna evvel güvenlik içeren hususlar uygulansın, daha sonra siyasi tahlil. Yani Donbass’a özerklik ve özel statü verilmesi konusunu siyasi tahlil olarak görüyor ve ‘daha sonra yapacağız’ diyor. Donetsk de yeni bir mutabakat olsun diyor. Rusya buna yanaşmıyor. Rusya ‘Tüm muahedeler ortada, bu husus beni ilgilendirmez. Orada beni ilgilendiren ufak bir husus var. Onun dışındakiler Ukrayna’nın iç işi. Batı da Türkiye de arabulucu olmak isteyen de Ukrayna’yı ikna etsin’ diyor. Rusya’nın güvenlik garantilerini istemesiyle birlikte husus büsbütün bu bağlamından çıktı. Hususun asıl niçini unutuldu ve paylaşım savaşlarına dönüştü. ‘Sen buraya kadar asker getiremezsin, çek’ üzere. Fırsattan istifade Rusya baktı ki iş tehlikeli gidiyor çabucak Belarus’a askerlerini gönderdi, batı kaynaklı haberlere göre. S-400’leri de gönderdi ve Belarus başkanı de ‘Buraya gelen bütün silah sistemlerini almak için harekete geçeceğiz’ dedi. Yani satın alacağız dedi. Belarus’un bu biçimde bir gücü var mı bilmiyorum ancak Ruslar oraya gelmiş oldu. Yani Rusya, Belarus’u kurtarmış oldu kendi hesabında. Asıl çaba şu anda Ukrayna üzerinden dönüyor. Ukrayna’da da kimin tarafına düşeceğine ait tartışma var.”
‘Eksen, Kuzey Atlantik’ten Güney Pasifik’e hakikat kayıyor’
Dilek’e göre şu anda yaşanan bir ‘nüfuz savaşı’. Kuzey Atlantik’ten Güney Pasifik’e kayan eksende dünyada 2.5 kutuplu bir tertip bulunduğunu söyleyen Dilek, ABD’nin bir tarafta yer alırken, Avrupa’da karşısında Rusya’nın yanı sıra ‘yarım Çin’in’, Asya kelam konusu olduğunda ise Çin’in yanı sıra ‘yarım Rusya’nın bulunduğu yolundaki tahlilini anımsattı:
“Şu anda olan da bir nüfuz savaşı. Belarus da Ukrayna benim nüfuz alanıma geldi diyor. Batı, ‘NATO üyeliği talihi verdik fakat epey uzak vadede olabilecek bir şeyden bahsediyoruz’ diyor, biraz da işi yumuşatmak için. Ancak en azından NATO üyesi olmasa bile benim nüfuz alanımda kalsın, Rusya buradan çıksın diyor. Kazakistan ve Karabağ olayını bu türlü okumak lazım. Rusya oralara epeyce çabuk müdahale edip Karabağ ve Kazakistan’daki sorunu halletti. Oradaki işlerin Donbass üzere olmasının önünü kapattı. Rusya’nın şu andaki maksadı, kuzeydeki üç Baltık ülkesi hariç, eski Sovyetler cumhuriyetlerinin Batı’nın nüfuz alanına girmesini önlemeye çalışıyor. Türkiye’de herkes bir şeyler konuşuyor. Biraz dayanaksız diye düşünüyorum. Yeni dünya sisteminden bahsediyorlar. Lakin ortada bir Rusya bir Çin var. İki kutuplu dünya nizamı olmuyor, bir de Amerika var. Salgınla bir arada dünya tertibinin değişeceğini düşünerek 2020’de yazdığım tahlilde 2.5 kutuplu+ yeni dünya tertibinden bahsetmiştim. 2.5 kutuptan kastım, biri Amerika sağ lig, başka ikinci büyük ligde krizler Avrupa’da olursa Amerika karşısında Rusya var ve Rusya’yı destekleyecek olan bir yarım Çin var. Muhtemelen Ukrayna’dan daha sonra Tayvan’ı konuşuyor olacağız. ABD ile Çin karşı karşıya gelirken Rusya’yı da Çin’in ardında bir yarım aktör olarak bakılırsaceğiz. Türkiye ve öteki ülkeler de burada küçük ülkeler olarak dünya nizamında rol alacaklar. Biden bir ‘demokratik ülkeler’ doruğu yaptı, Türkiye çağrılmadı, Rusya ve Çin yok. Eş vakitli olarak AUKUS diye bir ittifak kuruldu İngiltere, Amerika ve Avustralya ile. Evvelce doğu-batı diye ayırdığımız dünyadaki eksen, Kuzey Atlantik’ten Güney Pasifik’e kayan bir eksen bahsediyoruz. Eksen bu türlü biraz kaydı. Bunu da artık otoriter ve otoriter olmayan devletler diye ayırıyoruz. Benim tahlilime bakılırsa Türkiye de bu eksenin sağında yani Batı tarafınca Rusya ile Çin’in olduğu tarafta bırakılıyor. Burnumuzun tabanında bir krizden bahsediyoruz ve Ukrayna krizinden bahsediyoruz. Karadeniz bir savaş alanına dönmek üzere ve Türkiye’nin ismi hiç bir yerde geçmiyor, bizim zorlamamız olan kimi şeyler var.”
‘Türkiye Rusya-Ukrayna krizi varmış üzere hareket ediyor, arabuluculuk bahtı yok’
Türkiye’nin sıkıntı ‘Rusya-Ukrayna krizi’ üzere hareket ettiğini fakat Rusya ve ABD’nin bu durumu bu biçimde görmediğini söyleyen Dilek’e göre, Türkiye’nin bu fotoğrafta ‘arabuluculuk bahtı yok’. Moskova’nın Macron’u da gereğince muhatap almadığını söyleyen Dilek, krizin ABD/NATO bağlamında Rusya Federasyonu içinde yaşandığına dikkat çekti. Dilek’e göre bu yeni ittifakların sonlarının uğraşı:
“Türkiye’nin bir arabuluculuk talihi yok. Krizin temelinde Rusya-Ukrayna krizi varmış üzere hareket ediyoruz. Şu anda ne Rusya ne Amerika bu işi bu biçimde görmüyor. Macron bile gitti. Macron’u hiç muhataba almadı. Putin’in bugün Kazakistan başkanı Tokayev ile görüşmesi vardı. Sarmaş dolaş oldular. Macron’a cüzzamlı üzere muamele yaptı, ‘Seni takmıyorum’ dedi. aslına bakarsan Macron’un niyeti de bir global arabulucu olmaktan fazla ‘Buradaki hususları Avrupa güvenliği altında görüşelim, Amerika’yı bırakalım. Bu işi Avrupa ile Rusya çözsün’ biçiminde. Rusya da Macron’u muhatap almadı. Tabirlerinden anlıyoruz ki benim muhatabım Amerika dedi. Rusya, ‘Benim muhatabım Amerika’ diyorsa Donbass’ın özel statüsü değil büsbütün Amerika-NATO ile Rusya içinde paylaşım krizi ve yeni ittifak sonlarının belirlenme çabasını görüyoruz. Bu iki buçuk kutuplu artı dünya sisteminde Türkiye’ye de Fransa’ya da rol yok. Burada Amerika, Rusya, sorun Pasifik’te olduğu vakit da Çin’i nazaranceğiz. Soğuk Savaş’tan daha sonra Amerika tek kutuplu olarak dünyaya hükmetti. Yeni dünya nizamında hem Amerika hem Rusya muhakkak BM’nin değişmesini istemiyorlar burada, epey farklı. Bu da Amerika’nın ekmeğine yağ sürüyor aslında. İç siyasette Millet İttifakı güçlendirilmiş parlamenter sistem diyor ya ona misal bir güçlendirilmiş ‘Birleşmiş Milletler sistemi’ diyorlar. Bu paylaşım savaşlarında da en azından bu üçü içinde bu işin yapılmasını temel olarak ortaya koyuyorlar.”
‘Macron’un başarısızlığı AV’nin ABD’den stratejik özerklik alma gayretlerinin boşa çıkması demek’
Fransa Cumhurbaşkan Macron’un Moskova’daki teşebbüsünün ‘başarısız olduğu’ görüşündeki Dilek, bunun bununla birlikte AB’nin ABD’den stratejik özerklik alma gayretlerinin boşa çıkması manasına geldiği görüşünde. “ABD Avrupa’ya yönetmeye devam edecek” diyen Dilek, Washington’ın stratejik özerkliği AB’ye değil İngiltere’ye verdiği değerlendirmesinde bulundu:
“Macron’un bu başarısızlığından daha sonra ortaya şu biçimde bir şey çıktı. Avrupa Birliği’nin Amerika’dan stratejik özerklik alma çalışmaları boşa çıktı, başarısız oldular. Onlar öbür bir bahara kaldı. Amerika, Avrupa’yı yönetmeye devam edecek. Amerika burada stratejik özerkliği AB’ye değil İngiltere’ye vermiş durumda. Avrupa ve Ortadoğu’da Amerika, İngiltere’ye stratejik iştirak vermiş durumda. İngiltere bu işi gdolayıyor. Polonya ve Ukrayna ile bir ittifak oluşturmak istiyor. Rusya ile Avrupa içinde kama üzere giren bir ittifaktan bahsediyoruz. Amerika’nın ‘leading from behind’ (arkadan yönetme) diye bir stratejisi vardı, onu bir biçimde yürütüp İngiltere’yi öne çıkarmış durumda. İngiltere de bir stratejiyle bir daha dünya sahnesinde rol almaya çalışıyor. Önümüzdeki devirde Rusya-Çin, Amerika ile de İngiltere’yi goreceğiz.”
Ukrayna; ABD, Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye tarafınca tedarik edilen askeri teçhizatla 10 gün sürecek bir tatbikata başlarken, Rusya Federasyonu’nun da Belarus’la Birlik Devleti’nin ‘Birlik Kararlılığı-2022’ tatbikatı başlamış durumda.
Öbür yandan Avrupa kanadının krizin çatışmasız tahlili için teşebbüsleri de hızlandı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Moskova, Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un Washington ziyaretlerinin akabinde iki başkan Polonya’yı da yanlarına alarak üçlü toplantı düzenledi. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) çerçevesinde Minsk protokollerinin Ukrayna tarafınca uygulanması için de müzakereler gerçekleştirildi.
Gelişmeleri 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü’ndeki çalışmalarıyla tanınan Yeniçağ muharriri Cahit Armağan Dilek ile konuştuk.
‘Batı, Ukrayna krizine ‘savaş fazlaca yakın’ yaygarasıyla girdi, iki aydır tıpkı şeyi söylüyorlar’
Cahit Armağan Dilek’e göre, ABD idaresinin atakları ‘devamlılık’ arz ediyor. ABD’nin silahsızlanma dahil bir fazlaca mutabakattan Trump devrinde çekildiğini anımsatan Dilek, ABD’nin kendi ‘kurallarını’ benimsetme uğraşı verdiği görüşünde:
“Amerika’nın bu tutumunun ardında Trump’ın olduğunu göz arkası ediyoruz. Trump meczuptu, doluydu lakin memleketler arası mutabakatlardan çekildi. Bunların hepsi yeni dünya tertibinin kurulması basamağında bir daha sonraki lidere -o Trump da olabilirdi, şu anda Biden- aktarıldı. Yeni ‘kuralları’ ortaya koymak için Trump periyodundan başlayan bir hazırlık vardı. ABD’nin silahsızlanma mutabakatlarından tek taraflı çekilmesi var, İran muahedesi var, global ısınma mutabakatlarından çekilme var.”
‘Gelmekte olan yeni dünya nizamının ayak sesleri’
Dilek, Batı’nın Ukrayna krizine ‘savaş fazlaca yakın’ yaygarasıyla girdiğini belirtirken, daha sonradan diplomasiye yer açmak durumunda kalındığını vurguladı. Asker yığınağı eşliğinde yükselen krizin ‘Ukrayna’ olmaktan çıkıp global bir içerik kazandığı görüşündeki Dilek, ‘yeni dünyanın ayak seslerinin’ işitilmeye başlandığı değerlendirmesinde bulundu:
“Batı, Ukrayna krizine ‘Savaş epeyce yakın’ yaygarasıyla girdi. İki aydır birebir şeyi söylüyorlar. daha sonradan diplomasiye yer açtılar. Ama Batı ülkeleri içinde başlardaki tahliller fazlaca farklı. Rusya da daha baştan itibaren bu işin tahminen de askeri tahlille sonuçlanabileceğini düşündüğü için o da ‘Niyetim savaş değil’ dese de binlerce askeri Ukrayna ve etrafına yığdı. Bu kriz ABD ve Rusya üzere büyük ülkelerin iştahını kabartıyor. O kriz noktaları onların etraf ülkelere ve kriz bölgesine daha fazla askeri güç konuşlandırması için de bir fırsat sunuyor. Afganistan’dan Irak’a kadar her yerde görüyoruz. Şu anda peyderpey Ukrayna bağlamında gerçekleşiyor. Orada NATO ülkeleri var lakin bu Ukrayna’nın doğusunda Donbass bölgesindeki bir kriz üzere gözüken olay genelden aslında global bir olaya döndü. Bu da gelmekte olan yeni dünya nizamının ayak sesleri, yani yeni bir paylaşım savaşından bahsediyoruz. Rusya’nın ABD’ye önerdiği güvenlik garantileri de bu bağlamda gözüküyor. Rusya, Sovyetlerin dağılmasından daha sonra, evvel Doğu blokundaki ülkelerinin NATO’ya geçtiğini gördü. Bir şey yapacak gücü yoktu zira ekonomik manada sıkıntı durumdaydı. Askerleri, ordusu bir biçimde dağılmış durumdaydı, parası yoktu. Bunlara müdahale edemedi. Petrol meblağlarının artmasıyla yeni bir ekonomik kaynak bulunca kendini toplamaya başladı. Ordusuna yük verdi, yeni silah sistemleri geliştirdi ve NATO’nun doğuya yanlışsız geldiğini gördükçe bu sefer Sovyetlerin eski cumhuriyetlerinin bir daha kaymasını önlemek için hazırlıklara başladı. 2008’de NATO’nun Gürcistan ve Ukrayna’ya üyelik vaad etmesiyle birlikte bir de 2008’de Rusya’nın Gürcistan müdahalesi var. Kırım olayı başladı ve bu meşhur Donbass olayı da eş vakitli gelişti.”
‘Rusya ‘arabulucu olmak isteyen Ukrayna’yı ikna etsin’ diyor’
Ukrayna’nın Donbass’a özerklik ve özel statü verilmesi konusunu siyasi tahlil olarak gördüğünü ve bu sebeple ötelediğini, Rusya’nın ise altına imza konulmuş bu mutabakatlara atıf yaptığını söyleyen Dilek, Rusya’nın güvenlik garantilerini istemesiyle sıkıntının bu bağlamının ötesine geçtiğini vurguladı:
“Orada iki Minsk muahedesi var. Birincisi uygulanamadı, ikincisi uygulandı. Putin bundan ısrarlı. Şu anda bütün taraflarda Minsk muahedeleri kendilerine nazaran yorumlar içeriyor. Ukrayna evvel güvenlik içeren hususlar uygulansın, daha sonra siyasi tahlil. Yani Donbass’a özerklik ve özel statü verilmesi konusunu siyasi tahlil olarak görüyor ve ‘daha sonra yapacağız’ diyor. Donetsk de yeni bir mutabakat olsun diyor. Rusya buna yanaşmıyor. Rusya ‘Tüm muahedeler ortada, bu husus beni ilgilendirmez. Orada beni ilgilendiren ufak bir husus var. Onun dışındakiler Ukrayna’nın iç işi. Batı da Türkiye de arabulucu olmak isteyen de Ukrayna’yı ikna etsin’ diyor. Rusya’nın güvenlik garantilerini istemesiyle birlikte husus büsbütün bu bağlamından çıktı. Hususun asıl niçini unutuldu ve paylaşım savaşlarına dönüştü. ‘Sen buraya kadar asker getiremezsin, çek’ üzere. Fırsattan istifade Rusya baktı ki iş tehlikeli gidiyor çabucak Belarus’a askerlerini gönderdi, batı kaynaklı haberlere göre. S-400’leri de gönderdi ve Belarus başkanı de ‘Buraya gelen bütün silah sistemlerini almak için harekete geçeceğiz’ dedi. Yani satın alacağız dedi. Belarus’un bu biçimde bir gücü var mı bilmiyorum ancak Ruslar oraya gelmiş oldu. Yani Rusya, Belarus’u kurtarmış oldu kendi hesabında. Asıl çaba şu anda Ukrayna üzerinden dönüyor. Ukrayna’da da kimin tarafına düşeceğine ait tartışma var.”
‘Eksen, Kuzey Atlantik’ten Güney Pasifik’e hakikat kayıyor’
Dilek’e göre şu anda yaşanan bir ‘nüfuz savaşı’. Kuzey Atlantik’ten Güney Pasifik’e kayan eksende dünyada 2.5 kutuplu bir tertip bulunduğunu söyleyen Dilek, ABD’nin bir tarafta yer alırken, Avrupa’da karşısında Rusya’nın yanı sıra ‘yarım Çin’in’, Asya kelam konusu olduğunda ise Çin’in yanı sıra ‘yarım Rusya’nın bulunduğu yolundaki tahlilini anımsattı:
“Şu anda olan da bir nüfuz savaşı. Belarus da Ukrayna benim nüfuz alanıma geldi diyor. Batı, ‘NATO üyeliği talihi verdik fakat epey uzak vadede olabilecek bir şeyden bahsediyoruz’ diyor, biraz da işi yumuşatmak için. Ancak en azından NATO üyesi olmasa bile benim nüfuz alanımda kalsın, Rusya buradan çıksın diyor. Kazakistan ve Karabağ olayını bu türlü okumak lazım. Rusya oralara epeyce çabuk müdahale edip Karabağ ve Kazakistan’daki sorunu halletti. Oradaki işlerin Donbass üzere olmasının önünü kapattı. Rusya’nın şu andaki maksadı, kuzeydeki üç Baltık ülkesi hariç, eski Sovyetler cumhuriyetlerinin Batı’nın nüfuz alanına girmesini önlemeye çalışıyor. Türkiye’de herkes bir şeyler konuşuyor. Biraz dayanaksız diye düşünüyorum. Yeni dünya sisteminden bahsediyorlar. Lakin ortada bir Rusya bir Çin var. İki kutuplu dünya nizamı olmuyor, bir de Amerika var. Salgınla bir arada dünya tertibinin değişeceğini düşünerek 2020’de yazdığım tahlilde 2.5 kutuplu+ yeni dünya tertibinden bahsetmiştim. 2.5 kutuptan kastım, biri Amerika sağ lig, başka ikinci büyük ligde krizler Avrupa’da olursa Amerika karşısında Rusya var ve Rusya’yı destekleyecek olan bir yarım Çin var. Muhtemelen Ukrayna’dan daha sonra Tayvan’ı konuşuyor olacağız. ABD ile Çin karşı karşıya gelirken Rusya’yı da Çin’in ardında bir yarım aktör olarak bakılırsaceğiz. Türkiye ve öteki ülkeler de burada küçük ülkeler olarak dünya nizamında rol alacaklar. Biden bir ‘demokratik ülkeler’ doruğu yaptı, Türkiye çağrılmadı, Rusya ve Çin yok. Eş vakitli olarak AUKUS diye bir ittifak kuruldu İngiltere, Amerika ve Avustralya ile. Evvelce doğu-batı diye ayırdığımız dünyadaki eksen, Kuzey Atlantik’ten Güney Pasifik’e kayan bir eksen bahsediyoruz. Eksen bu türlü biraz kaydı. Bunu da artık otoriter ve otoriter olmayan devletler diye ayırıyoruz. Benim tahlilime bakılırsa Türkiye de bu eksenin sağında yani Batı tarafınca Rusya ile Çin’in olduğu tarafta bırakılıyor. Burnumuzun tabanında bir krizden bahsediyoruz ve Ukrayna krizinden bahsediyoruz. Karadeniz bir savaş alanına dönmek üzere ve Türkiye’nin ismi hiç bir yerde geçmiyor, bizim zorlamamız olan kimi şeyler var.”
‘Türkiye Rusya-Ukrayna krizi varmış üzere hareket ediyor, arabuluculuk bahtı yok’
Türkiye’nin sıkıntı ‘Rusya-Ukrayna krizi’ üzere hareket ettiğini fakat Rusya ve ABD’nin bu durumu bu biçimde görmediğini söyleyen Dilek’e göre, Türkiye’nin bu fotoğrafta ‘arabuluculuk bahtı yok’. Moskova’nın Macron’u da gereğince muhatap almadığını söyleyen Dilek, krizin ABD/NATO bağlamında Rusya Federasyonu içinde yaşandığına dikkat çekti. Dilek’e göre bu yeni ittifakların sonlarının uğraşı:
“Türkiye’nin bir arabuluculuk talihi yok. Krizin temelinde Rusya-Ukrayna krizi varmış üzere hareket ediyoruz. Şu anda ne Rusya ne Amerika bu işi bu biçimde görmüyor. Macron bile gitti. Macron’u hiç muhataba almadı. Putin’in bugün Kazakistan başkanı Tokayev ile görüşmesi vardı. Sarmaş dolaş oldular. Macron’a cüzzamlı üzere muamele yaptı, ‘Seni takmıyorum’ dedi. aslına bakarsan Macron’un niyeti de bir global arabulucu olmaktan fazla ‘Buradaki hususları Avrupa güvenliği altında görüşelim, Amerika’yı bırakalım. Bu işi Avrupa ile Rusya çözsün’ biçiminde. Rusya da Macron’u muhatap almadı. Tabirlerinden anlıyoruz ki benim muhatabım Amerika dedi. Rusya, ‘Benim muhatabım Amerika’ diyorsa Donbass’ın özel statüsü değil büsbütün Amerika-NATO ile Rusya içinde paylaşım krizi ve yeni ittifak sonlarının belirlenme çabasını görüyoruz. Bu iki buçuk kutuplu artı dünya sisteminde Türkiye’ye de Fransa’ya da rol yok. Burada Amerika, Rusya, sorun Pasifik’te olduğu vakit da Çin’i nazaranceğiz. Soğuk Savaş’tan daha sonra Amerika tek kutuplu olarak dünyaya hükmetti. Yeni dünya nizamında hem Amerika hem Rusya muhakkak BM’nin değişmesini istemiyorlar burada, epey farklı. Bu da Amerika’nın ekmeğine yağ sürüyor aslında. İç siyasette Millet İttifakı güçlendirilmiş parlamenter sistem diyor ya ona misal bir güçlendirilmiş ‘Birleşmiş Milletler sistemi’ diyorlar. Bu paylaşım savaşlarında da en azından bu üçü içinde bu işin yapılmasını temel olarak ortaya koyuyorlar.”
‘Macron’un başarısızlığı AV’nin ABD’den stratejik özerklik alma gayretlerinin boşa çıkması demek’
Fransa Cumhurbaşkan Macron’un Moskova’daki teşebbüsünün ‘başarısız olduğu’ görüşündeki Dilek, bunun bununla birlikte AB’nin ABD’den stratejik özerklik alma gayretlerinin boşa çıkması manasına geldiği görüşünde. “ABD Avrupa’ya yönetmeye devam edecek” diyen Dilek, Washington’ın stratejik özerkliği AB’ye değil İngiltere’ye verdiği değerlendirmesinde bulundu:
“Macron’un bu başarısızlığından daha sonra ortaya şu biçimde bir şey çıktı. Avrupa Birliği’nin Amerika’dan stratejik özerklik alma çalışmaları boşa çıktı, başarısız oldular. Onlar öbür bir bahara kaldı. Amerika, Avrupa’yı yönetmeye devam edecek. Amerika burada stratejik özerkliği AB’ye değil İngiltere’ye vermiş durumda. Avrupa ve Ortadoğu’da Amerika, İngiltere’ye stratejik iştirak vermiş durumda. İngiltere bu işi gdolayıyor. Polonya ve Ukrayna ile bir ittifak oluşturmak istiyor. Rusya ile Avrupa içinde kama üzere giren bir ittifaktan bahsediyoruz. Amerika’nın ‘leading from behind’ (arkadan yönetme) diye bir stratejisi vardı, onu bir biçimde yürütüp İngiltere’yi öne çıkarmış durumda. İngiltere de bir stratejiyle bir daha dünya sahnesinde rol almaya çalışıyor. Önümüzdeki devirde Rusya-Çin, Amerika ile de İngiltere’yi goreceğiz.”