İktisadın Türkiye’de ne vakit rayına oturacağı problemleri tartışılırken, 2021 yılındaki en büyük imtihan da bir daha iktisadi konularda yaşandı. Enflasyonun, büyümenin ve işsizliğin gündemden düşmediği atmosferde, bundan evvelki sene hazırlanan ve 2021 için belirlenen tüm resmi ekonomik göstergelerin altüst olduğuna şahit olunan yıl, döviz kurunun sıkça dalgalanması niçiniyle de kaygı uyandırdı. Türk lirasının döviz karşısında günden güne paha kaybetmesiyle rekorlara koşan yabancı para üniteleri, yılın son çeyreğinde önemli ve ani iniş çıkışlara sahne oldu.
Merkez Bankası’nın 21 Ocak’ta yılın birinci siyaset faizi sonucunı sabit tutmaktan yana kullanımından bu yana, yılın birinci ayında yüzde 17 olan faiz oranı, Aralık sonu prestiji ile yüzde 14’e kadar düşürüldü. Piyasaların bu karara tepki göstererek süratle istikrarsızlaşması ise Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) Lideri Simone Kaslowski’nin ortalarında bulunduğu bir fazlaca kişi tarafınca sıkça eleştirildi.
Türkiye Cumhuriyeti’nin 8. cumhurbaşkanı olan Turgut Özal’ın hükümeti periyodunda ithalat ve ihracatın özgür bırakılması ile yeni bir iktisat modeline geçilmiş, akabinde da ülkeye; düşük fiyat, yüksek nüfus ve yüksek ihracata dayalı bir model benimseyen Çin’den ucuza mal ithalatı yapılmaya başlanmıştı. Bu bağlamda Merkez Bankası’nın kur kararlarını savunan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bir fazlaca defa faizin sebep enflasyonun da sonuç olduğunu söyleyerek, “Faizi savunanla birlikte olmam, olamam” sözlerini kullandı.
Yıl uzunluğu yapılan açıklamalar, geçim sıkıntısına düşen personelleri kaygılandırdığı kadar patronları de düşündürdü. Bilhassa ihracatçıları ve ithalatçıları yakından ilgilendiren kararların alınması, iktisada çoğunlukla yapılan müdahalelerle denetim altında tutulmaya çalışılan döviz oynaklığı, dış ticaretten etkilenen her insanın 2021 yılında hissesine düşene razı olduğu bir yıl halini aldı. Çünkü, Merkez Bankası döviz iniş çıkışlarının yaşandığı bu yılda, kurlara 5 sefer direkt müdahalede bulundu.
Ticaret Bakanı Mehmet Muş “Türkiye ihracatta kıymetli bir değişimin ve dönüşümün eşiğindedir. Uzun vakittir aşamadığımız bir seviyeyi epey şükür bu yıl aştık” kelamlarıyla Türkiye’nin ihracatta rekor kırdığını belirtirken, iktisadın seyri ile bir arada yıl uzunluğu bir fazlaca değişkene maruz kalan ihracatçılar ‘2021 serüvenlerini’ Sputnik’e anlattı, Ekonomist Doç. Dr. Cihan Bolgün de yaşananları kıymetlendirdi.
‘Türkiye yılın birinci vakit içinderında pandeminin tesirini müspete çevirdi, her ay ihracatta rekor kırdı’
Türkiye’nin yılın başında pandeminin tesirini olumlu tarafa çevirdiğini söyleyen Ege İhracatçı Birlikleri (EİB) Koordinatör Lideri Jak Eskinazi, “2021’in son aylarında çalkantılar yaşadık ancak ondan evvel pandeminin bir tesiri vardı. Türkiye bunu olumluya çevirip bu seneyi rekorlarla kapattı. Her ay rekor kırdı ve 225 milyar dolara varan bir ihracat sayısına ulaştı. Bu Türkiye için muvaffakiyet. Düşündüğü amacı 2 sene öncedenden gerçekleştirmiş oldu. Ancak son günlerdeki yaşadığımız bu çalkantılı, tsunamili dolar kurları ve döviz kurları ötürüsıyla 2022 yılında bunun tesirlerini nazaranceğimizi düşünüyoruz” dedi.
‘Şu anda ihracatçıların fiyat verememe üzere bir sorunu var, en berbatı de müşterilerin inancının azalması oldu’
Şu anda yaşadıklarının en ‘zorlandıkları’ evre olduğunu belirten Eskinazi “İhracatçıların fiyat verememe ve krediye erişememe üzere bir sorunu var. Bu iki sorun ötürüsıyla işin ucunda 2022 yılında siparişlerini alamamak da var. Ayrıyeten en berbatı de müşterilerin Türkiye’ye olan inançlarının azalması oldu. Zira bu malı yaptırıp yaptırmama, bulup da teslim edip edememe, firmanın ayakta kalabilmesi üzere sorunları düşünmeye başladılar. Doğal onlar da bu hususta haklılar. Zira ekonomik durum kimi firmalar için hayli parlak değil, krediye ulaşamama durumlarından dolayı ne yapacaklarını bilemeyen hayli firma var” diye konuştu.
“Bu kurlarda fiyat vermek bütün ihracatçılar için epeyce zor” diyen Eskinazi, yeni açıklanan kur muhafazalı TL vadeli mevduat sisteminin döviz kurlarında bir frenleme yapabileceğini fakat mevcut durumda stabilitenin sağlanmadığına vurgu yaptı.
‘Stabilite için Türkiye’de hukuk sistemine itimat artırılmalı’
Stabilitenin sağlanması için gerekenleri de aktaran Eskinazi, şu tabirleri kullandı:
“En değerli faktör Türkiye’nin inanç ortamını sağlaması gerektiği. Hem yurtarasında hem yurtharicinde bir itimat ortamı sağlanması lazım. Türkiye’deki bozulmuş olan huzur ve barış ortamının tekrar geri gelmesi lazım. En kıymetli şeylerden bir tanesi de hukuk sistemine inancın artırılması lazım.”
‘2022 için umut etmek istiyoruz, gerekenler sağlandığı takdirde Türkiye’nin önü açık’
Eskinazi, 2022 için ‘umut etmek istediklerini’ belirtirterek “söylemiş olduğimiz şeyler gerçekleştiği takdirde Türkiye’nin önü açık. Türkiye bu siparişleri alıp yapabilir. Bütün ihracatçılar da canla başla bunu hazırlar. Biz Ege İhracatçı Birlikleri olarak bir amaç koyduk önümüze. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin de bir gayesi var; önümüzdeki sene 250 milyar dolara yaklaşan bir ihracat hedefliyor. Lakin bunların hepsi hükümetin alacağı önlemlere bağlı” dedi.
30 yıldır ihracat yapan DRC Kapı ve Pencere Sistemleri Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi sahibi Ferhat Ciğerli, değerlendirmenin son iki seneyi kapsayacak biçimde yapılması gerektiği görüşünde. Çoğunlukla İngiltere’ye satım yaptıklarını aktaran Ciğerli, 2020 yılının pandemi kaynaklı çöküşle başladığını, Nisan ayı itibariyle ise inanılmaz bir ‘talep patlaması’ görüldüğünü aktardı.
‘2021 artan maliyetlerle başladı, bunları tıpkı süratte satış fiyatlarına yansıtamıyoruz’
2021 yılının başında emtia meblağlarının ve nakliye maliyetlerinin çok arttığını aktaran Ciğerli, tedarikçilerin bu sebeple hammadde alınımında zorlandığını söylemiş oldu. hem de artan maliyetlerden ötürü çalışanlarının maaşlarını yükseltemediğini belirten Ciğerli, taban fiyatın de enflasyon karşısında eridiğini ve istihdam dar boğazı yaşadığını söz etti.
Artan maliyetleri birebir anda satış fiyatına yansıtamadıklarına işaret eden Ciğerli, “Kapasitemizin yetmemesinden dolayı epey uzun vadeli satışlar yaptık. Yani şu biçimde söyleyeyim, Haziran’da sattığım malı ben lakin Ağustos’un sonunda üretiyorum. Gelen siparişi 10 hafta daha sonra üretiyordum. O tarihte parasını ödemiş müşterinin malını ve onun tedariğini Ağustos’ta sağlarken, Ağustos meblağlarını ödediğim için oralarda önemli ziyan ettik. Bu süreçlerden dolayı maliyetleri satış meblağlarına yansıtamadım. 2020’nin bilhassa Nisan ayından başlayarak müddet gelen emtia fiyatlarının artışı, bizi oldukça sıkıntı durumlarda bıraktı” dedi.
‘Maliyetimin yüzde 85’i esasen döviz üzerinden, stabil bir kurun olmaması ziyan veriyor’
Döviz kurlarında yaşanan süratli iniş çıkış periyoduna kadar bu türlü işlediğinin altını çizen Ciğerli, “Dövizin bu kadar istikrarsız yükseliş ve düşüşü, bize hiçbir avantaj getirmiyor. Şu anda bir ihracatçı olarak fazlaca önemli kayıplar ortasındayız. Ben eserlerimi imal ettikten bir buçuk ay daha sonra müşteriden parasını tahsil edebiliyorum. Biz de tedarikçilerimizle 60 günlük bir muahede yaptık. İhracatçı olunca herkes döviz üzerinden kazandığınız için hasılatınızı lira ile çarpıyor. meğer benim için fazlaca şey fark etmiyor. Maliyetimin yüzde 85’i dövizle olduğu için bana epey büyük bir avantaj getirdiği yok aslına bakarsan lira olarak artışında. Fakat tekrar düşüşün inanılmaz bir ziyanı oluyor. Stabil bir kurun olmaması ziyan veriyor. 2018 yılında da gibisi durumlar oluştu. Ben esasen devasa yükseklikte cirolu bir şirket değilim, bana kambiyo ziyanı zannediyorum lira bazında milyonu bulacak” diye konuştu.
‘Sonuç nasıl gelişecek bilmiyorum, bu biçimde bir şey hiç yaşamadım’
Daha evvel döviz kurlarının bu kadar çıktığı bir periyot yaşadıklarını fakat hiç bu kadar düştüğünü görmediği söz eden Ciğerli “İhracatçı olarak 2000 yılı epeyce güç geçmişti, 2001 yılı de önemli bir rahatlama yılıydı. Bu süreçte sonuç nasıl gelişecek epeyce merak ediyorum. Avantaj mı dezavantaj mı getirecek bilmiyorum. Zira ben bu biçimde bir şey hiç yaşamadım” dedi.
‘Aniden değişen oynak döviz kurunun tesirlerinin ve sonuçlarının yarattığı bir belirsizlik hakim ve ben önümü bakılırsamiyorum’
Açıklanan taban fiyatın çalışanlara biraz da olsa istek ve motivasyon getireceğini söyleyen Ciğerli, 2022’den beklentilerini şöyle anlattı:
“Benim açımdan personellik maliyeti kıymetli zira İngiltere’deki bir imalatçı ile rekabet edebilmemin tek niçini o. Dünyanın her yerinde cam ve alüminyum tıpkı lakin biz Türkiye’de bu iş gücünü yaratmış durumdayız. O yüzden İngiltere’ye göre daha rahat imalat yapabiliyorum. Ayrıyeten maliyetlerin İngiltere’ye göre daha ucuz olmasının rahatlığını yaşıyoruz. Artık günün koşullarında bugünkü enflasyon ve ömür faaliyetlerini göz önünde bulundurursak, istihdamı sağlayıp sağlayamama konusunda soru işaretlerim var. Yani büyümeyi başarabilecek miyim o muhakkak değil. Ben kapasitemi yüzde 20-30 büyütmeyi planlıyordum, önümüzdeki devir için en büyük beklentim buydu. Şu anda bunu başarabilecek miyim bilmiyorum zira soru işaretlerim var. Kısa müddette apansız değişen oynak döviz kurunun tesirlerinin ve sonuçlarının yarattığı bir belirsizlik hakim ve ben önümü goremiyorum.”
‘Maliyetlerinize giren malın yüzde 70’i dövizle geliyorsa yükselmesi size bir avantaj getirmiyor’
Son 20 senede Türkiye’nin kıymetli bir ihracat potansiyeli olduğunu söz eden Ciğerli “Bunu kabul etmek lazım lakin yaratılmış ihracat potansiyeli inanılmaz boyutlarda ithalata bağlı. Bizim bir ihracatçı olarak kullandığımız bir evrak var, bu doküman de ithal ettiklerimizi ondan sonrasında ihracatta kullanacağımız için devlet bizden Katma Paha Vergisi (KDV) almaz. Nakit manada size avantaj sağlayan bir öge. Benim bu dokümanla ithal ettiğim mal, ihracat ciromun yüzde 1’i bile değil. Ancak Türkiye’de ortalama yüzde 60’lara denk geliyormuş. En hayli da bunu otomotiv kullanıyor. Türkiye’de ihracatta 170 milyar dolar üzere bir sayıdayız, bu satışların 100 milyar doları ithal maldır. Bunlar önemli sayılar. Bunun Türkçesi de, liranın paha kaybetmiş olması demek. Bunun ihracatçılar için epey da büyük bir manası yok aslına bakarsanız dolar ve euro üzerinden ithal ediyorsunuz. Sizin maliyetlerinize giren malın yüzde 70’i dolar ve euro ile geliyorsa aslına bakarsanız dövizin yükselmesi size bir avantaj getirmiyor. Harcamalarımızı da döviz üzerinden yaptığımız için lira da kıymet kaybettikçe bir anda maliyetler artıyor ve yoksullaşmış oluyorsunuz. Döviz artınca ‘iyisiniz, ihracatçısınız’ üzere telaffuzlara katılmıyorum o yüzden. bu türlü oynamalar altından kalkılmasını epeyce zorlaştıran finansal boyutlar doğuruyor” dedi.
Ekonomist Bolgün: İhracatın artmasında bir epey değişken var
Ekonomist Bolgün, ihracatın rakamsal ve miktarsal olarak arttığını belirtiyor. Fakat bunda farklı değişkenlerin olduğunu söz eden Bolgün, “Birinci etken ölçü artışıyla ilgili, ikincisi ise fiyat artışıyla ilgili. Örnek veriyorum; geçen sene 1000 adet malı 1000 dolara satıyorsunuzdur. Bu sene 1000 adet malı 1100 dolara satarsınız. İhracatınız da dolar bazında yüzde 10 artmış olur. Malınızın fiyatının artmasına sebep olan etkenler de var. Zira dünyada da tıpkı malın meblağları artıyor olabilir. örneğin otomotiv satıyorsunuzdur, dünyadaki araba meblağları bundan evvelki seneye bakılırsa koronavirüs niçiniyle artmıştır. Yani ihracatın artmasını, global manada o malların fiyatlarının artıyor olması da etkiler” diye konuştu.
‘Türkiye’de devam eden sorun, ithalatta da artışın olması’
Türkiye’de geçtiğimiz senelera kıyasla ihracatın artışının görüldüğunu söyleyen Bolgün, “Türkiye’de geçen senelera nazaran baktığımızda bu sene ihracatta hem ölçüde birebir vakitte fiyatta bir artış yaşanmış. İhracatta haziran sonu itibariyle yüzde 31 oranında miktarsal artış varken, fiyatta da yüzde 29 artış var. En son elimizdeki Kasım 2021 verisine baktığımızda geçen seneye göre 203 milyar dolar satış olmuş. 2020 ile 2021’in Ocak ve Kasım ayları içinde kıyaslama yaparsanız, yaklaşık yüzde 34’e yakın bir artış olduğunu görürsünüz. Pekala, lakin nerede sorun var? Aslında hala devam eden sorun ‘ithalatta da artış’ olmasında. Yani Türkiye, Türk lirasını ‘daha kıymetsiz hale getirip, daha ucuza mal satacağı’ argümanını son 1-2 ay içerisinde lisana getirirken, bir taraftan da Türkiye, daha az mala, daha fazlaca para ödeyerek ithalat yapıyor. Burası kıymetli. Yani daha ucuza daha fazlaca mal satıyoruz. Daha ucuza satış yapmamız, sayılara da yansıyor” dedi.
“İhracatın son ikinci çeyrek itibariyle 203 milyar dolara yükselişinin gerisinde aslında bizim geçen seneye bakılırsa daha fazla ölçüde mal satıyor olmamız yatıyor” diyen Bolgün, “Aslında bizim için ucuzlamış olmak, daha fazla mal satmamız ile karşılaşmamıza sebep oluyor. Zira dünya diyor ki ‘Türkiye hayli ucuz. Ben daha fazla Türkiye’den mal alayım’ diyor lakin aslında sizin malınız yalnızca döviz bazında daha ucuzlamış oluyor” sözlerini kullandı.
‘İhracatla ithalat içindeki istikrar şimdi tıpkı yerlerde, Kasım sonunda 203 milyar dolar ihracat, 242 milyar dolar ise ithalat yapıldı’
Bolgün, kritik noktanın ithalat daha sonrası yapılan üretimle ihracatın gerçekleştirildiği olduğunu söyleyerek, dış ticaret istikrarına şu sözlerle dikkat çekti:
“Kabaca yarıya yakın diyelim, hatta biroldukca dalda daha da fazla, yüzde 70’lerde. Ortalama olarak konuşursak yüzde 50’ye yakını ithalata mevzu aslına bakarsan. Yani evvel ithalat yapılıyor; orta mal, hammadde vs alımları yapılıyor. çabucak sonrasında da bunlardan üretilenlerin ihracatı yapılabiliyor. bu biçimde baktığınızda hadiseye, ithalatta da artış olduğunu görüyorsunuz. Ocak ayından itibaren Kasım sonuna kadar 203 milyar dolar ihracat yaptık lakin 242 milyar dolar da ithalat yaptık. Yani bizim dış ticaret istikrarı dediğimiz, ihracatla ithalat içindeki istikrara baktığımızda, şimdi birebir yerlerde olduğunu görüyoruz. İşte sorun da tam olarak bu. Zira Kasım ayı itibariyle biz bir daha 5 milyar dolar dış ticaret istikrarında açık veriyoruz. örneğin 2020’de 5 milyar 54 milyon dolar açık vermişiz, artık de 5 milyar 326 milyona çıkıyor. Daha fazla açık vermişiz demek ki. Dış ticaret istikrarı açısından konuşacak olursak, istikrarımızı olumlu noktaya yanlışsız getirecek bir şey sağlayamamışız. Cari açığı sıfırlamak üzere bir amaçla yola çıkılan noktada, dış ticaret istikrarını hala sıfırlamış durumda değiliz. Bu ayrıma dikkat çekmek istiyorum. Türkiye’nin ihracat atağı merhum Turgut Özal’ın 1983’te iktidara gelmesiyle başladı. Aslında ile ondan evvel ihracatımız yok. Yani kapalı ekonomideyiz. 40 yıl öncesine bakılırsa bugünkü Türk lirası en düşük düzeyinde.”
Merkez Bankası’nın 21 Ocak’ta yılın birinci siyaset faizi sonucunı sabit tutmaktan yana kullanımından bu yana, yılın birinci ayında yüzde 17 olan faiz oranı, Aralık sonu prestiji ile yüzde 14’e kadar düşürüldü. Piyasaların bu karara tepki göstererek süratle istikrarsızlaşması ise Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) Lideri Simone Kaslowski’nin ortalarında bulunduğu bir fazlaca kişi tarafınca sıkça eleştirildi.
Türkiye Cumhuriyeti’nin 8. cumhurbaşkanı olan Turgut Özal’ın hükümeti periyodunda ithalat ve ihracatın özgür bırakılması ile yeni bir iktisat modeline geçilmiş, akabinde da ülkeye; düşük fiyat, yüksek nüfus ve yüksek ihracata dayalı bir model benimseyen Çin’den ucuza mal ithalatı yapılmaya başlanmıştı. Bu bağlamda Merkez Bankası’nın kur kararlarını savunan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bir fazlaca defa faizin sebep enflasyonun da sonuç olduğunu söyleyerek, “Faizi savunanla birlikte olmam, olamam” sözlerini kullandı.
Yıl uzunluğu yapılan açıklamalar, geçim sıkıntısına düşen personelleri kaygılandırdığı kadar patronları de düşündürdü. Bilhassa ihracatçıları ve ithalatçıları yakından ilgilendiren kararların alınması, iktisada çoğunlukla yapılan müdahalelerle denetim altında tutulmaya çalışılan döviz oynaklığı, dış ticaretten etkilenen her insanın 2021 yılında hissesine düşene razı olduğu bir yıl halini aldı. Çünkü, Merkez Bankası döviz iniş çıkışlarının yaşandığı bu yılda, kurlara 5 sefer direkt müdahalede bulundu.
Ticaret Bakanı Mehmet Muş “Türkiye ihracatta kıymetli bir değişimin ve dönüşümün eşiğindedir. Uzun vakittir aşamadığımız bir seviyeyi epey şükür bu yıl aştık” kelamlarıyla Türkiye’nin ihracatta rekor kırdığını belirtirken, iktisadın seyri ile bir arada yıl uzunluğu bir fazlaca değişkene maruz kalan ihracatçılar ‘2021 serüvenlerini’ Sputnik’e anlattı, Ekonomist Doç. Dr. Cihan Bolgün de yaşananları kıymetlendirdi.
‘Türkiye yılın birinci vakit içinderında pandeminin tesirini müspete çevirdi, her ay ihracatta rekor kırdı’
Türkiye’nin yılın başında pandeminin tesirini olumlu tarafa çevirdiğini söyleyen Ege İhracatçı Birlikleri (EİB) Koordinatör Lideri Jak Eskinazi, “2021’in son aylarında çalkantılar yaşadık ancak ondan evvel pandeminin bir tesiri vardı. Türkiye bunu olumluya çevirip bu seneyi rekorlarla kapattı. Her ay rekor kırdı ve 225 milyar dolara varan bir ihracat sayısına ulaştı. Bu Türkiye için muvaffakiyet. Düşündüğü amacı 2 sene öncedenden gerçekleştirmiş oldu. Ancak son günlerdeki yaşadığımız bu çalkantılı, tsunamili dolar kurları ve döviz kurları ötürüsıyla 2022 yılında bunun tesirlerini nazaranceğimizi düşünüyoruz” dedi.
‘Şu anda ihracatçıların fiyat verememe üzere bir sorunu var, en berbatı de müşterilerin inancının azalması oldu’
Şu anda yaşadıklarının en ‘zorlandıkları’ evre olduğunu belirten Eskinazi “İhracatçıların fiyat verememe ve krediye erişememe üzere bir sorunu var. Bu iki sorun ötürüsıyla işin ucunda 2022 yılında siparişlerini alamamak da var. Ayrıyeten en berbatı de müşterilerin Türkiye’ye olan inançlarının azalması oldu. Zira bu malı yaptırıp yaptırmama, bulup da teslim edip edememe, firmanın ayakta kalabilmesi üzere sorunları düşünmeye başladılar. Doğal onlar da bu hususta haklılar. Zira ekonomik durum kimi firmalar için hayli parlak değil, krediye ulaşamama durumlarından dolayı ne yapacaklarını bilemeyen hayli firma var” diye konuştu.
“Bu kurlarda fiyat vermek bütün ihracatçılar için epeyce zor” diyen Eskinazi, yeni açıklanan kur muhafazalı TL vadeli mevduat sisteminin döviz kurlarında bir frenleme yapabileceğini fakat mevcut durumda stabilitenin sağlanmadığına vurgu yaptı.
‘Stabilite için Türkiye’de hukuk sistemine itimat artırılmalı’
Stabilitenin sağlanması için gerekenleri de aktaran Eskinazi, şu tabirleri kullandı:
“En değerli faktör Türkiye’nin inanç ortamını sağlaması gerektiği. Hem yurtarasında hem yurtharicinde bir itimat ortamı sağlanması lazım. Türkiye’deki bozulmuş olan huzur ve barış ortamının tekrar geri gelmesi lazım. En kıymetli şeylerden bir tanesi de hukuk sistemine inancın artırılması lazım.”
‘2022 için umut etmek istiyoruz, gerekenler sağlandığı takdirde Türkiye’nin önü açık’
Eskinazi, 2022 için ‘umut etmek istediklerini’ belirtirterek “söylemiş olduğimiz şeyler gerçekleştiği takdirde Türkiye’nin önü açık. Türkiye bu siparişleri alıp yapabilir. Bütün ihracatçılar da canla başla bunu hazırlar. Biz Ege İhracatçı Birlikleri olarak bir amaç koyduk önümüze. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin de bir gayesi var; önümüzdeki sene 250 milyar dolara yaklaşan bir ihracat hedefliyor. Lakin bunların hepsi hükümetin alacağı önlemlere bağlı” dedi.
30 yıldır ihracat yapan DRC Kapı ve Pencere Sistemleri Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi sahibi Ferhat Ciğerli, değerlendirmenin son iki seneyi kapsayacak biçimde yapılması gerektiği görüşünde. Çoğunlukla İngiltere’ye satım yaptıklarını aktaran Ciğerli, 2020 yılının pandemi kaynaklı çöküşle başladığını, Nisan ayı itibariyle ise inanılmaz bir ‘talep patlaması’ görüldüğünü aktardı.
‘2021 artan maliyetlerle başladı, bunları tıpkı süratte satış fiyatlarına yansıtamıyoruz’
2021 yılının başında emtia meblağlarının ve nakliye maliyetlerinin çok arttığını aktaran Ciğerli, tedarikçilerin bu sebeple hammadde alınımında zorlandığını söylemiş oldu. hem de artan maliyetlerden ötürü çalışanlarının maaşlarını yükseltemediğini belirten Ciğerli, taban fiyatın de enflasyon karşısında eridiğini ve istihdam dar boğazı yaşadığını söz etti.
Artan maliyetleri birebir anda satış fiyatına yansıtamadıklarına işaret eden Ciğerli, “Kapasitemizin yetmemesinden dolayı epey uzun vadeli satışlar yaptık. Yani şu biçimde söyleyeyim, Haziran’da sattığım malı ben lakin Ağustos’un sonunda üretiyorum. Gelen siparişi 10 hafta daha sonra üretiyordum. O tarihte parasını ödemiş müşterinin malını ve onun tedariğini Ağustos’ta sağlarken, Ağustos meblağlarını ödediğim için oralarda önemli ziyan ettik. Bu süreçlerden dolayı maliyetleri satış meblağlarına yansıtamadım. 2020’nin bilhassa Nisan ayından başlayarak müddet gelen emtia fiyatlarının artışı, bizi oldukça sıkıntı durumlarda bıraktı” dedi.
‘Maliyetimin yüzde 85’i esasen döviz üzerinden, stabil bir kurun olmaması ziyan veriyor’
Döviz kurlarında yaşanan süratli iniş çıkış periyoduna kadar bu türlü işlediğinin altını çizen Ciğerli, “Dövizin bu kadar istikrarsız yükseliş ve düşüşü, bize hiçbir avantaj getirmiyor. Şu anda bir ihracatçı olarak fazlaca önemli kayıplar ortasındayız. Ben eserlerimi imal ettikten bir buçuk ay daha sonra müşteriden parasını tahsil edebiliyorum. Biz de tedarikçilerimizle 60 günlük bir muahede yaptık. İhracatçı olunca herkes döviz üzerinden kazandığınız için hasılatınızı lira ile çarpıyor. meğer benim için fazlaca şey fark etmiyor. Maliyetimin yüzde 85’i dövizle olduğu için bana epey büyük bir avantaj getirdiği yok aslına bakarsan lira olarak artışında. Fakat tekrar düşüşün inanılmaz bir ziyanı oluyor. Stabil bir kurun olmaması ziyan veriyor. 2018 yılında da gibisi durumlar oluştu. Ben esasen devasa yükseklikte cirolu bir şirket değilim, bana kambiyo ziyanı zannediyorum lira bazında milyonu bulacak” diye konuştu.
‘Sonuç nasıl gelişecek bilmiyorum, bu biçimde bir şey hiç yaşamadım’
Daha evvel döviz kurlarının bu kadar çıktığı bir periyot yaşadıklarını fakat hiç bu kadar düştüğünü görmediği söz eden Ciğerli “İhracatçı olarak 2000 yılı epeyce güç geçmişti, 2001 yılı de önemli bir rahatlama yılıydı. Bu süreçte sonuç nasıl gelişecek epeyce merak ediyorum. Avantaj mı dezavantaj mı getirecek bilmiyorum. Zira ben bu biçimde bir şey hiç yaşamadım” dedi.
‘Aniden değişen oynak döviz kurunun tesirlerinin ve sonuçlarının yarattığı bir belirsizlik hakim ve ben önümü bakılırsamiyorum’
Açıklanan taban fiyatın çalışanlara biraz da olsa istek ve motivasyon getireceğini söyleyen Ciğerli, 2022’den beklentilerini şöyle anlattı:
“Benim açımdan personellik maliyeti kıymetli zira İngiltere’deki bir imalatçı ile rekabet edebilmemin tek niçini o. Dünyanın her yerinde cam ve alüminyum tıpkı lakin biz Türkiye’de bu iş gücünü yaratmış durumdayız. O yüzden İngiltere’ye göre daha rahat imalat yapabiliyorum. Ayrıyeten maliyetlerin İngiltere’ye göre daha ucuz olmasının rahatlığını yaşıyoruz. Artık günün koşullarında bugünkü enflasyon ve ömür faaliyetlerini göz önünde bulundurursak, istihdamı sağlayıp sağlayamama konusunda soru işaretlerim var. Yani büyümeyi başarabilecek miyim o muhakkak değil. Ben kapasitemi yüzde 20-30 büyütmeyi planlıyordum, önümüzdeki devir için en büyük beklentim buydu. Şu anda bunu başarabilecek miyim bilmiyorum zira soru işaretlerim var. Kısa müddette apansız değişen oynak döviz kurunun tesirlerinin ve sonuçlarının yarattığı bir belirsizlik hakim ve ben önümü goremiyorum.”
‘Maliyetlerinize giren malın yüzde 70’i dövizle geliyorsa yükselmesi size bir avantaj getirmiyor’
Son 20 senede Türkiye’nin kıymetli bir ihracat potansiyeli olduğunu söz eden Ciğerli “Bunu kabul etmek lazım lakin yaratılmış ihracat potansiyeli inanılmaz boyutlarda ithalata bağlı. Bizim bir ihracatçı olarak kullandığımız bir evrak var, bu doküman de ithal ettiklerimizi ondan sonrasında ihracatta kullanacağımız için devlet bizden Katma Paha Vergisi (KDV) almaz. Nakit manada size avantaj sağlayan bir öge. Benim bu dokümanla ithal ettiğim mal, ihracat ciromun yüzde 1’i bile değil. Ancak Türkiye’de ortalama yüzde 60’lara denk geliyormuş. En hayli da bunu otomotiv kullanıyor. Türkiye’de ihracatta 170 milyar dolar üzere bir sayıdayız, bu satışların 100 milyar doları ithal maldır. Bunlar önemli sayılar. Bunun Türkçesi de, liranın paha kaybetmiş olması demek. Bunun ihracatçılar için epey da büyük bir manası yok aslına bakarsanız dolar ve euro üzerinden ithal ediyorsunuz. Sizin maliyetlerinize giren malın yüzde 70’i dolar ve euro ile geliyorsa aslına bakarsanız dövizin yükselmesi size bir avantaj getirmiyor. Harcamalarımızı da döviz üzerinden yaptığımız için lira da kıymet kaybettikçe bir anda maliyetler artıyor ve yoksullaşmış oluyorsunuz. Döviz artınca ‘iyisiniz, ihracatçısınız’ üzere telaffuzlara katılmıyorum o yüzden. bu türlü oynamalar altından kalkılmasını epeyce zorlaştıran finansal boyutlar doğuruyor” dedi.
Ekonomist Bolgün: İhracatın artmasında bir epey değişken var
Ekonomist Bolgün, ihracatın rakamsal ve miktarsal olarak arttığını belirtiyor. Fakat bunda farklı değişkenlerin olduğunu söz eden Bolgün, “Birinci etken ölçü artışıyla ilgili, ikincisi ise fiyat artışıyla ilgili. Örnek veriyorum; geçen sene 1000 adet malı 1000 dolara satıyorsunuzdur. Bu sene 1000 adet malı 1100 dolara satarsınız. İhracatınız da dolar bazında yüzde 10 artmış olur. Malınızın fiyatının artmasına sebep olan etkenler de var. Zira dünyada da tıpkı malın meblağları artıyor olabilir. örneğin otomotiv satıyorsunuzdur, dünyadaki araba meblağları bundan evvelki seneye bakılırsa koronavirüs niçiniyle artmıştır. Yani ihracatın artmasını, global manada o malların fiyatlarının artıyor olması da etkiler” diye konuştu.
‘Türkiye’de devam eden sorun, ithalatta da artışın olması’
Türkiye’de geçtiğimiz senelera kıyasla ihracatın artışının görüldüğunu söyleyen Bolgün, “Türkiye’de geçen senelera nazaran baktığımızda bu sene ihracatta hem ölçüde birebir vakitte fiyatta bir artış yaşanmış. İhracatta haziran sonu itibariyle yüzde 31 oranında miktarsal artış varken, fiyatta da yüzde 29 artış var. En son elimizdeki Kasım 2021 verisine baktığımızda geçen seneye göre 203 milyar dolar satış olmuş. 2020 ile 2021’in Ocak ve Kasım ayları içinde kıyaslama yaparsanız, yaklaşık yüzde 34’e yakın bir artış olduğunu görürsünüz. Pekala, lakin nerede sorun var? Aslında hala devam eden sorun ‘ithalatta da artış’ olmasında. Yani Türkiye, Türk lirasını ‘daha kıymetsiz hale getirip, daha ucuza mal satacağı’ argümanını son 1-2 ay içerisinde lisana getirirken, bir taraftan da Türkiye, daha az mala, daha fazlaca para ödeyerek ithalat yapıyor. Burası kıymetli. Yani daha ucuza daha fazlaca mal satıyoruz. Daha ucuza satış yapmamız, sayılara da yansıyor” dedi.
“İhracatın son ikinci çeyrek itibariyle 203 milyar dolara yükselişinin gerisinde aslında bizim geçen seneye bakılırsa daha fazla ölçüde mal satıyor olmamız yatıyor” diyen Bolgün, “Aslında bizim için ucuzlamış olmak, daha fazla mal satmamız ile karşılaşmamıza sebep oluyor. Zira dünya diyor ki ‘Türkiye hayli ucuz. Ben daha fazla Türkiye’den mal alayım’ diyor lakin aslında sizin malınız yalnızca döviz bazında daha ucuzlamış oluyor” sözlerini kullandı.
‘İhracatla ithalat içindeki istikrar şimdi tıpkı yerlerde, Kasım sonunda 203 milyar dolar ihracat, 242 milyar dolar ise ithalat yapıldı’
Bolgün, kritik noktanın ithalat daha sonrası yapılan üretimle ihracatın gerçekleştirildiği olduğunu söyleyerek, dış ticaret istikrarına şu sözlerle dikkat çekti:
“Kabaca yarıya yakın diyelim, hatta biroldukca dalda daha da fazla, yüzde 70’lerde. Ortalama olarak konuşursak yüzde 50’ye yakını ithalata mevzu aslına bakarsan. Yani evvel ithalat yapılıyor; orta mal, hammadde vs alımları yapılıyor. çabucak sonrasında da bunlardan üretilenlerin ihracatı yapılabiliyor. bu biçimde baktığınızda hadiseye, ithalatta da artış olduğunu görüyorsunuz. Ocak ayından itibaren Kasım sonuna kadar 203 milyar dolar ihracat yaptık lakin 242 milyar dolar da ithalat yaptık. Yani bizim dış ticaret istikrarı dediğimiz, ihracatla ithalat içindeki istikrara baktığımızda, şimdi birebir yerlerde olduğunu görüyoruz. İşte sorun da tam olarak bu. Zira Kasım ayı itibariyle biz bir daha 5 milyar dolar dış ticaret istikrarında açık veriyoruz. örneğin 2020’de 5 milyar 54 milyon dolar açık vermişiz, artık de 5 milyar 326 milyona çıkıyor. Daha fazla açık vermişiz demek ki. Dış ticaret istikrarı açısından konuşacak olursak, istikrarımızı olumlu noktaya yanlışsız getirecek bir şey sağlayamamışız. Cari açığı sıfırlamak üzere bir amaçla yola çıkılan noktada, dış ticaret istikrarını hala sıfırlamış durumda değiliz. Bu ayrıma dikkat çekmek istiyorum. Türkiye’nin ihracat atağı merhum Turgut Özal’ın 1983’te iktidara gelmesiyle başladı. Aslında ile ondan evvel ihracatımız yok. Yani kapalı ekonomideyiz. 40 yıl öncesine bakılırsa bugünkü Türk lirası en düşük düzeyinde.”