Güçlü enerji kaynaklarına sahip Ortadoğu bölgesi bugünlerde değişim içine girdi. Bölge ülkelerinin Arap Baharı ile bozulan alakaları onarılıyorken ABD de bölgeden güçlerini çekiyor. 30 Ağustos’ta son ABD askerini taşıyan uçağın da Afganistan’dan ayrılması bir dönüm noktası oldu.
Irak’ta da durum değişiyor. 2003’te ABD işgaline uğrayan Irak önemli bir yıkımla karşı karşıya kalmış ve 2011 sonunda koalisyon güçleri ülkeden çekilmişti. Fakat 2014’te IŞİD’in ülkenin büyük bir kısmını ele geçirmesiyle koalisyon bir daha devreye girmişti.
Temmuz ayında ABD Lideri Joe Biden ile Irak Başbakanı Mustafa el Kazımi, ABD ordusunun Irak’taki muharip misyonunun yıl sonunda sona ermesine yönelik muahedeye varmıştı. Mutabakata nazaran bugüne dek Irak ordusuna eğitmenlik ve danışmalık vermenin yanı sıra Irak hükümetinin IŞİD’i yenmesine yardımcı olmakla açıklanan Irak’taki ABD güçlerinin misyonu, artık askeri danışmanlık ve eğitmenlik rolüyle sonlandırılacak. 9 Aralık’ta ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) Sözcüsü John Kirby bahisle ilgili açıklama yaptı ve muharip güçlerin ülkeden büsbütün çıktığını duyurdu. Sözcü, “Irak’taki konuşlanmamızda şu an için değerli bir değişiklik olmayacak. 2 bin 500 asker hala oldukları yerde olacak, sayıları değişmeyecek. Fizikî konuşlanmamız değişmeyecek. Bu ileride de değişmeyecek demek değil şüphesiz” dedi.
Irak bugüne nasıl geldi?
Irak’ın ABD ve İngiltere öncülüğündeki koalisyon güçlerince 2003’te gerçekleşen işgalinin üzerinden 18 yıl geçti. Periyodun Irak Devlet Lideri Saddam Hüseyin’in biyolojik silahlar ürettiği savıyla Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) sonucu beklenmeden başlatılan işgal, ülkeye “demokrasi” yerine ülkeye kaos ve istikrarsızlık getirdi.
İşgaldilk evvel de yürütülen bir ambargo süreci vardı. BMGK, Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesinden tam 4 gün daha sonra 6 Ağustos 1990’da, Irak’a iktisat ve mali yaptırım uygulama sonucu aldı. Irak’ın Şubat 1991’de Kuveyt’ten çekilmesine karşın yaptırımlar Mayıs 2003’e kadar devam etti. 13 yıl boyunca uygulanan ağır ambargo niçiniyle petrol zengini Irak’ın iktisadı yerle bir oldu, altyapı çöktü, halk derin bir yoksulluğa terk edildi.
Biyolojik silah palavrası
2003 yılına gelindiğinde ise ABD ve İngiltere öncülüğünde biyolojik silah savı piyasaya sürüldü. Devrin ABD Lideri George W. Bush, “Irak, ileri derecede konsantre edilmiş alimünyum tüpler ve uranyumu zenginleştirecek teknik donanım satın alarak, nükleer silah geliştirme teşebbüsünde bulundu. Aldığımız istihbaratlar hiç bir kuşkuya yer bırakmıyor. Irak rejimi, şimdiye kadar hiç denenmemiş ölümcül kimi silahlara sahip bulunmaktadır ve yenilerini de üretmektedir” açıklamasını yaptı.
İngiltere Başbakanı Tony Blair ise “Irak kimyasal ve biyolojik silahlara sahiptir. Saddam bunları üretmeye devam etti ve artık de kullanmak niyetindedir” diyerek dayanak verdi.
ABD Dışişleri Bakanı Colin Powell da 5 Şubat 2003’te BMGK’da “Saddam Hüseyin’in biyolojik silahlara sahip olduğundan hiç kuşku yok ve daha fazlasını üretebilecek kapasiteye sahip” tabirlerini kullandı.
çabucak sonrasında argümanın sahibi Iraklı kimya mühendisi Rafid Ahmed Alwan el-Cenabi bunun palavra olduğunu itiraf etti. ABD ve İngiltere de savaş niçini olan tezini kanıtlayamadı.
ABD ve İngiltere, Irak’ın işgali için BMGK’ya da kâfi ispatlar sunamadı. Bunun üzerine iki ülkenin öncülüğünde kurulan koalisyon gücü BMGK’dan onay çıkmadan işgal sonucu aldı.
TBMM’den 1 Mart 2003 Tezkeresi’ne ret
Irak’ın işgali Türkiye’nin de gündemindeydi. Irak’ı işgale hazırlanan ABD kuzeyden düzenleyeceği taarruzlar için Türkiye topraklarını kullanmayı planlıyordu.
Ak Parti’nin iktidara gelmesinin üzerinden 4 ay daha sonra Abdullah Gül başbakanlığındaki hükümetin TBMM’ye getirdiği tezkere 1 Mart’taki oylamaya 533 milletvekili katıldı, 250 ret, 264 kabul, 19 çekimser oyu kullanıldı. Oylamaya 533 milletvekili katıldığı için AK Parti’nin 264 oyu salt çoğunluğa yetmedi ve 3 oy eksikle tezkere reddedilmiş oldu.
AK Parti Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın 14 Mart’ta başbakan olmasının akabinde 19 Mart’ta getirilen yeni tezkere ise Meclis’ten geçti. Tezkere ile ABD uçaklarının Türk hava alanını kullanımına müsaade verildi. Bu tezkereden yaklaşık 5 saat daha sonra ABD, Bağdat’ı bombalanmaya başladı.
İsmi “Özgürlük Operasyonu”
20 Mart’ta “Özgürlük Operasyonu” ismi verilen işgal harekatı hava operasyonu ile başladı. Savaş, dünyaya televizyonlar aracılığıyla naklen yayınlandı. Irak ordusu kısa müddette dağıldı, biroldukca asker savaşmadan teslim oldu. 9 Nisan’da ise başşehir Bağdat düştü.
1 Mayıs’ta Bush savaşın büyük kısmının bitmiş olduğini ilan ederken 13 Aralık’ta da Saddam Hüseyin yakalandı. Saddam Hüseyin yaklaşık 30 Aralık 2006 tarihinde idam edildi. Irak’ta işgalle birlikte başlatan ABD askerlerinin varlığı yaklaşık 9 yıl daha sonra 18 Aralık 2011’de son buldu. Ülkeyi kanlı bir kaosa sürükleyen işgal, sayıları net olarak bilinmemekle bir arada binlerce sivilin ömrünü kaybetmesine, epey daha fazlasının göç etmesine yol açtı. Irak Sıhhat Bakanlığı’nın dataları üzerinde çalışma yapan bağımsız “Iraqcountybody” tertibine nazaran, Irak’ta 2003-2011 yılları içinde çatışmalardan kaynaklı yaklaşık 120 bin sivil ömrünü kaybetti.
Bu süreçte Sünni ve Şii kümeler tarafınca ABD ve İngiltere öncülüğündeki koalisyona karşı direniş hareketi başladı.
Siyasi yapı değiştirildi
ABD öncülüğünde 2005 yılında yapılan siyasi mutabakatla Başbakanlık Şiilere, Meclis Başkanlığı Sünnilere, Cumhurbaşkanlığı makamı ise Kürtlere verildi.
Nuri el-Maliki, 22 Nisan 2006’da Başbakan seçildi. Kürtler ise ABD öncülüğünde 2005’te hazırlanan anayasa yardımıyla Erbil, Süleymaniye ve Duhok vilayetlerinden oluşan bölgede Irak Kürt Bölgesel İdaresi’ni (IKBY) ilan ettiler.
IŞİD 2014’te ülkenin üçte birine tekabül eden Musul, Enbar ve Salahaddin vilayetleriyle Diyala ve Kerkük’ün bir kısmında hakimiyet sağladı. Bu süreçte koalisyon güçleri bir daha devreye girdi. Irak Başbakanı Haydar İbadi, 18 Aralık 2017’de IŞİD’in ülkedeki varlığının ortadan kaldırıldığını duyurdu. Lakin günümüzde de IŞİD’in çeşitli hücum devam ediyor.
‘Irak’ta yıkılan kamu otoritesi bir daha sağlanamadı’
Altınbaş Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Kısmı’ndan Doç. Dr. Serhat Erkmen, Irak’ın geleceğini Sputnik’e kıymetlendirdi. Erkmen, şunları söylemiş oldu:
ABD ülkede güvenliği sağladığını, bundan daha sonra artık muharip kuvvet bulundurmasına gerek olmadığını ileri sürerek Irak’taki askerleri çekti. Çok geçmeden Irak’ın 3’te 1’i IŞİD terör örgütü denetimi altına girdi. Artık Irak’taki bu durum aslında yinelanabilir, sıkıntı yenidenlanması beklenen bir güvenlik sıkıntısının bir türlü çözülememiş olmasıdır. Nedir Irak’taki temel sıkıntı? 2003’te ABD Irak’ta devleti yıktı, kamu otoritesini bir daha yerine ihdas edemedi. Kurulmuş olan siyasal sistem ülkede birlik ve bütünlüğü sağlamaktan fazla Amerikalıların güç paylaşımlarını ya da iktidar paylaşımlarını, gerçekte etnik ve dini farklılıkları politikleştiren yeni bir siyasal nizam oldu.
‘Bir daha sonraki davetiyeye kadar geçecek süreç’
“Irak’ta temel güvenlik sıkıntısı aslında ülkedeki işgalle yıkılan kamu otoritesinin yerine getirilememesidir” diye devam eden Erkmen, şunları ekledi:
Artık geldiğimiz noktada ABD tamam IŞİD sıkıntısını çözdük artık çekilme vakti geldi halindeki yaklaşımıyla aslında 2011 Kasımında yaptığından farklı bir şey yapmıyor. Irak’ta bugün hala devletin yıkılan nizamının yerine yeni bir sistem inşa edilemedi. Seçimler yapılıyor bulunmasına karşın bu seçimler istikrarlı bir siyasal hayat üretmiyor. Ülkenin anayasası hâlâ tamamlanabilmiş değil. Devletin içerisinde güvenlik kurumları birbiriyle rekabet edercesine farklı yerlerde kümeleniyorlar ve farklı silahlı üniteler birbirlerini tehdit olarak görüyor. Artık bu biçimde bir ortamda ABD’nin Irak’ta ‘Biz artık siyasal sistemin sağlandığını düşünüyoruz, güvenlik sorunu da kalmadı, çekiliyoruz’ demesi bir daha sonraki davetiyeye kadar geçecek süreç. Yani bundan daha sonra yine Irak’ta yenide büyük bir kriz patlak verip de ‘ne olur bunu gelin çözün’ formunda birileri davet edinceye kadar geçecek olan süreç üzere görünüyor. ötürüsıyla Irak’ta ne siyasal sistem gerçek manada oturabilmiş durumda, ne güvenlik sıkıntıları tam olarak çözülebilmiş durumda ne de ABD’nin Irak’taki askeri varlığı ve mevcut siyaseti Irak’ın bu sıkıntılarına tahlil olacak durumda.
Irak’ta da durum değişiyor. 2003’te ABD işgaline uğrayan Irak önemli bir yıkımla karşı karşıya kalmış ve 2011 sonunda koalisyon güçleri ülkeden çekilmişti. Fakat 2014’te IŞİD’in ülkenin büyük bir kısmını ele geçirmesiyle koalisyon bir daha devreye girmişti.
Temmuz ayında ABD Lideri Joe Biden ile Irak Başbakanı Mustafa el Kazımi, ABD ordusunun Irak’taki muharip misyonunun yıl sonunda sona ermesine yönelik muahedeye varmıştı. Mutabakata nazaran bugüne dek Irak ordusuna eğitmenlik ve danışmalık vermenin yanı sıra Irak hükümetinin IŞİD’i yenmesine yardımcı olmakla açıklanan Irak’taki ABD güçlerinin misyonu, artık askeri danışmanlık ve eğitmenlik rolüyle sonlandırılacak. 9 Aralık’ta ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) Sözcüsü John Kirby bahisle ilgili açıklama yaptı ve muharip güçlerin ülkeden büsbütün çıktığını duyurdu. Sözcü, “Irak’taki konuşlanmamızda şu an için değerli bir değişiklik olmayacak. 2 bin 500 asker hala oldukları yerde olacak, sayıları değişmeyecek. Fizikî konuşlanmamız değişmeyecek. Bu ileride de değişmeyecek demek değil şüphesiz” dedi.
Irak bugüne nasıl geldi?
Irak’ın ABD ve İngiltere öncülüğündeki koalisyon güçlerince 2003’te gerçekleşen işgalinin üzerinden 18 yıl geçti. Periyodun Irak Devlet Lideri Saddam Hüseyin’in biyolojik silahlar ürettiği savıyla Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) sonucu beklenmeden başlatılan işgal, ülkeye “demokrasi” yerine ülkeye kaos ve istikrarsızlık getirdi.
İşgaldilk evvel de yürütülen bir ambargo süreci vardı. BMGK, Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesinden tam 4 gün daha sonra 6 Ağustos 1990’da, Irak’a iktisat ve mali yaptırım uygulama sonucu aldı. Irak’ın Şubat 1991’de Kuveyt’ten çekilmesine karşın yaptırımlar Mayıs 2003’e kadar devam etti. 13 yıl boyunca uygulanan ağır ambargo niçiniyle petrol zengini Irak’ın iktisadı yerle bir oldu, altyapı çöktü, halk derin bir yoksulluğa terk edildi.
Biyolojik silah palavrası
2003 yılına gelindiğinde ise ABD ve İngiltere öncülüğünde biyolojik silah savı piyasaya sürüldü. Devrin ABD Lideri George W. Bush, “Irak, ileri derecede konsantre edilmiş alimünyum tüpler ve uranyumu zenginleştirecek teknik donanım satın alarak, nükleer silah geliştirme teşebbüsünde bulundu. Aldığımız istihbaratlar hiç bir kuşkuya yer bırakmıyor. Irak rejimi, şimdiye kadar hiç denenmemiş ölümcül kimi silahlara sahip bulunmaktadır ve yenilerini de üretmektedir” açıklamasını yaptı.
İngiltere Başbakanı Tony Blair ise “Irak kimyasal ve biyolojik silahlara sahiptir. Saddam bunları üretmeye devam etti ve artık de kullanmak niyetindedir” diyerek dayanak verdi.
ABD Dışişleri Bakanı Colin Powell da 5 Şubat 2003’te BMGK’da “Saddam Hüseyin’in biyolojik silahlara sahip olduğundan hiç kuşku yok ve daha fazlasını üretebilecek kapasiteye sahip” tabirlerini kullandı.
çabucak sonrasında argümanın sahibi Iraklı kimya mühendisi Rafid Ahmed Alwan el-Cenabi bunun palavra olduğunu itiraf etti. ABD ve İngiltere de savaş niçini olan tezini kanıtlayamadı.
ABD ve İngiltere, Irak’ın işgali için BMGK’ya da kâfi ispatlar sunamadı. Bunun üzerine iki ülkenin öncülüğünde kurulan koalisyon gücü BMGK’dan onay çıkmadan işgal sonucu aldı.
TBMM’den 1 Mart 2003 Tezkeresi’ne ret
Irak’ın işgali Türkiye’nin de gündemindeydi. Irak’ı işgale hazırlanan ABD kuzeyden düzenleyeceği taarruzlar için Türkiye topraklarını kullanmayı planlıyordu.
Ak Parti’nin iktidara gelmesinin üzerinden 4 ay daha sonra Abdullah Gül başbakanlığındaki hükümetin TBMM’ye getirdiği tezkere 1 Mart’taki oylamaya 533 milletvekili katıldı, 250 ret, 264 kabul, 19 çekimser oyu kullanıldı. Oylamaya 533 milletvekili katıldığı için AK Parti’nin 264 oyu salt çoğunluğa yetmedi ve 3 oy eksikle tezkere reddedilmiş oldu.
AK Parti Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın 14 Mart’ta başbakan olmasının akabinde 19 Mart’ta getirilen yeni tezkere ise Meclis’ten geçti. Tezkere ile ABD uçaklarının Türk hava alanını kullanımına müsaade verildi. Bu tezkereden yaklaşık 5 saat daha sonra ABD, Bağdat’ı bombalanmaya başladı.
İsmi “Özgürlük Operasyonu”
20 Mart’ta “Özgürlük Operasyonu” ismi verilen işgal harekatı hava operasyonu ile başladı. Savaş, dünyaya televizyonlar aracılığıyla naklen yayınlandı. Irak ordusu kısa müddette dağıldı, biroldukca asker savaşmadan teslim oldu. 9 Nisan’da ise başşehir Bağdat düştü.
1 Mayıs’ta Bush savaşın büyük kısmının bitmiş olduğini ilan ederken 13 Aralık’ta da Saddam Hüseyin yakalandı. Saddam Hüseyin yaklaşık 30 Aralık 2006 tarihinde idam edildi. Irak’ta işgalle birlikte başlatan ABD askerlerinin varlığı yaklaşık 9 yıl daha sonra 18 Aralık 2011’de son buldu. Ülkeyi kanlı bir kaosa sürükleyen işgal, sayıları net olarak bilinmemekle bir arada binlerce sivilin ömrünü kaybetmesine, epey daha fazlasının göç etmesine yol açtı. Irak Sıhhat Bakanlığı’nın dataları üzerinde çalışma yapan bağımsız “Iraqcountybody” tertibine nazaran, Irak’ta 2003-2011 yılları içinde çatışmalardan kaynaklı yaklaşık 120 bin sivil ömrünü kaybetti.
Bu süreçte Sünni ve Şii kümeler tarafınca ABD ve İngiltere öncülüğündeki koalisyona karşı direniş hareketi başladı.
Siyasi yapı değiştirildi
ABD öncülüğünde 2005 yılında yapılan siyasi mutabakatla Başbakanlık Şiilere, Meclis Başkanlığı Sünnilere, Cumhurbaşkanlığı makamı ise Kürtlere verildi.
Nuri el-Maliki, 22 Nisan 2006’da Başbakan seçildi. Kürtler ise ABD öncülüğünde 2005’te hazırlanan anayasa yardımıyla Erbil, Süleymaniye ve Duhok vilayetlerinden oluşan bölgede Irak Kürt Bölgesel İdaresi’ni (IKBY) ilan ettiler.
IŞİD 2014’te ülkenin üçte birine tekabül eden Musul, Enbar ve Salahaddin vilayetleriyle Diyala ve Kerkük’ün bir kısmında hakimiyet sağladı. Bu süreçte koalisyon güçleri bir daha devreye girdi. Irak Başbakanı Haydar İbadi, 18 Aralık 2017’de IŞİD’in ülkedeki varlığının ortadan kaldırıldığını duyurdu. Lakin günümüzde de IŞİD’in çeşitli hücum devam ediyor.
‘Irak’ta yıkılan kamu otoritesi bir daha sağlanamadı’
Altınbaş Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Kısmı’ndan Doç. Dr. Serhat Erkmen, Irak’ın geleceğini Sputnik’e kıymetlendirdi. Erkmen, şunları söylemiş oldu:
ABD ülkede güvenliği sağladığını, bundan daha sonra artık muharip kuvvet bulundurmasına gerek olmadığını ileri sürerek Irak’taki askerleri çekti. Çok geçmeden Irak’ın 3’te 1’i IŞİD terör örgütü denetimi altına girdi. Artık Irak’taki bu durum aslında yinelanabilir, sıkıntı yenidenlanması beklenen bir güvenlik sıkıntısının bir türlü çözülememiş olmasıdır. Nedir Irak’taki temel sıkıntı? 2003’te ABD Irak’ta devleti yıktı, kamu otoritesini bir daha yerine ihdas edemedi. Kurulmuş olan siyasal sistem ülkede birlik ve bütünlüğü sağlamaktan fazla Amerikalıların güç paylaşımlarını ya da iktidar paylaşımlarını, gerçekte etnik ve dini farklılıkları politikleştiren yeni bir siyasal nizam oldu.
‘Bir daha sonraki davetiyeye kadar geçecek süreç’
“Irak’ta temel güvenlik sıkıntısı aslında ülkedeki işgalle yıkılan kamu otoritesinin yerine getirilememesidir” diye devam eden Erkmen, şunları ekledi:
Artık geldiğimiz noktada ABD tamam IŞİD sıkıntısını çözdük artık çekilme vakti geldi halindeki yaklaşımıyla aslında 2011 Kasımında yaptığından farklı bir şey yapmıyor. Irak’ta bugün hala devletin yıkılan nizamının yerine yeni bir sistem inşa edilemedi. Seçimler yapılıyor bulunmasına karşın bu seçimler istikrarlı bir siyasal hayat üretmiyor. Ülkenin anayasası hâlâ tamamlanabilmiş değil. Devletin içerisinde güvenlik kurumları birbiriyle rekabet edercesine farklı yerlerde kümeleniyorlar ve farklı silahlı üniteler birbirlerini tehdit olarak görüyor. Artık bu biçimde bir ortamda ABD’nin Irak’ta ‘Biz artık siyasal sistemin sağlandığını düşünüyoruz, güvenlik sorunu da kalmadı, çekiliyoruz’ demesi bir daha sonraki davetiyeye kadar geçecek süreç. Yani bundan daha sonra yine Irak’ta yenide büyük bir kriz patlak verip de ‘ne olur bunu gelin çözün’ formunda birileri davet edinceye kadar geçecek olan süreç üzere görünüyor. ötürüsıyla Irak’ta ne siyasal sistem gerçek manada oturabilmiş durumda, ne güvenlik sıkıntıları tam olarak çözülebilmiş durumda ne de ABD’nin Irak’taki askeri varlığı ve mevcut siyaseti Irak’ın bu sıkıntılarına tahlil olacak durumda.