Türkiye İstatistik Kurumu’nun bilgilerine nazaran, 2021’in Ekim’inde aylık bazda yüzde 2.39 artan TÜFE, yıllık bazda yüzde 19.89’a yükseldi. Fakat yıllık bazda en yüksek artış yüzde 27.41 ile besin ve alkolsüz içeceklerde yaşandı. Türkiye’de besin meblağlarının yükselişi bilhassa temel muhtaçlık mamüllerinden olan yağ, şeker ve son vakit içinderda ise un üzerinden gündeme geliyor.
ENAG’ın bilgileri TÜİK ile uyuşmuyor
Türkiye Fırıncılar Federasyonu ekmeğin ‘4-5 lira olacağını’ yalanladı fakat ‘makul düzeylerde değerlendirilip güncelleneceğini’ de deklare etti. Çünkü, ülkede son 2 haftada unun çuvalı 160 lira zamlanmış durumda. Öte yandan, TÜİK’in dataları Enflasyon Araştırma Grubu’nun deklare ettiğı oranlarla uyuşmadı. ENAG’ın raporuna nazaran, enflasyon ekim ayında yüzde 6.90 artış gösterirken 12 aylık periyottaki artış oranı ise yüzde 49.87 oldu.
Rekabet Kurulu’ndan zincir marketlere para cezası
Türkiye’de geçtiğimiz yılın Ekim’inden bu yana artan enflasyon kamuoyunun çeşitli reaksiyonlarına de niye oluyor. Lakin bilhassa besin fiyatlarındaki artışın önüne geçmek isteyen hükümet, zincir marketleri soruşturma altına aldı. Rekabet Şurası tarafınca denetlenen 5 zincir market ve bir tedarikçiye toplamda 2.7 milyar lira ceza verildi. Fakat Türkiye’nin uyguladığı faiz indirme siyaseti ve buna bağlı olarak döviz kurlarında yaşanan yükselme, bir fazlaca besin ve besine bağlı eseri ithalat kalemi olan ülkede fiyatlara direkt yansıyor. Türk Lirasının giderek daha fazla paha kaybetmesi de alım gücünü düşürmeye devam ediyor. Türk Lirası, gelişen ülkeler içinde en çok paha kaybeden para ünitesi durumunda.
Dünyada durum ne?
Aslında besin meblağları yalnızca Türkiye’de artmıyor. Birleşmiş Milletler’den yapılan açıklamaya nazaran, ‘küresel besin meblağları son 10 yılın en yüksek seviyesine’ ulaştı. Üstelik, Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre, dünya tahıl stoklarının 2022’de mevsimlerin sonunda açılış düzeylerinin yüzde 0.8 altına düşerek 819 milyon tona gerileyeceği iddia ediliyor. Eylül ayında ise OECD bölgesindeki besin fiyatları enflasyonu Ağustos ayındaki yüzde 3.5’e kıyasla yüzde 4.5’e yükseldi.
İngiltere’de yıllık enflasyon yüzde 4.2 ile 10 yılın en yüksek düzeyine çıkarken, ülkenin Merkez Bankası, bu durumla başa çıkabilmek için faiz artırımı yoluna gidebileceğini belirtti. ABD’deki son datalar, TÜFE’nin Ekim’de aylık bazda yüzde 0.9 ve yıllık bazda yüzde 6.2 artarak, enflasyonun 31 yılın doruğuna çıktığını gösteriyor. Almanya’da Federal İstatistik Ofisi’nin (Destatis) dataları, Eylül ayında yüzde 4.1 olan yıllık enflasyonun, 1993’ten bu yana birinci defa yüzde 4.5’e yükseldiğini belirtiyor.
Bilhassa besin fiyatlarının tüm dünyada artması pandemi daha sonrası enflasyonların yükselmesi olarak gösterilirken, Türkiye’deki artışın ‘normal’ mi olduğunu ve yapılması gerekenleri tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım ile konuştuk.
‘Dünyada bu enflasyon düşükken, Türkiye’nin besin enflasyonu bir daha yüksekti’
Yıldırım’a göre, Türkiye’deki besin fiyatlarındaki artışta dünyada olan artış değerli bir etken. Fakat dünyada besin enflasyonunun daha düşük olduğu periyotta Türkiye’deki besin meblağlarının bir daha de yüksek olduğunu belirten Yıldırım, şu sözleri kullandı:
“Büyük ölçüde dünyadaki besin meblağlarına bağlı olarak oluyor, bu kıymetli bir etken. Türkiye dünya piyasalarından farklı değil. Lakin dünyada besin enflasyonunun daha düşük olduğu periyotlarda bir daha Türkiye’de besin enflasyonu yüksekti. Türkiye’yi öbür ülkelerden farklılaştıran temel sorun; ziraî üretimdeki girdi maliyetlerinin yüksek olmasıdır. Zira Türkiye, bu girdiler bakımından büyük oranda dışa bağımlı. İkinci sorun, dağıtım zincirinde kıymetli dertlerin olması, üretim bölgesiyle tüketim bölgelerinin fazlaca uzak olması; bilhassa taşıma ve lojistik üzere maliyetlerin yüksek olması niçiniyle ilaveten de bir fiyat artışı oluyor. Ayrıyeten neredeyse besin sistemi birkaç markete terk edilmiş durumda. Bu unsurlara, kontrollerin de yetersiz oluşunu eklemem gerek.”
‘Gıda fiyatları üreticide ucuz, tüketicide değerli bir yapı oluştu’
Besin kesiminin tarımdan başlayarak yeterli yönetilmediğini tabir eden Yıldırım “Tarladan sofraya kadar olan süreç düzgün yönetilemiyor. Bu yalnızca üretim basamağı değil, yalnızca dağıtım ve markette raflardaki fiyatlar değil genel olarak uygun yönetilmediği için bir başıboşluk var. O yüzden de besin meblağları üreticide ucuz, tüketicide kıymetli bir yapı oluştu” dedi.
‘Rusya 90’larda buğday ithal ederken, dünyanın en hayli buğday ihraç eden ülkesi pozisyonuna geldi’
Türkiye’nin giderek daha fazla ithalat yapmasının da bunda etken olduğunun altını çizen Yıldırım, yapılması gerekenleri sıraladı:
“Bunun tahlili için ne yapılabilir dersek de her şeydilk evvel; Türkiye ziraî üretim potansiyeli devasa yükseklikte bir ülke yani baktığımız vakit pandemi periyodunda belirli ülkelerin bilhassa ziraî üretimde fazlaca daha öne çıktığını görüyoruz. örneğin Rusya, dünyanın en hayli buğday ihraç eden ülkesi pozisyonuna geldi. halbuki 1990’lı senelerda Rusya da buğday ithal eden ülkelerden bir tanesiydi. Bu, ziraî siyasetlerin ve stratejilerin Türkiye açısından planlamanın olmayışından kaynaklanıyor.”
‘Bir ithalat sarmalı oluşmuş durumda, bunun kırılması gerekli’
Türkiye’de üreticinin çok yüksek girdi fiyatlarına maruz kaldığını tabir eden Yıldırım “Ürün fiyatı birebir oranda artmadığı için de üretimi sürdürmek konusunda önemli sorunlar yaşıyor, üretim azalınca fiyatlar yükseliyor, fiyatlar yükselince de hükümet bunu ithalat yaparak bastırma yoluna gidiyor. İthalatla bir arada çiftçi aslına bakarsan bununla rekabet edemediği için daha fazla üretimden kopuyor ve tekrar üretim azalıyor, tekrar fiyatlar yükseliyor ve yine ithalat yapılıyor. Yani bir ithalat sarmalı oluşmuş durumda. Bunu kırmamız lazım evvela. Türkiye’nin ithalat sarmalından kurtulmasının, bunun yerine de üretimi artıran, ürettiği eseri de tarladan sofraya kadar olan süreçte bir daha pazarlama kanallarında alt yapının düzgün kurulması lazım” diye konuştu.
‘İthalat yerine üretim odaklı bir siyasete geçilmeli, çiftçinin para kazanıp üretimi sürdürebileceği bir yapı oluşturulmalı’
Çiftçinin üretimi sürdürebileceği bir yapının oluşması gerektiğine dikkat çeken Yıldırım, denetlemenin kıymetinden de bahsetti:
“Özellikle yaş meyve ve sebzede tarladan sofraya gelinceye kadar yüzde 30’i kaybolup telef oluyor. Bunun önlenmesi lazım. Çiftçinin para kazanıp üretimi sürdürebileceği bir yapı oluşturulması lazım. Tüketici açısından baktığımızda da, bilhassa zincir marketlerin yahut aracıların âlâ denetlenerek, aracı olmasın demiyorum zira bu sefer eseri üretim bölgesinden tüketim bölgesine nasıl götüreceksiniz? Orada önemli bir ıstırap var, her üretici ürettiğini alıp pazara götüremeyeceğine bakılırsa o sürecin de kontroller ve belirlenen siyasetlerle güzel yönetilmesi gerekiyor. Bunun haricinde hayli fazla yapılabilecek bir şey gözükmüyor. Türkiye kendi gereksinimini karşılayacağı üzere değerli ihracatçı ülkelerden biri olabilir. Yani ithalat yerine üretim odaklı bir siyasete geçmemiz lazım.”
Türkiye’nin önündeki süreç nasıl olacak?
Pekala, Türkiye’nin önünde nasıl bir müddetç olacak? Tarım ve besin konusunda Türkiye’nin önündeki devrin hayli daha sıkıntı olacağını belirten Yıldırım “Şu an gübre başta olmak üzere mazot üzere birfazlaca girdi artıyor. Çiftçi sahiden birinci sefer bu kadar kararsız ve başı karışık. Diyor ki ‘Ben tonu 10 bin lirayı bulan gübreyi alıp, litresi 8.5 liraya yaklaşan mazotla bir üretim yapacağım ve buradan elde edeceğim eserle para kazanabilir miyim?’. Zira bir yandan da eser meblağları da artıyor, buğday arpa üzere, bu da cazip geliyor. Diyor ki ‘ürün meblağları artıyor lakin girdi meblağları daha fazla arttığı için kimileri bu sene gübre kullanamadı, kimileri tarlasını boş bıraktı sonbaharda ekim yapmadı tahminen ilkbaharda öbür bir eser bekliyor. ötürüsıyla 2022’nin daha güç geçeceğini belirtmem gerekiyor” tabirlerini kullandı.
ENAG’ın bilgileri TÜİK ile uyuşmuyor
Türkiye Fırıncılar Federasyonu ekmeğin ‘4-5 lira olacağını’ yalanladı fakat ‘makul düzeylerde değerlendirilip güncelleneceğini’ de deklare etti. Çünkü, ülkede son 2 haftada unun çuvalı 160 lira zamlanmış durumda. Öte yandan, TÜİK’in dataları Enflasyon Araştırma Grubu’nun deklare ettiğı oranlarla uyuşmadı. ENAG’ın raporuna nazaran, enflasyon ekim ayında yüzde 6.90 artış gösterirken 12 aylık periyottaki artış oranı ise yüzde 49.87 oldu.
Rekabet Kurulu’ndan zincir marketlere para cezası
Türkiye’de geçtiğimiz yılın Ekim’inden bu yana artan enflasyon kamuoyunun çeşitli reaksiyonlarına de niye oluyor. Lakin bilhassa besin fiyatlarındaki artışın önüne geçmek isteyen hükümet, zincir marketleri soruşturma altına aldı. Rekabet Şurası tarafınca denetlenen 5 zincir market ve bir tedarikçiye toplamda 2.7 milyar lira ceza verildi. Fakat Türkiye’nin uyguladığı faiz indirme siyaseti ve buna bağlı olarak döviz kurlarında yaşanan yükselme, bir fazlaca besin ve besine bağlı eseri ithalat kalemi olan ülkede fiyatlara direkt yansıyor. Türk Lirasının giderek daha fazla paha kaybetmesi de alım gücünü düşürmeye devam ediyor. Türk Lirası, gelişen ülkeler içinde en çok paha kaybeden para ünitesi durumunda.
Dünyada durum ne?
Aslında besin meblağları yalnızca Türkiye’de artmıyor. Birleşmiş Milletler’den yapılan açıklamaya nazaran, ‘küresel besin meblağları son 10 yılın en yüksek seviyesine’ ulaştı. Üstelik, Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre, dünya tahıl stoklarının 2022’de mevsimlerin sonunda açılış düzeylerinin yüzde 0.8 altına düşerek 819 milyon tona gerileyeceği iddia ediliyor. Eylül ayında ise OECD bölgesindeki besin fiyatları enflasyonu Ağustos ayındaki yüzde 3.5’e kıyasla yüzde 4.5’e yükseldi.
İngiltere’de yıllık enflasyon yüzde 4.2 ile 10 yılın en yüksek düzeyine çıkarken, ülkenin Merkez Bankası, bu durumla başa çıkabilmek için faiz artırımı yoluna gidebileceğini belirtti. ABD’deki son datalar, TÜFE’nin Ekim’de aylık bazda yüzde 0.9 ve yıllık bazda yüzde 6.2 artarak, enflasyonun 31 yılın doruğuna çıktığını gösteriyor. Almanya’da Federal İstatistik Ofisi’nin (Destatis) dataları, Eylül ayında yüzde 4.1 olan yıllık enflasyonun, 1993’ten bu yana birinci defa yüzde 4.5’e yükseldiğini belirtiyor.
Bilhassa besin fiyatlarının tüm dünyada artması pandemi daha sonrası enflasyonların yükselmesi olarak gösterilirken, Türkiye’deki artışın ‘normal’ mi olduğunu ve yapılması gerekenleri tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım ile konuştuk.
‘Dünyada bu enflasyon düşükken, Türkiye’nin besin enflasyonu bir daha yüksekti’
Yıldırım’a göre, Türkiye’deki besin fiyatlarındaki artışta dünyada olan artış değerli bir etken. Fakat dünyada besin enflasyonunun daha düşük olduğu periyotta Türkiye’deki besin meblağlarının bir daha de yüksek olduğunu belirten Yıldırım, şu sözleri kullandı:
“Büyük ölçüde dünyadaki besin meblağlarına bağlı olarak oluyor, bu kıymetli bir etken. Türkiye dünya piyasalarından farklı değil. Lakin dünyada besin enflasyonunun daha düşük olduğu periyotlarda bir daha Türkiye’de besin enflasyonu yüksekti. Türkiye’yi öbür ülkelerden farklılaştıran temel sorun; ziraî üretimdeki girdi maliyetlerinin yüksek olmasıdır. Zira Türkiye, bu girdiler bakımından büyük oranda dışa bağımlı. İkinci sorun, dağıtım zincirinde kıymetli dertlerin olması, üretim bölgesiyle tüketim bölgelerinin fazlaca uzak olması; bilhassa taşıma ve lojistik üzere maliyetlerin yüksek olması niçiniyle ilaveten de bir fiyat artışı oluyor. Ayrıyeten neredeyse besin sistemi birkaç markete terk edilmiş durumda. Bu unsurlara, kontrollerin de yetersiz oluşunu eklemem gerek.”
‘Gıda fiyatları üreticide ucuz, tüketicide değerli bir yapı oluştu’
Besin kesiminin tarımdan başlayarak yeterli yönetilmediğini tabir eden Yıldırım “Tarladan sofraya kadar olan süreç düzgün yönetilemiyor. Bu yalnızca üretim basamağı değil, yalnızca dağıtım ve markette raflardaki fiyatlar değil genel olarak uygun yönetilmediği için bir başıboşluk var. O yüzden de besin meblağları üreticide ucuz, tüketicide kıymetli bir yapı oluştu” dedi.
‘Rusya 90’larda buğday ithal ederken, dünyanın en hayli buğday ihraç eden ülkesi pozisyonuna geldi’
Türkiye’nin giderek daha fazla ithalat yapmasının da bunda etken olduğunun altını çizen Yıldırım, yapılması gerekenleri sıraladı:
“Bunun tahlili için ne yapılabilir dersek de her şeydilk evvel; Türkiye ziraî üretim potansiyeli devasa yükseklikte bir ülke yani baktığımız vakit pandemi periyodunda belirli ülkelerin bilhassa ziraî üretimde fazlaca daha öne çıktığını görüyoruz. örneğin Rusya, dünyanın en hayli buğday ihraç eden ülkesi pozisyonuna geldi. halbuki 1990’lı senelerda Rusya da buğday ithal eden ülkelerden bir tanesiydi. Bu, ziraî siyasetlerin ve stratejilerin Türkiye açısından planlamanın olmayışından kaynaklanıyor.”
‘Bir ithalat sarmalı oluşmuş durumda, bunun kırılması gerekli’
Türkiye’de üreticinin çok yüksek girdi fiyatlarına maruz kaldığını tabir eden Yıldırım “Ürün fiyatı birebir oranda artmadığı için de üretimi sürdürmek konusunda önemli sorunlar yaşıyor, üretim azalınca fiyatlar yükseliyor, fiyatlar yükselince de hükümet bunu ithalat yaparak bastırma yoluna gidiyor. İthalatla bir arada çiftçi aslına bakarsan bununla rekabet edemediği için daha fazla üretimden kopuyor ve tekrar üretim azalıyor, tekrar fiyatlar yükseliyor ve yine ithalat yapılıyor. Yani bir ithalat sarmalı oluşmuş durumda. Bunu kırmamız lazım evvela. Türkiye’nin ithalat sarmalından kurtulmasının, bunun yerine de üretimi artıran, ürettiği eseri de tarladan sofraya kadar olan süreçte bir daha pazarlama kanallarında alt yapının düzgün kurulması lazım” diye konuştu.
‘İthalat yerine üretim odaklı bir siyasete geçilmeli, çiftçinin para kazanıp üretimi sürdürebileceği bir yapı oluşturulmalı’
Çiftçinin üretimi sürdürebileceği bir yapının oluşması gerektiğine dikkat çeken Yıldırım, denetlemenin kıymetinden de bahsetti:
“Özellikle yaş meyve ve sebzede tarladan sofraya gelinceye kadar yüzde 30’i kaybolup telef oluyor. Bunun önlenmesi lazım. Çiftçinin para kazanıp üretimi sürdürebileceği bir yapı oluşturulması lazım. Tüketici açısından baktığımızda da, bilhassa zincir marketlerin yahut aracıların âlâ denetlenerek, aracı olmasın demiyorum zira bu sefer eseri üretim bölgesinden tüketim bölgesine nasıl götüreceksiniz? Orada önemli bir ıstırap var, her üretici ürettiğini alıp pazara götüremeyeceğine bakılırsa o sürecin de kontroller ve belirlenen siyasetlerle güzel yönetilmesi gerekiyor. Bunun haricinde hayli fazla yapılabilecek bir şey gözükmüyor. Türkiye kendi gereksinimini karşılayacağı üzere değerli ihracatçı ülkelerden biri olabilir. Yani ithalat yerine üretim odaklı bir siyasete geçmemiz lazım.”
Türkiye’nin önündeki süreç nasıl olacak?
Pekala, Türkiye’nin önünde nasıl bir müddetç olacak? Tarım ve besin konusunda Türkiye’nin önündeki devrin hayli daha sıkıntı olacağını belirten Yıldırım “Şu an gübre başta olmak üzere mazot üzere birfazlaca girdi artıyor. Çiftçi sahiden birinci sefer bu kadar kararsız ve başı karışık. Diyor ki ‘Ben tonu 10 bin lirayı bulan gübreyi alıp, litresi 8.5 liraya yaklaşan mazotla bir üretim yapacağım ve buradan elde edeceğim eserle para kazanabilir miyim?’. Zira bir yandan da eser meblağları da artıyor, buğday arpa üzere, bu da cazip geliyor. Diyor ki ‘ürün meblağları artıyor lakin girdi meblağları daha fazla arttığı için kimileri bu sene gübre kullanamadı, kimileri tarlasını boş bıraktı sonbaharda ekim yapmadı tahminen ilkbaharda öbür bir eser bekliyor. ötürüsıyla 2022’nin daha güç geçeceğini belirtmem gerekiyor” tabirlerini kullandı.