Birinci Dünya Savaşı’nın neticelerindan biri olarak, 7 Kasım 1917 tarihinde Petrograd‘ta (şimdiki St. Petersburg) başlayan silahlı ayaklanmanın Ekim İhtilali’ne dönüşmesiyle, ‘Beyaz göçmenler’ olarak da anılan, periyodun siyasi ortamına muhalif Rus zümreleri, iç savaşın akabinde 151 gemi ile bir arada İstanbul’a sığındı.
Yurtlarından kaçmak zorunda kalan Beyaz Ruslar, o periyotta emperyalist güçler tarafınca işgal altında olan Anadolu’yu kendilerine yeni bir yurt olarak bakılırsarek, başta İstanbul olmak üzere Marmara Bölgesi’nin çeşitli yerlerine yerleşti.
Türkiye’de kaldıkları devirde cumhuriyetin kurulmasına da tanıklık eden Rus göçmenler, Cumhuriyet tarihinde biroldukça alanda toplumsal hayata ve yaşama öncülük ederek yeni kurulan ülkenin entelektüel havuzuna katkıda bulundu.
Göçmenlerin izlerini hala etrafımızda görmeye devam ederken, göçün 100. yılı için düzenlenen ve İstanbul Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. İlyas Topsakal’ın da katıldığı konferansta; profesörler, araştırma vazifelileri, tarihçiler, Türkiye’de yaşayan Rus göçmenlerin torunları, diaspora temsilcileri ve Türkiye’de okuyan Rus üniversite öğrencileri bir ortaya geldi.
Açılış konuşmasını Rusya’nın İstanbul Başkonsolosu Andrey Buravov’un üstlendiği aktifliğin konuşmacılarından, Rus Lisanı ve Edebiyatı öğretim üyesi Prof. Dr. Türkan Olcay ve Türk-Rus Platformu Genel Sekreteri Seçkin Ortat, Beyaz Rus göçmenlerin Türkiye’ye tesirini bahsin tüm perspektifleriyle birlikte Sputnik’e kıymetlendirdi.
‘İstanbul’un nüfusu o periyotta 800 bindi, 200 bin de Rus göç ile geldi, kentin nüfusu yüzde 30 arttı’
Bu göçün yapıldığında İstanbul’un işgal altında olduğuna dikkat çeken Arat, periyodun İstanbul’unda durumun ne olduğunu anlatarak, “İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar tarafınca işgal edilmişti. Bu ortada Balkanlardan harekete geçen 5 milyon insan da göç etmişti. Bunların birden fazla istanbul’daydı. Üstelik İstanbul’da iki tane de yangın çıkmıştı; Fatih’te ve Balat’ta. İstanbul’un nüfusu o periyotta 800 bindi. 200 bin de Rus göç ile geldi. Bir gecede düşünün 115 tane gemi ile geldiler. Fransızlar bu gemilere el koymak karşılığında göçmenleri taşıdılar.140 bin asker, 60 bin sivil geldi. Birinci gelenler asilzadelerdi ve onların paraları vardı. Istanbul’da lüks otellerde kaldılar. Tabi onlar çabuk döndüler, Paris’e Roma’ya gittiler. İkinci gelenler avamlar, sivil beşerler. En son gelen ise askerlerdi” dedi.
Nadir Arat
© Sputnik / Onur Özovalı
Ruslar, İstanbul’a göç ettiklerinde kentin nüfusunun yüzde 30 arttığının altını çizen Olcay ise “Gelenler de fazlaca süratli bir biçimde Galata ve Beyoğlu civarında mesken edinirler. Ancak gelen 150 bin kişinin 60 bini 3 farklı kamplara yönlendirilir. Bunlar da; Gelibolu, Çatalca ve Limni adasıdır. Daha çabucak birinci günden 32 bin kişi Yunanistan, Sırbistan ve Bulgaristan üzere ülkelere gönderilmiş. İstanbul’da geriye 70 bin civarında göçmen kalıyor. Onların büyük bir kısmı da Selimiye’ye, Florya’ya, Tuzla’daki kampa gönderiliyor. Ayrıyeten Büyükada ve başka adalara da yerleştiriliyorlar” dedi.
Göçün Türk toplumuna tesiri ne oldu?
Beyaz Rusların, Türkiye’de birfazlaca kültür sanat faaliyetine öncülük ettiğini ve bir epey öğrenci yetiştirerek sürdürülebilir bir anlayışın oluşmasına da katkı sağladıklarını belirten Arat şöyle konuştu:
‘Türkiye’ye baleyi getirdiler, Atatürk’e hizmet etmiş restoranlar açtılar’
“bu biçimdelar İstanbul’da bale yoktu. Baleyi Lydia Arzumanova (Leyla Arzuman) getirdi. Herkes Türkiye de zanneder ki baleyi Ankara’da 1938-40’larda Ninette de Valois kurdu. meğer Arzumanova gelip burada belediyede bir şeyler yapıyor. Bunun topluma bir tesiri var. Hali vakti uygun olan aileler çocuklarını belediyeye bale yapmaya gönderdiler. Sabancı Müzesi’nin müdiresi Nazan Ölçer, vaktinde orada bale yapanlardan bir tanesiydi. Bu göçün topluma olan etkisinin devamına bakarsak; Restoranlar açtılar. Olağan gastronomiye de bir tesiri var. Bir pastane sabaha kadar açık. O devirde istanbul’da sabaha kadar açık pastane yok. Rejans restoran da Rus yemekleri servis eden bir yer olarak hala açık kalanlardan biri. İstanbul’da Karpiç Lokantası, Süreyya Restoran; bunlar Atatürk’e hizmet etmiş restoranlardır. Bugün şayet Moda Kulübü’ne giderseniz, Süreyya’nın menüsünün olduğunu görürsünüz. Rus yemekleri bugün de hala servisteler. Bunun da topluma tesiri var. Benim belgeselimde de Ruslar daha epeyce kendilerini anlatıyorlar lakin Tükleşmiş olan Ruslar var, burada kalmış olanlar var.”
Ayasofya’nın mozaiklerini restore eden Rus ressamdan, Türk vatandaşı olan sanatkarlara
Göç ettikten hayli kısa bir vakit daha sonra işyerlerini açıklarını belirten Olcay, “Aklınıza gelebilecek tüm mağazalar; kendi fırınları, kasapları, çamaşırhaneleri, avukat ofisleri, dişçi, hekim muayenehaneleri üzere yüzlerce işletme açıyorlar. tıpkı vakitte restoranlar, kabareler, kafeteryalar açıldı.Tüm bunlar toplumsal hayatta izler bıraktı. sonrasındasında da esasen kültürel hayata bir tesir başladı. Bunların birincisi de 9 Ekim 1920’de açılan birinci sergidir. Ardından de 1921 yılının Ocak ayında Rus ressamlar kendi birliğini kurdu. Bursa Sokağı 40 numarada Mayak isminde bir kulüpte stantlarını düzenlediler. Orada 7 tane stant yaptıktan daha sonra bir atölye daha açtılar. Bu direkt hoş sanatlara olan tesirleri. O ressamlardan 4 kişi kalıyor burada, bunlar hayli kıymetli ressamlar. Bir tanesi Nikolas Kluge’dir. Tahminen de ismini bizim ülkemizde kimse bilmiyordur ancak o burada kalmayı seçiyor, Türk vatandaşı oluyor ve 1932’den vefatına kadar Ayasofya’nın bütün mozaiklerini Thomas Whittemore ile bir arada restore ediyor. Burada kalıp burada da ölüyor aslına bakarsanız. Öteki bir ressam da Nikolay Kalmikoff. Türk vatandaşı olarak ismini Naci Kalmukoğlu diye değiştirdi. İbrahim Safi de birebir biçimde. 1930’lara geldiğimizde burada 1400 entelektüel kişi kaldı. Sanatla birlikte diğer mesleklere de katkıları oldu. örneğin mühendislik alanında da bu insanların dokunuşlarını görüyoruz” dedi.
‘Mozart’ın Requiem’ini İstanbul’da birinci defa Rus kardeşler dinletti’
Bütün restoranlarda ve cümbüş yerlerinde Ruslardan oluşan orkestraların sahne aldığını söyleyen Olcay, “3 dalga halinde göç ettiklerinde 19 Ocak, 20 Şubat ve en büyük dalganın olduğu 1919 Kasım ayında birinci kaptıkları şeyler enstrümanlarıymış. Onun için iş bulmak epeyce daha kolay oluyor. Oradaki entelektüel ailelerde herkes bir enstrüman çalabiliyormuş ancak onun haricinde St. Petersburg, Tiflis, Moskova konservatuarlarından mezun beşerlerle, orkestra şefleri, profesörler geldi buraya. Mozart’ın Requiem’ini İstanbul’da birinci kere Rus kardeşler dinletti. Rus profesörler profesyonel müzisyenlerin yetiştirilmesine ve müziğin tanınmasına da hayli büyük katkı sağlamış oldular” açıklamasında bulundu.
‘Kısa saç modasını ve plaj külçeşidini Beyaz Ruslar başlattı’
bu biçimdelar Türk bayanlarında uzun saçın moda olduğunu hatırlatan Arat, “Ama Ruslar kısa saçla geliyorlar Türkiye’ye, paklık sorunları de olduğu için burada daha da kısaltıyorlar saçlarını. Ve bu İstanbul sosyetesinin de moda oluyor. Ayrıyeten bir plaj kültürü geliyor. O periyotta bayanlar kapalı yerlerde suya girerlermiş. halbuki Ruslar Ataköy üzere açık yerlerde denize girmişler” tabirlerini kullandı.
‘İşgalciler Rusların ordularını Atatürk’e karşı kullanmak istediklerinde Ruslar bunu kabul etmiyor’
Arat “İşgal sırasında olan Osmanlı’da İstanbul halkı, Ruslara kucak açıyor. Bunu Ruslar da anlayışla karşılıyorlar ve Fransızlar, bilhassa de İngilizler, Rusların ordularını Atatürk’e karşı kullanmak istediklerinde Ruslar bunu kabul etmiyor. Aslında burada enteresan bir durum var. Atatürk ‘Kızıllarla’ işbirliği yapıyor fakat Türkiye’de yaşayan Ruslar oldukları yere minnet duymaya devam etmişler” diye konuştu.
Yurtlarından kaçmak zorunda kalan Beyaz Ruslar, o periyotta emperyalist güçler tarafınca işgal altında olan Anadolu’yu kendilerine yeni bir yurt olarak bakılırsarek, başta İstanbul olmak üzere Marmara Bölgesi’nin çeşitli yerlerine yerleşti.
Türkiye’de kaldıkları devirde cumhuriyetin kurulmasına da tanıklık eden Rus göçmenler, Cumhuriyet tarihinde biroldukça alanda toplumsal hayata ve yaşama öncülük ederek yeni kurulan ülkenin entelektüel havuzuna katkıda bulundu.
Göçmenlerin izlerini hala etrafımızda görmeye devam ederken, göçün 100. yılı için düzenlenen ve İstanbul Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. İlyas Topsakal’ın da katıldığı konferansta; profesörler, araştırma vazifelileri, tarihçiler, Türkiye’de yaşayan Rus göçmenlerin torunları, diaspora temsilcileri ve Türkiye’de okuyan Rus üniversite öğrencileri bir ortaya geldi.
Açılış konuşmasını Rusya’nın İstanbul Başkonsolosu Andrey Buravov’un üstlendiği aktifliğin konuşmacılarından, Rus Lisanı ve Edebiyatı öğretim üyesi Prof. Dr. Türkan Olcay ve Türk-Rus Platformu Genel Sekreteri Seçkin Ortat, Beyaz Rus göçmenlerin Türkiye’ye tesirini bahsin tüm perspektifleriyle birlikte Sputnik’e kıymetlendirdi.
‘İstanbul’un nüfusu o periyotta 800 bindi, 200 bin de Rus göç ile geldi, kentin nüfusu yüzde 30 arttı’
Bu göçün yapıldığında İstanbul’un işgal altında olduğuna dikkat çeken Arat, periyodun İstanbul’unda durumun ne olduğunu anlatarak, “İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar tarafınca işgal edilmişti. Bu ortada Balkanlardan harekete geçen 5 milyon insan da göç etmişti. Bunların birden fazla istanbul’daydı. Üstelik İstanbul’da iki tane de yangın çıkmıştı; Fatih’te ve Balat’ta. İstanbul’un nüfusu o periyotta 800 bindi. 200 bin de Rus göç ile geldi. Bir gecede düşünün 115 tane gemi ile geldiler. Fransızlar bu gemilere el koymak karşılığında göçmenleri taşıdılar.140 bin asker, 60 bin sivil geldi. Birinci gelenler asilzadelerdi ve onların paraları vardı. Istanbul’da lüks otellerde kaldılar. Tabi onlar çabuk döndüler, Paris’e Roma’ya gittiler. İkinci gelenler avamlar, sivil beşerler. En son gelen ise askerlerdi” dedi.
Nadir Arat
© Sputnik / Onur Özovalı
Ruslar, İstanbul’a göç ettiklerinde kentin nüfusunun yüzde 30 arttığının altını çizen Olcay ise “Gelenler de fazlaca süratli bir biçimde Galata ve Beyoğlu civarında mesken edinirler. Ancak gelen 150 bin kişinin 60 bini 3 farklı kamplara yönlendirilir. Bunlar da; Gelibolu, Çatalca ve Limni adasıdır. Daha çabucak birinci günden 32 bin kişi Yunanistan, Sırbistan ve Bulgaristan üzere ülkelere gönderilmiş. İstanbul’da geriye 70 bin civarında göçmen kalıyor. Onların büyük bir kısmı da Selimiye’ye, Florya’ya, Tuzla’daki kampa gönderiliyor. Ayrıyeten Büyükada ve başka adalara da yerleştiriliyorlar” dedi.
Göçün Türk toplumuna tesiri ne oldu?
Beyaz Rusların, Türkiye’de birfazlaca kültür sanat faaliyetine öncülük ettiğini ve bir epey öğrenci yetiştirerek sürdürülebilir bir anlayışın oluşmasına da katkı sağladıklarını belirten Arat şöyle konuştu:
‘Türkiye’ye baleyi getirdiler, Atatürk’e hizmet etmiş restoranlar açtılar’
“bu biçimdelar İstanbul’da bale yoktu. Baleyi Lydia Arzumanova (Leyla Arzuman) getirdi. Herkes Türkiye de zanneder ki baleyi Ankara’da 1938-40’larda Ninette de Valois kurdu. meğer Arzumanova gelip burada belediyede bir şeyler yapıyor. Bunun topluma bir tesiri var. Hali vakti uygun olan aileler çocuklarını belediyeye bale yapmaya gönderdiler. Sabancı Müzesi’nin müdiresi Nazan Ölçer, vaktinde orada bale yapanlardan bir tanesiydi. Bu göçün topluma olan etkisinin devamına bakarsak; Restoranlar açtılar. Olağan gastronomiye de bir tesiri var. Bir pastane sabaha kadar açık. O devirde istanbul’da sabaha kadar açık pastane yok. Rejans restoran da Rus yemekleri servis eden bir yer olarak hala açık kalanlardan biri. İstanbul’da Karpiç Lokantası, Süreyya Restoran; bunlar Atatürk’e hizmet etmiş restoranlardır. Bugün şayet Moda Kulübü’ne giderseniz, Süreyya’nın menüsünün olduğunu görürsünüz. Rus yemekleri bugün de hala servisteler. Bunun da topluma tesiri var. Benim belgeselimde de Ruslar daha epeyce kendilerini anlatıyorlar lakin Tükleşmiş olan Ruslar var, burada kalmış olanlar var.”
Ayasofya’nın mozaiklerini restore eden Rus ressamdan, Türk vatandaşı olan sanatkarlara
Göç ettikten hayli kısa bir vakit daha sonra işyerlerini açıklarını belirten Olcay, “Aklınıza gelebilecek tüm mağazalar; kendi fırınları, kasapları, çamaşırhaneleri, avukat ofisleri, dişçi, hekim muayenehaneleri üzere yüzlerce işletme açıyorlar. tıpkı vakitte restoranlar, kabareler, kafeteryalar açıldı.Tüm bunlar toplumsal hayatta izler bıraktı. sonrasındasında da esasen kültürel hayata bir tesir başladı. Bunların birincisi de 9 Ekim 1920’de açılan birinci sergidir. Ardından de 1921 yılının Ocak ayında Rus ressamlar kendi birliğini kurdu. Bursa Sokağı 40 numarada Mayak isminde bir kulüpte stantlarını düzenlediler. Orada 7 tane stant yaptıktan daha sonra bir atölye daha açtılar. Bu direkt hoş sanatlara olan tesirleri. O ressamlardan 4 kişi kalıyor burada, bunlar hayli kıymetli ressamlar. Bir tanesi Nikolas Kluge’dir. Tahminen de ismini bizim ülkemizde kimse bilmiyordur ancak o burada kalmayı seçiyor, Türk vatandaşı oluyor ve 1932’den vefatına kadar Ayasofya’nın bütün mozaiklerini Thomas Whittemore ile bir arada restore ediyor. Burada kalıp burada da ölüyor aslına bakarsanız. Öteki bir ressam da Nikolay Kalmikoff. Türk vatandaşı olarak ismini Naci Kalmukoğlu diye değiştirdi. İbrahim Safi de birebir biçimde. 1930’lara geldiğimizde burada 1400 entelektüel kişi kaldı. Sanatla birlikte diğer mesleklere de katkıları oldu. örneğin mühendislik alanında da bu insanların dokunuşlarını görüyoruz” dedi.
‘Mozart’ın Requiem’ini İstanbul’da birinci defa Rus kardeşler dinletti’
Bütün restoranlarda ve cümbüş yerlerinde Ruslardan oluşan orkestraların sahne aldığını söyleyen Olcay, “3 dalga halinde göç ettiklerinde 19 Ocak, 20 Şubat ve en büyük dalganın olduğu 1919 Kasım ayında birinci kaptıkları şeyler enstrümanlarıymış. Onun için iş bulmak epeyce daha kolay oluyor. Oradaki entelektüel ailelerde herkes bir enstrüman çalabiliyormuş ancak onun haricinde St. Petersburg, Tiflis, Moskova konservatuarlarından mezun beşerlerle, orkestra şefleri, profesörler geldi buraya. Mozart’ın Requiem’ini İstanbul’da birinci kere Rus kardeşler dinletti. Rus profesörler profesyonel müzisyenlerin yetiştirilmesine ve müziğin tanınmasına da hayli büyük katkı sağlamış oldular” açıklamasında bulundu.
‘Kısa saç modasını ve plaj külçeşidini Beyaz Ruslar başlattı’
bu biçimdelar Türk bayanlarında uzun saçın moda olduğunu hatırlatan Arat, “Ama Ruslar kısa saçla geliyorlar Türkiye’ye, paklık sorunları de olduğu için burada daha da kısaltıyorlar saçlarını. Ve bu İstanbul sosyetesinin de moda oluyor. Ayrıyeten bir plaj kültürü geliyor. O periyotta bayanlar kapalı yerlerde suya girerlermiş. halbuki Ruslar Ataköy üzere açık yerlerde denize girmişler” tabirlerini kullandı.
‘İşgalciler Rusların ordularını Atatürk’e karşı kullanmak istediklerinde Ruslar bunu kabul etmiyor’
Arat “İşgal sırasında olan Osmanlı’da İstanbul halkı, Ruslara kucak açıyor. Bunu Ruslar da anlayışla karşılıyorlar ve Fransızlar, bilhassa de İngilizler, Rusların ordularını Atatürk’e karşı kullanmak istediklerinde Ruslar bunu kabul etmiyor. Aslında burada enteresan bir durum var. Atatürk ‘Kızıllarla’ işbirliği yapıyor fakat Türkiye’de yaşayan Ruslar oldukları yere minnet duymaya devam etmişler” diye konuştu.