Türkiye’nin uzun vakittir gergin alakalar yürüttüğü ülkelerle olan normalleşme adımları devam ediyor. Dış politikada bir değişikliğe giden Türkiye, Körfez bölgesi ve komşu devletler gibi örneklerde de görüldüğü üzere, ikili temaslarda bir daha inşa sürecine girmişti. İsrail de bu ülkelerden biri oldu. Filistin’e insani yardım gdolayılürken İsrail askerlerince 2010 yılında atağa uğrayan ‘Mavi Marmara’ gemisinden bu yana iki ülkenin içinde ipler gergindi.
İlişkilerin tekrar inşası nasıl gelişti?
Türkiye, uzun müddettir diplomatik bağlantılarının neredeyse hiç bulunmadığı İsrail ile yumuşama sinyallerini vermeye, Körfez ülkeleri ile temaslarına paralel olarak başladı. Öncelikle İsrail basınında çıkan ve ‘üst yetkili bir Türk siyasetçinin’ deklare ettiğı argüman edilen bilgiye göre, ‘Türkiye İsrail’e yeni büyükelçi atmak istiyordu lakin Tel Aviv’in de eş vakitli olarak Ankara’ya büyükelçi ataması halinde bunun mümkün olduğu’ söyleniyordu. 2021’in birinci aylarında uzmanların ‘ısınma’ olarak isimlendirdiği bu söylentiler, yılın ilerleyen vakit içinderında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın Üsküdar’daki konutunun görsellerini çektikleri nedeni öne sürülerek tutuklanan İsrailli Mody ve Natali Oknin’in özgür bırakılmasının akabinde daha da yumuşadı.
Bu olayın akabinde iki ülke birinci vakit içinderda temsilciler eşliğinde görüşmeler gerçekleştirirken, Erdoğan’ın, İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog ve İsrail Başbakanı Naftali Bennett ile yaptığı telefon görüşmeleriyle tarafların olumlu trafiği de başlamış oldu. 8 yıllık ortadan daha sonra iki ülkenin başkanları içinde gerçekleşen bu birinci temasın akabinde, Mart 2022’de Antalya Diplomasi Forumu‘na katılan İsrail Parlamentosu (Knesset) Lider Yardımcısı ve Meretz Milletvekili Ghaida Rinawie Zoabi ile diyaloğun devamının da sinyalleri verilmişti.
15 yıl ortadan daha sonra birinci sefer bir dışişleri bakanı İsrail’e gidiyor
İkili diyalogların geliştirilmeye devam ettiği İsrail ve Türkiye cephesinde yeni bir adım daha atıldı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 25 Mayıs günü İsrail’e gideceği belirtildi. Bu, dışişleri bakanı seviyesinde 15 yıl daha sonra yapılacak birinci ziyaret olarak kıymet taşıyor. En son 2008’de devrin Dışişleri Bakanı Ali Babacan tarafınca 3 gün süren İsrail-Filistin gezisi gerçekleştirilmişti.
Bir başka detay ise, Enerji ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in de görüşmelerde olacağı tarafında. Husus ile alakalı olarak daha evvel İsrail doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması konusu taraflar içinden birinci görüşmenin Mayıs ayında gerçekleşmesi planlanmıştı. İsrail basınına göre, güç alanında dahil olmak üzere yaşanan bu gelişmeler, taraflar içinde ‘giderek gelişen ilgileri pratik bir yola’ sokacak.
Maltepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Hasan Ünal, Türk heyetin tarihi ehemmiyetteki İsrail ziyareti ile masada neler konuşulabileceğini beklenen neticeleriyla bir arada Sputnik’e kıymetlendirdi.
‘Bu ziyaret, iki devletin de direkt her manada olağan ilgiler kurmak istiyor oluşunu gösteriyor’
ilk vakit içinderda bu görüşmenin bir sembolik tarafı olduğunu lisana getiren Ünal, “Uzunca bir süre daha sonra bir Türk dışişleri bakanı İsrail’e gidiyor. Bu birlikteinde şunu da getiriyor: Türkiye ve İsrail’in bağlantılarının olağanlaşması, İsrail cumhurbaşkanının meslektaşıyla yani Cumhurbaşkanı Erdoğan ile biroldukca hususta uyumlu olması ve muahedesiyle sonlu değil. İki devletin de direkt her manada olağan bağlantılar kurmak istiyor oluşunu gösteriyor. Bu istikametiyle de sembolik lakin bununla birlikte yapısal tarafları da olan bir ziyaret olacak” dedi.
‘Şu anda Türkiye ve İsrail içindeki en değerli konulardan biri doğalgaz’
Ünal, ziyarette muhtemelen doğalgaz konusunun görüşüleceğine vurgu yaparak şunları aktardı:
“Ortada tersine bir kadro şeyler yoksa, şu anda Türkiye ve İsrail içindeki en kıymetli konulardan biri doğalgaz. İsrail’in halihazırda çıkmış ve doğalgaz boru çizgisi sağlanabildiğinde gönderebileceği bir doğalgazı var. Bunun Türkiye üzerinden pazarlanması kelam konusu, yapılabilmesi için de denizin altından geçebilecek biçimde bir boruya gereksinim var. Bunun müzakere edileceğini, bahis hakkında düzgün niyet beyanı yapılabileceğini düşünüyorum. Teknik komitelerinin ve güç bakanlıklarının devreye girmesindilk evvelki etapta olmaları beklenen.”
‘İlişkilerin güzel olması isteniyorsa İsrail’in Rumlar ve Yunanistan ile askeri bağlar sürdürmesi yanlışsız olmaz’
İsrail’in, bilhassa Rumlar ve Yunanistan ile askeri bağlantı ‘kurmaması’ konusunun da masada olacağı görüşünde olan Ünal, “Bu mevzuyla ilgili karşınızdaki devlete ‘Şunu yapmayın’ demeniz yanlışsız değildir lakin bunlar aslına bakarsanız karşı tarafın anlaması gereken bildirilerdir. Münasebetlerinin 2009’da bozulmaya başlamasından evvelki devirdeki üzere yeterli olmasını istiyorsak, bu biçimde aslına bakarsanız İsrail’in Rumlar ve Yunanistan ile askeri ilgiler sürdürmesi gerçek olmaz. Ticari bağlar ya da öteki hususlar kelam konusu olabilir lakin Rumların ve Yunanistan’ın askeri bağlardan anladığı şey Türkiye aksisi bir şeyler yapabilmektir. Ona esasen Türkiye müsaade vermez. İsrail de bu hususları çok yeterli anlayan bir devlet. örneğin Yunanistan’a SİHA’lar satarak dronelar vermek üzere konular daha evvelki periyoda aitti. Yani iki devletin ortasının çok bozuk olduğu hatta düşmanca olduğu bir periyoda aitti” şeklinde konuştu.
‘Hamas başkanlarından kimilerinin Türkiye’de olması konusu, istihbarat ile çözüldü ya da çözülmesi istikametinde adımlar atıldı’
Bir öteki mevzunun da Hamas önderlerinden kimilerinin Türkiye’de olmasıyla alakalı olabileceğine dikkat çeken Ünal, “Bu tarafta İsrail’in şikayetleri vardı. Nasıl çözüldü bilmem lakin sanırım bu husus istihbaratın dehlizlerinde görüşülerek çözüldü ya da çözülmesi tarafında adımlar atıldı. Herbiçimde görüş birliği oluşturuldu diye düşünüyorum. Bunların haricinde da her iki devletin de görüşeceği baş hususlar var. Azerbaycan hakkında bir işbirliği, ABD’deki İsrail lobisinin Türkiye’ye yardımcı olması tarafında üzere bir fazlaca ortak noktada ellerinde belgeler olabileceğini düşünüyorum” dedi.
‘Bu temasların önünü açık’
İki ülkenin içindeki bağların güzele gideceği görüşünde olan Ünal şunları tabir etti:
“Bu alakanın sağlıklı bir temeli vardı. Türkiye’nin İsrail ile ilgilerinin bozulması, çıkarlarını, rasyonelliğini ve dış siyaset evvelarini içeren hususlarla alakalı değildi. Büsbütün o senelerda Türkiye’nin izlediği ‘Müslüman Kardeşler’ endeksli bir siyasetin kararında oldu. 2009’dan evvel başladı fakat olağan Hamas’ın orada tesiri olmuştu. Türkiye’nin Hamas’a çok dayanak veren açıklamaları bu münasebetleri bozdu. Türkiye, Hamas’ın Suriye koluyla İsrail’in ortasını yapabileceğini göstermek istedi fakat burada ipin ucunu kaçırarak İsrail’in Ortadoğu’da var olan hakkını sorgulayıcı açıklamalar yaptı. Bilhassa de Netanyahu devrinde Türkiye-İsrail alakaları kopma noktasına hatta düşman olma durumuna kadar geldi. Biz aslında İsrail’i altın tepside Yunanistan’a ve Kıbrıs Rumlarına armağan etmiş olduk. Bu Türkiye açısından gerçek bir siyaset değildi. ötürüsıyla bugün Türkiye ve İsrail’in yanlışsız temeller üzerine şurası bi bağı var mı, var. İki ülkenin de çıkarlarına hareket eder mi, eder. Bu niçinle bu alakaların önünü açık görüyorum.”
İlişkilerin tekrar inşası nasıl gelişti?
Türkiye, uzun müddettir diplomatik bağlantılarının neredeyse hiç bulunmadığı İsrail ile yumuşama sinyallerini vermeye, Körfez ülkeleri ile temaslarına paralel olarak başladı. Öncelikle İsrail basınında çıkan ve ‘üst yetkili bir Türk siyasetçinin’ deklare ettiğı argüman edilen bilgiye göre, ‘Türkiye İsrail’e yeni büyükelçi atmak istiyordu lakin Tel Aviv’in de eş vakitli olarak Ankara’ya büyükelçi ataması halinde bunun mümkün olduğu’ söyleniyordu. 2021’in birinci aylarında uzmanların ‘ısınma’ olarak isimlendirdiği bu söylentiler, yılın ilerleyen vakit içinderında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın Üsküdar’daki konutunun görsellerini çektikleri nedeni öne sürülerek tutuklanan İsrailli Mody ve Natali Oknin’in özgür bırakılmasının akabinde daha da yumuşadı.
Bu olayın akabinde iki ülke birinci vakit içinderda temsilciler eşliğinde görüşmeler gerçekleştirirken, Erdoğan’ın, İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog ve İsrail Başbakanı Naftali Bennett ile yaptığı telefon görüşmeleriyle tarafların olumlu trafiği de başlamış oldu. 8 yıllık ortadan daha sonra iki ülkenin başkanları içinde gerçekleşen bu birinci temasın akabinde, Mart 2022’de Antalya Diplomasi Forumu‘na katılan İsrail Parlamentosu (Knesset) Lider Yardımcısı ve Meretz Milletvekili Ghaida Rinawie Zoabi ile diyaloğun devamının da sinyalleri verilmişti.
15 yıl ortadan daha sonra birinci sefer bir dışişleri bakanı İsrail’e gidiyor
İkili diyalogların geliştirilmeye devam ettiği İsrail ve Türkiye cephesinde yeni bir adım daha atıldı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 25 Mayıs günü İsrail’e gideceği belirtildi. Bu, dışişleri bakanı seviyesinde 15 yıl daha sonra yapılacak birinci ziyaret olarak kıymet taşıyor. En son 2008’de devrin Dışişleri Bakanı Ali Babacan tarafınca 3 gün süren İsrail-Filistin gezisi gerçekleştirilmişti.
Bir başka detay ise, Enerji ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in de görüşmelerde olacağı tarafında. Husus ile alakalı olarak daha evvel İsrail doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması konusu taraflar içinden birinci görüşmenin Mayıs ayında gerçekleşmesi planlanmıştı. İsrail basınına göre, güç alanında dahil olmak üzere yaşanan bu gelişmeler, taraflar içinde ‘giderek gelişen ilgileri pratik bir yola’ sokacak.
Maltepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Hasan Ünal, Türk heyetin tarihi ehemmiyetteki İsrail ziyareti ile masada neler konuşulabileceğini beklenen neticeleriyla bir arada Sputnik’e kıymetlendirdi.
‘Bu ziyaret, iki devletin de direkt her manada olağan ilgiler kurmak istiyor oluşunu gösteriyor’
ilk vakit içinderda bu görüşmenin bir sembolik tarafı olduğunu lisana getiren Ünal, “Uzunca bir süre daha sonra bir Türk dışişleri bakanı İsrail’e gidiyor. Bu birlikteinde şunu da getiriyor: Türkiye ve İsrail’in bağlantılarının olağanlaşması, İsrail cumhurbaşkanının meslektaşıyla yani Cumhurbaşkanı Erdoğan ile biroldukca hususta uyumlu olması ve muahedesiyle sonlu değil. İki devletin de direkt her manada olağan bağlantılar kurmak istiyor oluşunu gösteriyor. Bu istikametiyle de sembolik lakin bununla birlikte yapısal tarafları da olan bir ziyaret olacak” dedi.
‘Şu anda Türkiye ve İsrail içindeki en değerli konulardan biri doğalgaz’
Ünal, ziyarette muhtemelen doğalgaz konusunun görüşüleceğine vurgu yaparak şunları aktardı:
“Ortada tersine bir kadro şeyler yoksa, şu anda Türkiye ve İsrail içindeki en kıymetli konulardan biri doğalgaz. İsrail’in halihazırda çıkmış ve doğalgaz boru çizgisi sağlanabildiğinde gönderebileceği bir doğalgazı var. Bunun Türkiye üzerinden pazarlanması kelam konusu, yapılabilmesi için de denizin altından geçebilecek biçimde bir boruya gereksinim var. Bunun müzakere edileceğini, bahis hakkında düzgün niyet beyanı yapılabileceğini düşünüyorum. Teknik komitelerinin ve güç bakanlıklarının devreye girmesindilk evvelki etapta olmaları beklenen.”
‘İlişkilerin güzel olması isteniyorsa İsrail’in Rumlar ve Yunanistan ile askeri bağlar sürdürmesi yanlışsız olmaz’
İsrail’in, bilhassa Rumlar ve Yunanistan ile askeri bağlantı ‘kurmaması’ konusunun da masada olacağı görüşünde olan Ünal, “Bu mevzuyla ilgili karşınızdaki devlete ‘Şunu yapmayın’ demeniz yanlışsız değildir lakin bunlar aslına bakarsanız karşı tarafın anlaması gereken bildirilerdir. Münasebetlerinin 2009’da bozulmaya başlamasından evvelki devirdeki üzere yeterli olmasını istiyorsak, bu biçimde aslına bakarsanız İsrail’in Rumlar ve Yunanistan ile askeri ilgiler sürdürmesi gerçek olmaz. Ticari bağlar ya da öteki hususlar kelam konusu olabilir lakin Rumların ve Yunanistan’ın askeri bağlardan anladığı şey Türkiye aksisi bir şeyler yapabilmektir. Ona esasen Türkiye müsaade vermez. İsrail de bu hususları çok yeterli anlayan bir devlet. örneğin Yunanistan’a SİHA’lar satarak dronelar vermek üzere konular daha evvelki periyoda aitti. Yani iki devletin ortasının çok bozuk olduğu hatta düşmanca olduğu bir periyoda aitti” şeklinde konuştu.
‘Hamas başkanlarından kimilerinin Türkiye’de olması konusu, istihbarat ile çözüldü ya da çözülmesi istikametinde adımlar atıldı’
Bir öteki mevzunun da Hamas önderlerinden kimilerinin Türkiye’de olmasıyla alakalı olabileceğine dikkat çeken Ünal, “Bu tarafta İsrail’in şikayetleri vardı. Nasıl çözüldü bilmem lakin sanırım bu husus istihbaratın dehlizlerinde görüşülerek çözüldü ya da çözülmesi tarafında adımlar atıldı. Herbiçimde görüş birliği oluşturuldu diye düşünüyorum. Bunların haricinde da her iki devletin de görüşeceği baş hususlar var. Azerbaycan hakkında bir işbirliği, ABD’deki İsrail lobisinin Türkiye’ye yardımcı olması tarafında üzere bir fazlaca ortak noktada ellerinde belgeler olabileceğini düşünüyorum” dedi.
‘Bu temasların önünü açık’
İki ülkenin içindeki bağların güzele gideceği görüşünde olan Ünal şunları tabir etti:
“Bu alakanın sağlıklı bir temeli vardı. Türkiye’nin İsrail ile ilgilerinin bozulması, çıkarlarını, rasyonelliğini ve dış siyaset evvelarini içeren hususlarla alakalı değildi. Büsbütün o senelerda Türkiye’nin izlediği ‘Müslüman Kardeşler’ endeksli bir siyasetin kararında oldu. 2009’dan evvel başladı fakat olağan Hamas’ın orada tesiri olmuştu. Türkiye’nin Hamas’a çok dayanak veren açıklamaları bu münasebetleri bozdu. Türkiye, Hamas’ın Suriye koluyla İsrail’in ortasını yapabileceğini göstermek istedi fakat burada ipin ucunu kaçırarak İsrail’in Ortadoğu’da var olan hakkını sorgulayıcı açıklamalar yaptı. Bilhassa de Netanyahu devrinde Türkiye-İsrail alakaları kopma noktasına hatta düşman olma durumuna kadar geldi. Biz aslında İsrail’i altın tepside Yunanistan’a ve Kıbrıs Rumlarına armağan etmiş olduk. Bu Türkiye açısından gerçek bir siyaset değildi. ötürüsıyla bugün Türkiye ve İsrail’in yanlışsız temeller üzerine şurası bi bağı var mı, var. İki ülkenin de çıkarlarına hareket eder mi, eder. Bu niçinle bu alakaların önünü açık görüyorum.”