ABD’nin The Wall Street Journal gazetesinin The Journal podcast yayınında sunucu Kate Linebaugh, İstanbul muhabiri Jared Maslin’i konuk etti. Yayında “Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ülkesi için para ünitesinin pahasını düşürmeye dayalı sıra dışı bir ekonomik planı ilerletiyor. Türk lirası paha kaybederken enflasyon yükseldi ve Türk vatandaşları sokağa döküldü” görüntüsü çizilerek, ‘Erdoğan’ın ekonomik denebir daha, yol açtığı krize ve Türk lirasının hür düşüşüne’ şahit olan Maslin’in teğe bir tecrübeleri aktarıldı.
Geçen hafta haber yapmak için İstanbul’dan Ankara’ya gittiğini, sabah 8’de İstanbul’dan hareket ederek 9’da Ankara’ya varıp taksiye bindiğini, telefonuna baktığında yolda geçen vakitte Türk lirasının yüzde 6 bedel kaybettiğini gördüğünü anlatan muhabir Maslin, şunları söylemiş oldu:
“İnsanlar parasız nasıl yaşayacaklarından diğer bir şey konuşmuyor. Evvelce seyahat eden tatile giden biri idiyseniz, muhtemelen artık bunları yapamayacaksınız. Okula giderken çocuğunuzun cebine biraz para koyabiliyorduysanız, tahminen artık bunu yapamıyorsunuz. Yani bu, insanların hayat standartlarının nasıl son derece süratli düşüşe geçtiğinin öyküsü.”
Sunucu Linebaugh “Dışarıdan bu bir ekonomik kriz üzere görünüyor, fakat Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın görüşüne nazaran değil. Erdoğan ulusal para ünitesini aşağı çekmeye çalışıyor. Bunun Türkiye iktisadını canlandırma planının bir modülü olduğunu söylüyor. Ve son aylarda onu durdurmaya çalışan herkes hükümetten uzaklaştırılmış durumda” diyerek artık neredeyse mutlak güce sahip Erdoğan’ın 20 yıldır Türkiye’nin evvel başbakanı, daha sonra cumhurbaşkanı olduğunu hatırlattı.
“Erdoğan İslamcı bir siyasetçi… Geçmişte kendini nitekim dışlanmış hissetmiş daha muhafazakar, daha dinci seçmenin oluşturduğu sessiz çoğunluk diye düşünülen şeyi sahiden temsil ediyor” diye konuşan Maslin’in “Onu nasıl betimlersin” sorusuna cevabı, “İnsanların Erdoğan denince birinci söylemiş oldukleri şey uzun adam oluyor ve bu yanlışsız. Kalabalık içinde yürüdüğünde bir çeşit Lyndon Johnson havası esiyor ve bir tesir yaratıyor” oldu.
Yayında Erdoğan’ın faizi ‘düşman’ ilan ettiği hatırlatılıp “Faiz sebep enflasyon sonuçtur” açıklamalarından birine mütercim aracılığıyla yer verildi. Linebaugh, Erdoğan’ın bu tutumunun faizi haram ilen eden İslami kurallara, lakin beraberinde ekonomik bir sava dayandığına inanmasından kaynaklandığını, Türkiye için planının faiz oranlarını düşürerek ulusal para ünitesinin pahasını düşürmek olduğunu, daha zayıf bir lirayla ihracatını daha cazibeli hale getirmeyi hedeflediğini anlatarak ekledi: “Ancak faiz oranları düşürüp para ünitesini devalüe etmedeki sorun, bununla birlikte enflasyonu körüklemesidir. ötürüsıyla Türkiye’de fiyatlar yükseldi.”
Erdoğan’ın baştaki ekonomik büyümede rol oynayan herkesi uzaklaştırması, 3 yılda 3 Merkez Bankası Lideri kovması, ekonomik çalkantılardan dış aktörleri sorumlu tutması ve iktisat siyasetlerini yöneten tek kişi haline gelmesinin hatırlatılmasına, Maslin şu eklemeyi yaptı: “Türkiye’deki beşerler lira olarak aldıkları maaşlarıyla dolar yahut euro satın almaya çalışıyor ya da paralarını altına yatırıyor. Bu bir kur krizidir. kararı bu oldu.”
Geçen hafta süratle kıymet kaybeden lirayla insanların nasıl yaşadığını araştırmaya çıkan Maslin, şunları anlattı:
“Erdoğan’ın büyüdüğü semt olduğu ve orada fakirlere suların kesilmemesi, çöplerin toplanması üzere hizmetler götüren bir siyasetçi olarak övüldüğü için Kasımpaşa’ya gittim. Evvelce Erdoğan’ın kalesi olan bu semtte artık Türkiye’nin her yerindekileri üzere geçinmekte zorlanıyor. Tercümanımla bir arada alışveriş yapan bir bayanla karşılaştık. Şeker almak istediğini, ancak üç-dört dükkan dolaşmasına karşın parasının yettiği şeker bulamadığını söylemiş oldu. Yalnızca bir adet yemeklik yağ alabildiğini, ancak onun da epey kıymetlendiğini belirtti.”
Kasımpaşa’da yapılan ses kaydından bayanın konuşması da verilirken, Linebaugh bunun ne kadar yaygın bir durum olduğunu sorguladı.
Maslin, “Şu anda Türkiye’de herkes bunu deneyim ediyor. Bir gecede her şeyin fiyatının fırladığı bu durumla baş etmeye çalışıyor. Yalnızca besin değil, kira meblağları da fırladı. Doğalgaza artırım geldi. Tüm bu günlük gereksinim eserleri daha değerli hale gelirken insanların satın alma gücü düşüyor” açıklamasını getirdi.
Linebaugh liradaki düşüşün aslında ihracatçıları da zorladığını söylerken, Maslin şu biçimde devam etti:
“Öncelikle bir şeyleri fiyatlandırmada sorun yaşıyorlar üzere. Demek istediğim, burada iş yapan herkes bu şaşırtan durumu yaşıyor, para ünitesi her gün, her saat çılgınca değişmeye devam ederken bir şeye ne fiyat koyacağınıza nasıl karar veriyorsunuz? 23 Kasım’da liranın nitekim çöktüğü gün, birtakım ihracatçı dernekleri ‘pes ettik, mal satmayı bıraktık’ diyordu.”
Linebaugh “Yani ihracatçılara yaraması için tasarlanan siyaset hem de onların canını mı yakıyor” diye sorarken, Maslin “Evet, ihracatçı derneklerinden biri ‘o kadar kaotikti iş bile yapamadık’ dedi” cevabını verdi.
Erdoğan’ın ekonomik problemlerden siyasetin ve paranın global baronlarını sorumlu tutmaya devam ettiği ve ekonomik kurtuluş savaşı ilan ettiğinin hatırlatılmasının akabinde, Maslin, “Erdoğan’ın AK Partisi’nden kimi yetkililer insanların fedakarlık yapması gerektiğini söylüyor. Bir AK Parti yetkilisi geçen hafta insanların daha az yemek yemesi gerektiğini söylemiş oldu. Daha evvel bir kilo et alıyorsalar, bunu artık yarım kiloya indirmeleri gerekiyormuş” diye ekledi.
Linebaugh’un “Jared, Türkiye’deki biroldukça kişinin Erdoğan’a inandığını ve ülkelerinde olup bitenler için dış güçleri suçladığını söylüyor. Bunu sokakta haber yaparken duydu ve kasapta çalışan bir adamla konuştu” izahatının akabinde, Maslin kasapla sohbetini “Bunu sorgulamaya nasıl cüret edersin ve Amerika’ya karşıyız üzere bir şey söylemiş oldu. ABD ve başka Batılı ülkelerin Türkiye’deki durumdan aşikâr seviyede nasıl sorumlu olduklarına dair kimi telaffuzları yineladı” diye aktardı.
Linebaugh, “Ancak Jared, yaklaşık 20 yıldır gerisinde duran topluluklarda bile Erdoğan’a karşı artan bir öfke olduğunu söylüyor” diye eklerken, Maslin şunları söylemiş oldu:
“Tam artık bu anın büyüleyici yanı, yıllardır Erdoğan’a ya da AK Parti’ye oy veren birfazlaca insanın artık bunu hakikaten sorgulaması, zira bakkaliye alışverişinizin maliyeti, kiranız ya da depoyu doldurduğunuz akaryakıtın fiyatı yükseliyor. Bunlar, açıklanması sıkıntı olan hayli gerçek somut şeyler.”
Linebaugh, “Yakın tarihindeki bir anket, nüfusun yüzde 80’inin hükümetin bu krizi makûs yönettiğini düşündüğünü ortaya koydu, fakat Erdoğan kendi gündemini ilerletmek için bastırmaya devam ediyor. İktisat siyaseti konusunda çatıştığı maliye bakanının yerine kendine sadık birini getirdi” diyerek “Bu iktisat siyasetinin sonunu nasıl görüyorsun” diye sordu.
Maslin, şu biçimde konuştu:
“Kim bilir? Aslında Erdoğan’ın iktidarda kalıp kalmayacağına bağlı, zira kendisinin bunu sonuna kadar götürmekte kararlı olduğu aşikar. Demek istediğim, kimsenin onu bundan vazgeçiremeyeceğini tekraren söylemiş oldu. Ve hükümette tartısını koyup onu susturacak kadar nüfuzu olan kimse kalmadı. ötürüsıyla bunu ilerletmeye devam edecekler. Büyük ihtimalle Merkez Bankası bir daha faiz indirecek. Ve daha sonrasında neler olacağı son derece öngörülemez. Demek istediğim, bir epey ekonomist, analist ve yatırımcının size söyleyeceği şey şu, Türkiye geçmişte krizlerin eşiğine geldiğinde, Erdoğan’ı vazgeçirecek birileri oldu. Lakin bu sefer bunu yapacak kimse kalmadı. Yani artık burada keşfedilmemiş bir bölgede bulunuyoruz.”
Geçen hafta haber yapmak için İstanbul’dan Ankara’ya gittiğini, sabah 8’de İstanbul’dan hareket ederek 9’da Ankara’ya varıp taksiye bindiğini, telefonuna baktığında yolda geçen vakitte Türk lirasının yüzde 6 bedel kaybettiğini gördüğünü anlatan muhabir Maslin, şunları söylemiş oldu:
“İnsanlar parasız nasıl yaşayacaklarından diğer bir şey konuşmuyor. Evvelce seyahat eden tatile giden biri idiyseniz, muhtemelen artık bunları yapamayacaksınız. Okula giderken çocuğunuzun cebine biraz para koyabiliyorduysanız, tahminen artık bunu yapamıyorsunuz. Yani bu, insanların hayat standartlarının nasıl son derece süratli düşüşe geçtiğinin öyküsü.”
Sunucu Linebaugh “Dışarıdan bu bir ekonomik kriz üzere görünüyor, fakat Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın görüşüne nazaran değil. Erdoğan ulusal para ünitesini aşağı çekmeye çalışıyor. Bunun Türkiye iktisadını canlandırma planının bir modülü olduğunu söylüyor. Ve son aylarda onu durdurmaya çalışan herkes hükümetten uzaklaştırılmış durumda” diyerek artık neredeyse mutlak güce sahip Erdoğan’ın 20 yıldır Türkiye’nin evvel başbakanı, daha sonra cumhurbaşkanı olduğunu hatırlattı.
“Erdoğan İslamcı bir siyasetçi… Geçmişte kendini nitekim dışlanmış hissetmiş daha muhafazakar, daha dinci seçmenin oluşturduğu sessiz çoğunluk diye düşünülen şeyi sahiden temsil ediyor” diye konuşan Maslin’in “Onu nasıl betimlersin” sorusuna cevabı, “İnsanların Erdoğan denince birinci söylemiş oldukleri şey uzun adam oluyor ve bu yanlışsız. Kalabalık içinde yürüdüğünde bir çeşit Lyndon Johnson havası esiyor ve bir tesir yaratıyor” oldu.
Yayında Erdoğan’ın faizi ‘düşman’ ilan ettiği hatırlatılıp “Faiz sebep enflasyon sonuçtur” açıklamalarından birine mütercim aracılığıyla yer verildi. Linebaugh, Erdoğan’ın bu tutumunun faizi haram ilen eden İslami kurallara, lakin beraberinde ekonomik bir sava dayandığına inanmasından kaynaklandığını, Türkiye için planının faiz oranlarını düşürerek ulusal para ünitesinin pahasını düşürmek olduğunu, daha zayıf bir lirayla ihracatını daha cazibeli hale getirmeyi hedeflediğini anlatarak ekledi: “Ancak faiz oranları düşürüp para ünitesini devalüe etmedeki sorun, bununla birlikte enflasyonu körüklemesidir. ötürüsıyla Türkiye’de fiyatlar yükseldi.”
Erdoğan’ın baştaki ekonomik büyümede rol oynayan herkesi uzaklaştırması, 3 yılda 3 Merkez Bankası Lideri kovması, ekonomik çalkantılardan dış aktörleri sorumlu tutması ve iktisat siyasetlerini yöneten tek kişi haline gelmesinin hatırlatılmasına, Maslin şu eklemeyi yaptı: “Türkiye’deki beşerler lira olarak aldıkları maaşlarıyla dolar yahut euro satın almaya çalışıyor ya da paralarını altına yatırıyor. Bu bir kur krizidir. kararı bu oldu.”
Geçen hafta süratle kıymet kaybeden lirayla insanların nasıl yaşadığını araştırmaya çıkan Maslin, şunları anlattı:
“Erdoğan’ın büyüdüğü semt olduğu ve orada fakirlere suların kesilmemesi, çöplerin toplanması üzere hizmetler götüren bir siyasetçi olarak övüldüğü için Kasımpaşa’ya gittim. Evvelce Erdoğan’ın kalesi olan bu semtte artık Türkiye’nin her yerindekileri üzere geçinmekte zorlanıyor. Tercümanımla bir arada alışveriş yapan bir bayanla karşılaştık. Şeker almak istediğini, ancak üç-dört dükkan dolaşmasına karşın parasının yettiği şeker bulamadığını söylemiş oldu. Yalnızca bir adet yemeklik yağ alabildiğini, ancak onun da epey kıymetlendiğini belirtti.”
Kasımpaşa’da yapılan ses kaydından bayanın konuşması da verilirken, Linebaugh bunun ne kadar yaygın bir durum olduğunu sorguladı.
Maslin, “Şu anda Türkiye’de herkes bunu deneyim ediyor. Bir gecede her şeyin fiyatının fırladığı bu durumla baş etmeye çalışıyor. Yalnızca besin değil, kira meblağları da fırladı. Doğalgaza artırım geldi. Tüm bu günlük gereksinim eserleri daha değerli hale gelirken insanların satın alma gücü düşüyor” açıklamasını getirdi.
Linebaugh liradaki düşüşün aslında ihracatçıları da zorladığını söylerken, Maslin şu biçimde devam etti:
“Öncelikle bir şeyleri fiyatlandırmada sorun yaşıyorlar üzere. Demek istediğim, burada iş yapan herkes bu şaşırtan durumu yaşıyor, para ünitesi her gün, her saat çılgınca değişmeye devam ederken bir şeye ne fiyat koyacağınıza nasıl karar veriyorsunuz? 23 Kasım’da liranın nitekim çöktüğü gün, birtakım ihracatçı dernekleri ‘pes ettik, mal satmayı bıraktık’ diyordu.”
Linebaugh “Yani ihracatçılara yaraması için tasarlanan siyaset hem de onların canını mı yakıyor” diye sorarken, Maslin “Evet, ihracatçı derneklerinden biri ‘o kadar kaotikti iş bile yapamadık’ dedi” cevabını verdi.
Erdoğan’ın ekonomik problemlerden siyasetin ve paranın global baronlarını sorumlu tutmaya devam ettiği ve ekonomik kurtuluş savaşı ilan ettiğinin hatırlatılmasının akabinde, Maslin, “Erdoğan’ın AK Partisi’nden kimi yetkililer insanların fedakarlık yapması gerektiğini söylüyor. Bir AK Parti yetkilisi geçen hafta insanların daha az yemek yemesi gerektiğini söylemiş oldu. Daha evvel bir kilo et alıyorsalar, bunu artık yarım kiloya indirmeleri gerekiyormuş” diye ekledi.
Linebaugh’un “Jared, Türkiye’deki biroldukça kişinin Erdoğan’a inandığını ve ülkelerinde olup bitenler için dış güçleri suçladığını söylüyor. Bunu sokakta haber yaparken duydu ve kasapta çalışan bir adamla konuştu” izahatının akabinde, Maslin kasapla sohbetini “Bunu sorgulamaya nasıl cüret edersin ve Amerika’ya karşıyız üzere bir şey söylemiş oldu. ABD ve başka Batılı ülkelerin Türkiye’deki durumdan aşikâr seviyede nasıl sorumlu olduklarına dair kimi telaffuzları yineladı” diye aktardı.
Linebaugh, “Ancak Jared, yaklaşık 20 yıldır gerisinde duran topluluklarda bile Erdoğan’a karşı artan bir öfke olduğunu söylüyor” diye eklerken, Maslin şunları söylemiş oldu:
“Tam artık bu anın büyüleyici yanı, yıllardır Erdoğan’a ya da AK Parti’ye oy veren birfazlaca insanın artık bunu hakikaten sorgulaması, zira bakkaliye alışverişinizin maliyeti, kiranız ya da depoyu doldurduğunuz akaryakıtın fiyatı yükseliyor. Bunlar, açıklanması sıkıntı olan hayli gerçek somut şeyler.”
Linebaugh, “Yakın tarihindeki bir anket, nüfusun yüzde 80’inin hükümetin bu krizi makûs yönettiğini düşündüğünü ortaya koydu, fakat Erdoğan kendi gündemini ilerletmek için bastırmaya devam ediyor. İktisat siyaseti konusunda çatıştığı maliye bakanının yerine kendine sadık birini getirdi” diyerek “Bu iktisat siyasetinin sonunu nasıl görüyorsun” diye sordu.
Maslin, şu biçimde konuştu:
“Kim bilir? Aslında Erdoğan’ın iktidarda kalıp kalmayacağına bağlı, zira kendisinin bunu sonuna kadar götürmekte kararlı olduğu aşikar. Demek istediğim, kimsenin onu bundan vazgeçiremeyeceğini tekraren söylemiş oldu. Ve hükümette tartısını koyup onu susturacak kadar nüfuzu olan kimse kalmadı. ötürüsıyla bunu ilerletmeye devam edecekler. Büyük ihtimalle Merkez Bankası bir daha faiz indirecek. Ve daha sonrasında neler olacağı son derece öngörülemez. Demek istediğim, bir epey ekonomist, analist ve yatırımcının size söyleyeceği şey şu, Türkiye geçmişte krizlerin eşiğine geldiğinde, Erdoğan’ı vazgeçirecek birileri oldu. Lakin bu sefer bunu yapacak kimse kalmadı. Yani artık burada keşfedilmemiş bir bölgede bulunuyoruz.”