Türkiye’nin uzay çalışmaları TUA’nın kurulması ile birlikte sürat kazandı. TUA ile bir arada birfazlaca ülke ile işbirliği muahedeleri imzalanırken bu alandaki kıymetli bir ortağın da Rusya olması bekleniyor. 2021’in Kasım ayında Rusya Federal Uzay Ajansı (Roscosmos) Lideri Dmitry Rogozin ve birlikteindeki heyet Türkiye’yi ziyaret etti. Yaklaşık bir ay daha sonra 2021’in Aralık ayının sonunda ise TUA Lideri Serdar Hüseyin Yıldırım başkanlığındaki heyet 3 gün boyunca Moskova’daydı.
Sputnik ile röportajında bu görüşmelerde biroldukca kıymetli adımların atıldığını belirten TUA Lideri Serdar Hüseyin Yıldırım, “Milli Uzay Programımızdaki amaçlarımızın tamamında Rusya ile işbirliği kelam konusu” dedi. Yıldırım’ın bu mevzudaki açıklamaları şu biçimde oldu:
Rusya tarafının memnuniyetle görüyoruz ki bu hususta epey istekli ve yapan açık bir tutumları var. Birfazlaca bahiste işbirliği yapabileceğimizi söylüyorlar. Natürel ki biz Rusya kadar süratli hareket edemiyoruz zira yeni bir kurumuz bir de Türkiye kendi stratejisi gereği evvelarini tespit ediyor ona nazaran hareket ediyor. Fakat Rusya tarafınca memnuniyet verici bir işbirliği talebiyle karşı karşıyayız. Bunun en somut çalışması Milletlerarası Uzay İstasyonu’na (ISS) gönderilecek olan Türk insanı ile ilgili oluyor. Burada esasen son safhadayız, iki seçenek kaldı ya ABD’nin ilgili kurumları ya da Roscosmos’un Soyuz aracı ile ISS’e bir Türk’ü göndereceğiz. Bu ikisi içinde epey yakın bir vakitte karar verilecek. Son teklifler alınıyor.
‘2 kişi eğitilecek 1 kişi gönderilecek’
Yıldırım, uzaya gidecek birinci Türk insanı hakkında ise şu ayrıntıları paylaştı:
çabucak hemen gidecek isimler belirli olmadı. 2 kişi eğitilecek 1 kişi gönderilecek. Bu eğitimi verecek kurumların seçme kriterlerinde kelam sahibi olmasını istediğimiz için sonuncu olarak kiminle çalışacağımızı belirlemeden seçim faaliyetlerine başlamadık. Çok da büyük bir ilgi olduğunu görüyoruz. Herkes heyecanla bunu bekliyor. Bu ayın sonuna kadar kiminle çalışacağımızı sonuçlandırmayı düşünüyoruz. Bu karar verildikten daha sonra seçilen ajansla astronot kriterlerinin belirlenmesi ve bunun seçiminin yapılması konusunda da işbirliği yapacağız. Sonuçta eğitimi verecek kurumun kriterlerine nazaran seçim yapacağız. çabucak hemen bir isim yok lakin aşağı üst profil aşikâr, bilim altyapısı olan ancak bununla birlikte uzayın güç koşullarına tahammül edecek, fiziki ve ruhsal kurallara sahip adayları seçeceğiz.
‘Rusya ve Çin’in Milletlerarası Ay Araştırma İstasyonu misyonunda ortak çalışabiliriz’
“Rusya ile işbirliği alanlarımız yalnızca bunlarla kısıtlı değil” diye devam eden Yıldırım, şu biçimde devam etti:
Memnuniyetle görüyorum ki imalat endüstrisinden Ay misyonundaki çalışmalara yani bizim Ay misyonumuz ve Rusya’nın Çin’le bir arada yürüttüğü Milletlerarası Ay Araştırma İstasyonu (ILRS) misyonu dahil olmak üzere biroldukca alanda ortak çalışma yapabileceğimizi gördük. Bunların ilerletilmesi için komite oluşturularak çalışma sonucuna da aldık. Bunun haricinde fırlatma ile ilgili Rusya’nın hoş teklifleri var. Gayelerimiz içinde bir uzay limanı kurulması da var. Bunu Türkiye’nin lokasyonu epeyce uygun olmadığından farklı bir yerde memleketler arası işbirliği ile yapmak istiyoruz. Rusya da buna alternatif olarak denizden fırlatma (sea launch) yapılabilir formunda hoş bir teklif getirdi. Bunu da değerlenmeye aldık. Burada beklenen bir işbirliği kelam konusu olabilir.
Türkiye Uzay Ajansı Lideri Serdar Hüseyin Yıldırım
© Sputnik / Turan Salcı
‘Türkiye, Kazakistan ve Rusya’nın üçlü işbirliğiyle Baykonur’dan istifade edebiliriz’
Yıldırım, daha evvel “Türkiye, Kazakistan ve Rusya içinde Baykonur Uzay Üssü’nde işbirliği olabilir” açıklamasında bulunmuştu. Denizden fırlatma konusuna “Ticari uyduların Ekvator civarından bir yerden fırlatılması gerekiyor” diyerek açıklık getiren Yıldırım, şunları söylemiş oldu:
Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) kullanmakta olduğu Fransız Guyanası’ndaki üssü de bir daha Roscosmos’la birlikte işletiliyor. Rusya bu üssün hem hazırlanmasında bakılırsav aldı birebir vakitte fırlatmalarda bulunuyor. Kendileri de bu üssü kullanıyor. ötürüsıyla Baykonur bulunmasına karşın bunu kullanıyorlar. Türkiye’nin gereksinimi Ekvator’a yakın bir bölgeden fırlatma yapmaktır. O yüzden Baykonur ticari uydular açısından epeyce uygun değil. Lakin Türkiye, Kazakistan ve Rusya’nın üçlü işbirliğiyle Baykonur’dan istifade edebiliriz. Ancak bizim önceliğimiz Ekvator yakınından ticari fırlatma yapmak olduğu için Roscosmos’un da denizden fırlatma teklifi oldu.
‘Türkiye-Rusya uzay işbirliği mutabakatı hükümetler ortası bir muahede olacak’
Türkiye ve Rusya içindeki uzay işbirliği mutabakatı imzalanmasının her iki ziyarette de gündeme geldiğini tabir eden Yıldırım, “Rusya’dan bize sunulan taslak üstündeki çalışmamızı tamamladık ve Türkiye’yi ziyaretlerinde Roscosmos heyetine ilettik. Onlar da değerlendirdiler. Moskova ziyaretimizde bu mutabakatın yalnızca uzay ajansları içinde değil hükümetler ortası bir muahede olması, yani epeyce daha kapsayıcı gerektiğine karar verdik. Farklı kurumların da dahil edildiği bir kurul oluşturularak mutabakat üzerinde biraz daha çalışılması gerekiyor. Bu çalışma devam ediyor” dedi.
DAG teleskobu 2022’de birinci ışığı alacak
Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG) teleskobu da merak edilen hususlar içinde yer alıyor. “DAG teleskobu bütün bölgede hayli büyük bir boşluğu dolduracak çapta” diyen Yıldırım, bu bahisle ilgili şu ayrıntıları paylaştı:
4 metre ayna çapı var ve yalnızca optik spektrumda değil, kızılötesi spektrumda da manzara alabilecek yüksek teknoloji kullanan kıymetli bir gözlemevi kuruyoruz. Bunun 4 metre çapındaki aynası Avrupa’da hazırlandıktan daha sonra Rusya’ya gönderildi, orada parlatma ve kaplama süreçleri yapıldı. ondan sonrasında da ülkemize getirildi. Teleskop daha evvelde Avrupa’dan getirilerek montajı tamamlanmıştı lakin aynanın gelmesi kış devrine denk geldiği için montaj süreçleri bekletiliyor. Uygun koşullar oluştuktan daha sonra aynanın montajı yapılacak, testlerin akabinde ışık almaya başlayacak. Vakti tam net olmamakla bir arada 2022 yılında birinci ışığı alacağız.
‘hiç bir yere angaje olmuş değiliz’
2021 yılı ortasında uzaya gönderilen haberleşme uyduları Türksat 5A ve Türksat 5B, Elon Musk’ın şirketi SpaceX’in Falcon 9 roketi ile ABD’nin Florida eyaletinde bulunan Cape Canaveral Üssü’nden fırlatılmıştı. Bu mevzuda, “Fırlatma kelam konusu olduğu vakit bütün alternatifleri kıymetlendiriyoruz. hiç bir yere angaje olmuş değiliz” diyen Serdar Hüseyin Yıldırım, bu durumu şu biçimde anlattı:
Türksat 5A ve Türksat 5B uydularının SpaceX tarafınca fırlatılması aslında bir paketle oldu. Onları imal eden Airbus firmasının sonucuydı, paket halinde satın alınmış bir iş oldu. Bizim şu an gündemimizde İMECE ve Türksat 6A uydularının fırlatılması var. Bu bahiste da herkesten teklif alındı. Buradaki öncelik kurallar oluyor, kim daha âlâ kaideleri sunuyorsa onunla yapacağız. Bu yalnızca para değil vakit da değerlidir. Müşterek bir fırlatma mı münhasır bir fırlatma mı üzere çeşitli faktörler devrede oluyor değerlendirmede. Özetle bizim rastgele bir kurumla angajmanımız yok. Her fırlatmada herkese açık bir biçimde bu çalışmalarımızı yapıyoruz. SpaceX bir daha kullanılabilir birinci kademe ögeleriyle önemli bir maliyet düşüşü sağladı o yüzden bütün dünyada öne geçmiş durumda.
Döviz kuru uzay çalışmalarını nasıl etkiledi?
Türkiye’de döviz kurundaki artış biroldukca bölümü etkiliyor. Pekala uzay çalışmalarında durum nasıl? “Uzay çalışmaları ne olursa olsun öncelikli çalışmalardır” diyen Yıldırım, şunları ekledi:
Uzay çalışmaları, ülkenin ekonomik durumundan bağımsız olarak kesinlikle yatırım yapılması gereken çalışmalardır. Dolar artsa da düşse de bizim çalışmalarımız devam edecek. Şu ana kadar bizi etkilemediğini söyleyebilirim. İleride de etkilemesini beklemiyorum. Maliyetler artıyor evet bu esasen daima bu biçimdedir. Dünyadaki kurallar değiştiği vakit çalışmalar da bundan da etkilenir. Evet son süreçte maliyetlerimiz artmış olabilir lakin Türkiye’nin altından kalkamayacağı şeyler değil. Bizim çalışmalarımıza öncelik verildiğini de memnuniyetle görüyorum.
‘Öğrencileri MEB bursu ile yurtdışına eğitime gönderdik’
TUA Lideri Yıldırım, 9 Şubat 2021’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafınca duyurulan Ulusal Uzay Programı’ndaki 10 gayenin hepsinde ilerleme kaydettiklerini de belirtti. Yıldırım, “Ciddi sayıda öğrenciyi MEB bursu ile yurtdışına eğitime gönderdik. Daha evvel gidip eğitimini tamamlayanları ajansımız bünyesinde işe başlatıyoruz ve ötürüsıyla insan kaynağımızın süratle gelişmesi için çaba ediyoruz” diye de ekledi.
Sputnik ile röportajında bu görüşmelerde biroldukca kıymetli adımların atıldığını belirten TUA Lideri Serdar Hüseyin Yıldırım, “Milli Uzay Programımızdaki amaçlarımızın tamamında Rusya ile işbirliği kelam konusu” dedi. Yıldırım’ın bu mevzudaki açıklamaları şu biçimde oldu:
Rusya tarafının memnuniyetle görüyoruz ki bu hususta epey istekli ve yapan açık bir tutumları var. Birfazlaca bahiste işbirliği yapabileceğimizi söylüyorlar. Natürel ki biz Rusya kadar süratli hareket edemiyoruz zira yeni bir kurumuz bir de Türkiye kendi stratejisi gereği evvelarini tespit ediyor ona nazaran hareket ediyor. Fakat Rusya tarafınca memnuniyet verici bir işbirliği talebiyle karşı karşıyayız. Bunun en somut çalışması Milletlerarası Uzay İstasyonu’na (ISS) gönderilecek olan Türk insanı ile ilgili oluyor. Burada esasen son safhadayız, iki seçenek kaldı ya ABD’nin ilgili kurumları ya da Roscosmos’un Soyuz aracı ile ISS’e bir Türk’ü göndereceğiz. Bu ikisi içinde epey yakın bir vakitte karar verilecek. Son teklifler alınıyor.
‘2 kişi eğitilecek 1 kişi gönderilecek’
Yıldırım, uzaya gidecek birinci Türk insanı hakkında ise şu ayrıntıları paylaştı:
çabucak hemen gidecek isimler belirli olmadı. 2 kişi eğitilecek 1 kişi gönderilecek. Bu eğitimi verecek kurumların seçme kriterlerinde kelam sahibi olmasını istediğimiz için sonuncu olarak kiminle çalışacağımızı belirlemeden seçim faaliyetlerine başlamadık. Çok da büyük bir ilgi olduğunu görüyoruz. Herkes heyecanla bunu bekliyor. Bu ayın sonuna kadar kiminle çalışacağımızı sonuçlandırmayı düşünüyoruz. Bu karar verildikten daha sonra seçilen ajansla astronot kriterlerinin belirlenmesi ve bunun seçiminin yapılması konusunda da işbirliği yapacağız. Sonuçta eğitimi verecek kurumun kriterlerine nazaran seçim yapacağız. çabucak hemen bir isim yok lakin aşağı üst profil aşikâr, bilim altyapısı olan ancak bununla birlikte uzayın güç koşullarına tahammül edecek, fiziki ve ruhsal kurallara sahip adayları seçeceğiz.
‘Rusya ve Çin’in Milletlerarası Ay Araştırma İstasyonu misyonunda ortak çalışabiliriz’
“Rusya ile işbirliği alanlarımız yalnızca bunlarla kısıtlı değil” diye devam eden Yıldırım, şu biçimde devam etti:
Memnuniyetle görüyorum ki imalat endüstrisinden Ay misyonundaki çalışmalara yani bizim Ay misyonumuz ve Rusya’nın Çin’le bir arada yürüttüğü Milletlerarası Ay Araştırma İstasyonu (ILRS) misyonu dahil olmak üzere biroldukca alanda ortak çalışma yapabileceğimizi gördük. Bunların ilerletilmesi için komite oluşturularak çalışma sonucuna da aldık. Bunun haricinde fırlatma ile ilgili Rusya’nın hoş teklifleri var. Gayelerimiz içinde bir uzay limanı kurulması da var. Bunu Türkiye’nin lokasyonu epeyce uygun olmadığından farklı bir yerde memleketler arası işbirliği ile yapmak istiyoruz. Rusya da buna alternatif olarak denizden fırlatma (sea launch) yapılabilir formunda hoş bir teklif getirdi. Bunu da değerlenmeye aldık. Burada beklenen bir işbirliği kelam konusu olabilir.
Türkiye Uzay Ajansı Lideri Serdar Hüseyin Yıldırım
© Sputnik / Turan Salcı
‘Türkiye, Kazakistan ve Rusya’nın üçlü işbirliğiyle Baykonur’dan istifade edebiliriz’
Yıldırım, daha evvel “Türkiye, Kazakistan ve Rusya içinde Baykonur Uzay Üssü’nde işbirliği olabilir” açıklamasında bulunmuştu. Denizden fırlatma konusuna “Ticari uyduların Ekvator civarından bir yerden fırlatılması gerekiyor” diyerek açıklık getiren Yıldırım, şunları söylemiş oldu:
Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) kullanmakta olduğu Fransız Guyanası’ndaki üssü de bir daha Roscosmos’la birlikte işletiliyor. Rusya bu üssün hem hazırlanmasında bakılırsav aldı birebir vakitte fırlatmalarda bulunuyor. Kendileri de bu üssü kullanıyor. ötürüsıyla Baykonur bulunmasına karşın bunu kullanıyorlar. Türkiye’nin gereksinimi Ekvator’a yakın bir bölgeden fırlatma yapmaktır. O yüzden Baykonur ticari uydular açısından epeyce uygun değil. Lakin Türkiye, Kazakistan ve Rusya’nın üçlü işbirliğiyle Baykonur’dan istifade edebiliriz. Ancak bizim önceliğimiz Ekvator yakınından ticari fırlatma yapmak olduğu için Roscosmos’un da denizden fırlatma teklifi oldu.
‘Türkiye-Rusya uzay işbirliği mutabakatı hükümetler ortası bir muahede olacak’
Türkiye ve Rusya içindeki uzay işbirliği mutabakatı imzalanmasının her iki ziyarette de gündeme geldiğini tabir eden Yıldırım, “Rusya’dan bize sunulan taslak üstündeki çalışmamızı tamamladık ve Türkiye’yi ziyaretlerinde Roscosmos heyetine ilettik. Onlar da değerlendirdiler. Moskova ziyaretimizde bu mutabakatın yalnızca uzay ajansları içinde değil hükümetler ortası bir muahede olması, yani epeyce daha kapsayıcı gerektiğine karar verdik. Farklı kurumların da dahil edildiği bir kurul oluşturularak mutabakat üzerinde biraz daha çalışılması gerekiyor. Bu çalışma devam ediyor” dedi.
DAG teleskobu 2022’de birinci ışığı alacak
Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG) teleskobu da merak edilen hususlar içinde yer alıyor. “DAG teleskobu bütün bölgede hayli büyük bir boşluğu dolduracak çapta” diyen Yıldırım, bu bahisle ilgili şu ayrıntıları paylaştı:
4 metre ayna çapı var ve yalnızca optik spektrumda değil, kızılötesi spektrumda da manzara alabilecek yüksek teknoloji kullanan kıymetli bir gözlemevi kuruyoruz. Bunun 4 metre çapındaki aynası Avrupa’da hazırlandıktan daha sonra Rusya’ya gönderildi, orada parlatma ve kaplama süreçleri yapıldı. ondan sonrasında da ülkemize getirildi. Teleskop daha evvelde Avrupa’dan getirilerek montajı tamamlanmıştı lakin aynanın gelmesi kış devrine denk geldiği için montaj süreçleri bekletiliyor. Uygun koşullar oluştuktan daha sonra aynanın montajı yapılacak, testlerin akabinde ışık almaya başlayacak. Vakti tam net olmamakla bir arada 2022 yılında birinci ışığı alacağız.
‘hiç bir yere angaje olmuş değiliz’
2021 yılı ortasında uzaya gönderilen haberleşme uyduları Türksat 5A ve Türksat 5B, Elon Musk’ın şirketi SpaceX’in Falcon 9 roketi ile ABD’nin Florida eyaletinde bulunan Cape Canaveral Üssü’nden fırlatılmıştı. Bu mevzuda, “Fırlatma kelam konusu olduğu vakit bütün alternatifleri kıymetlendiriyoruz. hiç bir yere angaje olmuş değiliz” diyen Serdar Hüseyin Yıldırım, bu durumu şu biçimde anlattı:
Türksat 5A ve Türksat 5B uydularının SpaceX tarafınca fırlatılması aslında bir paketle oldu. Onları imal eden Airbus firmasının sonucuydı, paket halinde satın alınmış bir iş oldu. Bizim şu an gündemimizde İMECE ve Türksat 6A uydularının fırlatılması var. Bu bahiste da herkesten teklif alındı. Buradaki öncelik kurallar oluyor, kim daha âlâ kaideleri sunuyorsa onunla yapacağız. Bu yalnızca para değil vakit da değerlidir. Müşterek bir fırlatma mı münhasır bir fırlatma mı üzere çeşitli faktörler devrede oluyor değerlendirmede. Özetle bizim rastgele bir kurumla angajmanımız yok. Her fırlatmada herkese açık bir biçimde bu çalışmalarımızı yapıyoruz. SpaceX bir daha kullanılabilir birinci kademe ögeleriyle önemli bir maliyet düşüşü sağladı o yüzden bütün dünyada öne geçmiş durumda.
Döviz kuru uzay çalışmalarını nasıl etkiledi?
Türkiye’de döviz kurundaki artış biroldukca bölümü etkiliyor. Pekala uzay çalışmalarında durum nasıl? “Uzay çalışmaları ne olursa olsun öncelikli çalışmalardır” diyen Yıldırım, şunları ekledi:
Uzay çalışmaları, ülkenin ekonomik durumundan bağımsız olarak kesinlikle yatırım yapılması gereken çalışmalardır. Dolar artsa da düşse de bizim çalışmalarımız devam edecek. Şu ana kadar bizi etkilemediğini söyleyebilirim. İleride de etkilemesini beklemiyorum. Maliyetler artıyor evet bu esasen daima bu biçimdedir. Dünyadaki kurallar değiştiği vakit çalışmalar da bundan da etkilenir. Evet son süreçte maliyetlerimiz artmış olabilir lakin Türkiye’nin altından kalkamayacağı şeyler değil. Bizim çalışmalarımıza öncelik verildiğini de memnuniyetle görüyorum.
‘Öğrencileri MEB bursu ile yurtdışına eğitime gönderdik’
TUA Lideri Yıldırım, 9 Şubat 2021’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafınca duyurulan Ulusal Uzay Programı’ndaki 10 gayenin hepsinde ilerleme kaydettiklerini de belirtti. Yıldırım, “Ciddi sayıda öğrenciyi MEB bursu ile yurtdışına eğitime gönderdik. Daha evvel gidip eğitimini tamamlayanları ajansımız bünyesinde işe başlatıyoruz ve ötürüsıyla insan kaynağımızın süratle gelişmesi için çaba ediyoruz” diye de ekledi.