Türkiye’nin Libya’daki BM tarafınca tanınan Ulusal Birlik Hükümeti ile 27 Kasım 2019 tarihinde imzaladığı ‘Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait Mutabakat Muhtırası’nın 3. yılı geride kaldı. Tarafların ‘Doğu Akdeniz‘deki haklarını koruyan anlaşma’ olarak dikkat çeken mutabakat; ‘kalıcı barış, istikrar ve güvenliğin sağlanmasına katkıda bulunmak ve karşılıklı fayda temelinde mümkün olan tüm alanlarda alakalar geliştirmek’ maksadıyla İstanbul’da imzalandı.
Deniz Yetki Muhtırası, 2020’de BM nezdinde kayıt altına alınmasına karşın, Doğu Akdeniz’deki jeopolitik güç gayreti niçiniyle Mısır ile Yunanistan ise bu mutabakatı onaylamayan Akdeniz ülkeleri içinde yerini aldı. O denli ki hususla ilgili yaptığı açıklamada Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis, “Coğrafya, birileri uyduruk haritalar çizmeye teşebbüs ediyor diye değişmez. Tarih de boş laflarla bir daha yazılmaz” ifadelerini bile kullanmıştı. Akabinde Ankara ve Trablus yakınlaşmasına reaksiyon olarak Doğu Akdeniz için harekete geçen Kahire ile Atina, bu muahedeyi ‘yasadışı’ olarak nitelendirerek akabinde 2020‘de ‘Münhasır Ekonomik Bölge’ sonlandırılmasına ait muahedeye imza attı.
Türkiye: Üçüncü ülkelerin, iki hükümran ülkenin imzaladığı mutabakata müdahale etmeye hakkı yok
3 Ekim 2022’de yine bir ortaya gelen Türkiye ve Libya heyetleri bu sefer de, Doğu Akdeniz’de ortak jeolojik keşif de dahil olmak üzere petrol ve gaz sektöründe işbirliğine ait muahedeleri içeren hidrokarbon mutabakat zaptını onayladı. Bu işbirliğine de karşı çıkan Mısır ve Yunanistan’ın tavrı, ‘Trablus hükümetinin nazaranv mühletinin dolmuş olduğu ve ülkenin geleceğine ait milletlerarası mutabakatları imzalama meşruiyetinin bulunmadığı’ istikametinde. Bu açıklamalardan kısa bir süre daha sonra harekete geçen Avrupa Birliği de, ‘Avrupa Komisyonu’nun mutabakatın yasallığını kabul etmediğini ve deniz hukukunun ihlal edildiğini’ öne sürdü. Türkiye ise itirazları dikkate almadığını bildirmiş, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Libya ziyareti esnasında, “Üçüncü ülkelerin, iki hükümran ülkenin imzaladığı muahedeye müdahale etmeye hakkı yoktur” açıklamasında bulunmuştu.
Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait anlaşmanın imzalanmasından 3 yıl daha sonra bölgedeki dengelerin nasıl değiştiğini Sputnik’e anlatan CET (Asya-Türkiye-Avrupa) Platform Koordinatörü Dr. Barış Hasan’a nazaran ise Doğu Akdeniz’deki Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin kuvvetli olmadığı anlaşılmaya başlanıyor.
‘Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de kararlı duruşu niçiniyle Yunanistan savrulur bir durum içerisinde’
Türkiye’nin Libya ile Deniz yetki Alanlarını Sonlandırma Muahedesi yaptığında Trablus’taki hükümet ile ilgili Birleşmiş Milletler tarafınca tanınmasına karşın bir meşruiyet sorunu olduğunu hatırlatan Hasan, “Libya hükümetinin gücü fazlaca sorgulanır vaziyetteydi. Ancak Türkiye’nin Libya ile yaptığı bu muahedenin ardında durması, Doğu Akdeniz’de sergilemiş olduğu kararlı duruş, Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’e yönelik maksimalist tavırlarının önünde kıymetli ve kuvvetli bir set oluşturdu. Yunanistan’ın Doğu Akdeniz ve bölge ülkelerine yönelik siyasetlerinde savunmalara yol açtı. Dendias’ın son Libya ziyaretindeki trajikomik durumları, Libya’daki hangi idareyle konuşması gerektiğine karar veremeyen bir konuma düştü. Açıkçası bu Yunanistan’ın Doğu Akdeniz ile ilgili savrulur bir durum içerisinde olduğunu gösteriyor. Maksimalist taleplerini memleketler arası arenada yasallaştıracak kâfi araçlara sahip olmadığını gösteriyor. Bunun sebebi Türkiye’nin Libya’ya yaptığı muahedenin üzerinde Doğu Akdeniz’deki kararlı duruşudur” şeklinde konuştu.
‘Yunanistan ile Mısır mutabakatı uzun vadede bozulacaktır’
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki duruşunun son 3 yıl ortasındaki değerlendirmesini yapan Hasan şunları aktardı:
“Bu kararlı duruş, Mısır’ın ve Yunanistan’a yapmış olduğu muahedeyi da boşa çıkaracak kıymetli bir etken oldu. Daha evvel Mısır’ın Türkiye ile bağlantılarını bir daha gözden geçirilmeye hakikat gidebileceğini konuşmuştuk. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Katar’da da Cumhurbaşkanı Sisi ile görüşmesi, bu söylemiş olduklerimizin adeta bir ispatı oldu. Mısır’ın Türkiye ile bağlarını bir daha gözden geçirmeye başladığının sinyallerini vermeye başladığını görüyoruz. Hatta en son ki Mısır Dışişleri Bakanı’nın, Yunan Dışişleri Bakanı ile görüşmesi çok soğuk bir havada geçti. Türkiye, Libya ile mutabakata sadık kaldığı ve bu muahedenin kararlarını Doğu Akdeniz’de kararlı bir biçimde uyguladığı sürece Yunanistan ile Mısır muahedesi da uzun vadede bozulacaktır. Buraya hakikat bir gidişat olduğunu düşünüyorum.”
‘Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin kuvvetli olmadığını anlamaya başlıyoruz’
Türkiye’nin ile Libya muahedesi ve Doğu Akdeniz’deki kararlı duruşunun hem de Ankara’nın İsrail ile bağlarının normalleşmesinin önünü açan bir durum da oluşturduğunu belirten Hasan, “Dış siyasette kararlı durursanız, bu kararlılık size karşı ittifak oluşturan güçlerin uzun vadede konumlarını gözden geçirilmesine yol açar. Doğu Akdeniz’de birkaç yıl evvel Türkiye’ye karşı oluşturulan Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakından bahsediyorduk. Türkiye ve Libya muahedesinin uzun vadeli en değerli kararı bize şunu gösteriyor ki; Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin kuvvetli olmadığını anlamaya başlıyoruz. Şayet ki Türkiye ile Libya, hidrokarbon aramaları ve gibisi üzere alandaki uygulamalarla da bu muahedeyi sürdüreceklerinin ve ilerleteceklerinin işaretlerini vermeye başlarlarsa bu durum Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de ittifak düzenekleriyle Türkiye’ye karşı oluşturmaya çalıştığı çevreleme planlarını boşa çıkacaktır. Yani bu açıdan Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait mutabakatın uzun vadede Türkiye’ye dış siyaset manasında hayli pragmatik bir yararı var ve bunu şu anda da görüyoruz. 3 yıl evvel bunu anlamak hayli kolay değildi lakin sonuçlarını yavaş yavaş görüyoruz. Alandaki uygulamalarını Türkiye açısından bu faydaları getirdi” dedi ve ekledi:
‘Türkiye ile Libya’nın muahedesi, Türk-Yunan ilgilerine direkt yansıdı ve Yunanistan’ın maksimalist yaklaşımını baltaladı’
“Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait anlaşmanın Libya açısından nasıl yararlar getirdiğine de bakarsak, bir sefer Libya’daki Trablus hükümetinin yani Birleşmiş Milletler tarafınca tanınan hükümetin, milletlerarası meşruiyetinin sağlamlaşmasına yol açtı. Daha özgüvenli bir Libya hükümeti ortaya çıktı. Daha özgüvenli hareket eden, siyaset belirleyen bir Libya hükümeti ortaya çıktı. Sağlam ve milletlerarası yasal tabanını genişlemiş bir Libya hükümeti, bu mutabakatın işletilmesi ve uygulamaya konulması konusunda da Türkiye’nin elini güçlendiren bir husustur. Uzun vadeli kararı ise Türkiye’nin Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri üzere Hafter’in ardında duran ülkelerle olağanlaşmaya başlaması, Rusya’nın Ukrayna savaşı niçiniyle Libya’ya ilgisinin bir ölçü azalması, Birleşmiş Milletler’in tanıdığı ve Türkiye’ye yakın, Türkiye’nin dostu olan Libya hükümetinin legal yeri genişledi. Bu, Doğu Akdeniz’de Türkiye ve Libya ittifakını da güçlendirecektir. Türkiye ile Libya’nın muahedesi, Türk-Yunan bağlantılarına direkt yansıdı ve Yunanistan’ın maksimalist yaklaşımını baltaladı. En değerli sonuç bu ve sonuçlarını Türkiye’nin lehine daha yeni görmeye başladık. Hakikat bir dış siyaset atağı.”
Deniz Yetki Muhtırası, 2020’de BM nezdinde kayıt altına alınmasına karşın, Doğu Akdeniz’deki jeopolitik güç gayreti niçiniyle Mısır ile Yunanistan ise bu mutabakatı onaylamayan Akdeniz ülkeleri içinde yerini aldı. O denli ki hususla ilgili yaptığı açıklamada Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis, “Coğrafya, birileri uyduruk haritalar çizmeye teşebbüs ediyor diye değişmez. Tarih de boş laflarla bir daha yazılmaz” ifadelerini bile kullanmıştı. Akabinde Ankara ve Trablus yakınlaşmasına reaksiyon olarak Doğu Akdeniz için harekete geçen Kahire ile Atina, bu muahedeyi ‘yasadışı’ olarak nitelendirerek akabinde 2020‘de ‘Münhasır Ekonomik Bölge’ sonlandırılmasına ait muahedeye imza attı.
Türkiye: Üçüncü ülkelerin, iki hükümran ülkenin imzaladığı mutabakata müdahale etmeye hakkı yok
3 Ekim 2022’de yine bir ortaya gelen Türkiye ve Libya heyetleri bu sefer de, Doğu Akdeniz’de ortak jeolojik keşif de dahil olmak üzere petrol ve gaz sektöründe işbirliğine ait muahedeleri içeren hidrokarbon mutabakat zaptını onayladı. Bu işbirliğine de karşı çıkan Mısır ve Yunanistan’ın tavrı, ‘Trablus hükümetinin nazaranv mühletinin dolmuş olduğu ve ülkenin geleceğine ait milletlerarası mutabakatları imzalama meşruiyetinin bulunmadığı’ istikametinde. Bu açıklamalardan kısa bir süre daha sonra harekete geçen Avrupa Birliği de, ‘Avrupa Komisyonu’nun mutabakatın yasallığını kabul etmediğini ve deniz hukukunun ihlal edildiğini’ öne sürdü. Türkiye ise itirazları dikkate almadığını bildirmiş, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Libya ziyareti esnasında, “Üçüncü ülkelerin, iki hükümran ülkenin imzaladığı muahedeye müdahale etmeye hakkı yoktur” açıklamasında bulunmuştu.
Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait anlaşmanın imzalanmasından 3 yıl daha sonra bölgedeki dengelerin nasıl değiştiğini Sputnik’e anlatan CET (Asya-Türkiye-Avrupa) Platform Koordinatörü Dr. Barış Hasan’a nazaran ise Doğu Akdeniz’deki Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin kuvvetli olmadığı anlaşılmaya başlanıyor.
‘Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de kararlı duruşu niçiniyle Yunanistan savrulur bir durum içerisinde’
Türkiye’nin Libya ile Deniz yetki Alanlarını Sonlandırma Muahedesi yaptığında Trablus’taki hükümet ile ilgili Birleşmiş Milletler tarafınca tanınmasına karşın bir meşruiyet sorunu olduğunu hatırlatan Hasan, “Libya hükümetinin gücü fazlaca sorgulanır vaziyetteydi. Ancak Türkiye’nin Libya ile yaptığı bu muahedenin ardında durması, Doğu Akdeniz’de sergilemiş olduğu kararlı duruş, Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’e yönelik maksimalist tavırlarının önünde kıymetli ve kuvvetli bir set oluşturdu. Yunanistan’ın Doğu Akdeniz ve bölge ülkelerine yönelik siyasetlerinde savunmalara yol açtı. Dendias’ın son Libya ziyaretindeki trajikomik durumları, Libya’daki hangi idareyle konuşması gerektiğine karar veremeyen bir konuma düştü. Açıkçası bu Yunanistan’ın Doğu Akdeniz ile ilgili savrulur bir durum içerisinde olduğunu gösteriyor. Maksimalist taleplerini memleketler arası arenada yasallaştıracak kâfi araçlara sahip olmadığını gösteriyor. Bunun sebebi Türkiye’nin Libya’ya yaptığı muahedenin üzerinde Doğu Akdeniz’deki kararlı duruşudur” şeklinde konuştu.
‘Yunanistan ile Mısır mutabakatı uzun vadede bozulacaktır’
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki duruşunun son 3 yıl ortasındaki değerlendirmesini yapan Hasan şunları aktardı:
“Bu kararlı duruş, Mısır’ın ve Yunanistan’a yapmış olduğu muahedeyi da boşa çıkaracak kıymetli bir etken oldu. Daha evvel Mısır’ın Türkiye ile bağlantılarını bir daha gözden geçirilmeye hakikat gidebileceğini konuşmuştuk. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Katar’da da Cumhurbaşkanı Sisi ile görüşmesi, bu söylemiş olduklerimizin adeta bir ispatı oldu. Mısır’ın Türkiye ile bağlarını bir daha gözden geçirmeye başladığının sinyallerini vermeye başladığını görüyoruz. Hatta en son ki Mısır Dışişleri Bakanı’nın, Yunan Dışişleri Bakanı ile görüşmesi çok soğuk bir havada geçti. Türkiye, Libya ile mutabakata sadık kaldığı ve bu muahedenin kararlarını Doğu Akdeniz’de kararlı bir biçimde uyguladığı sürece Yunanistan ile Mısır muahedesi da uzun vadede bozulacaktır. Buraya hakikat bir gidişat olduğunu düşünüyorum.”
‘Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin kuvvetli olmadığını anlamaya başlıyoruz’
Türkiye’nin ile Libya muahedesi ve Doğu Akdeniz’deki kararlı duruşunun hem de Ankara’nın İsrail ile bağlarının normalleşmesinin önünü açan bir durum da oluşturduğunu belirten Hasan, “Dış siyasette kararlı durursanız, bu kararlılık size karşı ittifak oluşturan güçlerin uzun vadede konumlarını gözden geçirilmesine yol açar. Doğu Akdeniz’de birkaç yıl evvel Türkiye’ye karşı oluşturulan Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakından bahsediyorduk. Türkiye ve Libya muahedesinin uzun vadeli en değerli kararı bize şunu gösteriyor ki; Yunanistan, Mısır ve İsrail ittifakının temellerinin kuvvetli olmadığını anlamaya başlıyoruz. Şayet ki Türkiye ile Libya, hidrokarbon aramaları ve gibisi üzere alandaki uygulamalarla da bu muahedeyi sürdüreceklerinin ve ilerleteceklerinin işaretlerini vermeye başlarlarsa bu durum Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de ittifak düzenekleriyle Türkiye’ye karşı oluşturmaya çalıştığı çevreleme planlarını boşa çıkacaktır. Yani bu açıdan Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait mutabakatın uzun vadede Türkiye’ye dış siyaset manasında hayli pragmatik bir yararı var ve bunu şu anda da görüyoruz. 3 yıl evvel bunu anlamak hayli kolay değildi lakin sonuçlarını yavaş yavaş görüyoruz. Alandaki uygulamalarını Türkiye açısından bu faydaları getirdi” dedi ve ekledi:
‘Türkiye ile Libya’nın muahedesi, Türk-Yunan ilgilerine direkt yansıdı ve Yunanistan’ın maksimalist yaklaşımını baltaladı’
“Deniz Yetki Alanlarının Sonlandırılmasına Ait anlaşmanın Libya açısından nasıl yararlar getirdiğine de bakarsak, bir sefer Libya’daki Trablus hükümetinin yani Birleşmiş Milletler tarafınca tanınan hükümetin, milletlerarası meşruiyetinin sağlamlaşmasına yol açtı. Daha özgüvenli bir Libya hükümeti ortaya çıktı. Daha özgüvenli hareket eden, siyaset belirleyen bir Libya hükümeti ortaya çıktı. Sağlam ve milletlerarası yasal tabanını genişlemiş bir Libya hükümeti, bu mutabakatın işletilmesi ve uygulamaya konulması konusunda da Türkiye’nin elini güçlendiren bir husustur. Uzun vadeli kararı ise Türkiye’nin Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri üzere Hafter’in ardında duran ülkelerle olağanlaşmaya başlaması, Rusya’nın Ukrayna savaşı niçiniyle Libya’ya ilgisinin bir ölçü azalması, Birleşmiş Milletler’in tanıdığı ve Türkiye’ye yakın, Türkiye’nin dostu olan Libya hükümetinin legal yeri genişledi. Bu, Doğu Akdeniz’de Türkiye ve Libya ittifakını da güçlendirecektir. Türkiye ile Libya’nın muahedesi, Türk-Yunan bağlantılarına direkt yansıdı ve Yunanistan’ın maksimalist yaklaşımını baltaladı. En değerli sonuç bu ve sonuçlarını Türkiye’nin lehine daha yeni görmeye başladık. Hakikat bir dış siyaset atağı.”