Türkiye yeni yıla yeni artırımlarla başladı. Yılın birinci saatlerinde Boru Sınırları ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ), doğalgazın mesken tarifesine yüzde 25 artırım yapıldığını duyurdu. Elektrik faturalarında da yeni bir sisteme geçildi. Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafınca ‘kademeli tarife’ olarak açıklanan sisteme bakılırsa, mesela 2021 yılında bir ayda 230 kWh elektrik harcayan bir meskene 211 lira fatura gelirken; 2022’de bu 370.3 lira olarak fiyatlandırılacak.
Yeni tarifeye nazaran fiyatlandırılan elektrik faturaları, hanehalkının eline geçmeye başladı. Yapılan artırıma reaksiyon göstermek isteyenler ise, toplumsal medyadan faturalarını paylaşıyor.
Besin mamüllerinin pandemi ve kuraklık tesiriyle tüm dünyada artış trendine girmesinin tesirleri Türkiye’de devam ediyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun deklare ettiğı bilgilere bakılırsa, Aralık ayında besin fiyatlarındaki yıllık fiyat artışı yüzde 43.8 olarak tespit edildi. Yeni yıl ile birlikte alkol ve tütün mamüllerine yapılan yüzde 47’lik ÖTV artırımı da Türkiye MONOPOL Bayileri Derneği tarafınca kepenk indirilerek protesto edildi.
Bunlara ek olarak, yapılan artırımlarla birlikte mevcut durumda İstanbul’da akaryakıt 13.58, motorin 14.27 ve LPG ise 9.05 liradan satılıyor. Bu durum İstanbul trafiğine de yansımış görünüyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bilgilerine bakılırsa, trafiğin en ağır olduğu saat olan 18.00 civarında yoğunluk yüzde 57’ye kadar gerilemiş durumda. İstanbul’da toplu taşımaya da yüzde 36 oranında bir artırım yapıldı. Akaryakıtta, 2021 yılında 46 defa fiyat artışı gerçekleşmişti.
Sputnik, akaryakıta yapılan artırımları sürücülere, alkol ile besindeki fiyat artışlarını da işletme sahiplerine sordu. Artırımların gündelik ömrü ne derece etkilediğini ve önüne geçilmesi için yapılması gerekenleri Ekonomist Şevket Apuhan kıymetlendirdi.
‘Sigaralara gelen artırım işlerimizi yüzde 40 oranında düşürdü, kuruyemiş insanlara artık lüks gelmeye başladı’
İstanbul’un Esenler ilçesinde bir kuruyemiş dükkanı olan Emre, işlerinde ‘ister istemez’ bir düşüşün yaşandığını belirterek “Fiyatlara günden güne artırım geliyor. Birtakım markalar ayın 14’ünde bir daha bir fiyat güncellemesine gitti. Sigaralara gelen fahiş artırımlar işlerimizde ister istemez yüzde 40 düzeyinde bir düşüş yaşattı. Evvelki yıllare kıyasla yılbaşında işlerimiz neredeyse yok denecek kadar azdı. bu biçimde bir düşüş biz de beklemiyorduk ancak insanlara artık lükse kaçmaya başladı. Bu sene beklediğimizden de fazla düşüş oldu. Son artırımlardan daha sonra dükkanımızın da maliyeti oldukça arttı. Elektriğe, suya gelen zam… sıradan zorlanmaya başladık” dedi. Dükkan sahibine bakılırsa, devletin buna bir el atması ve fiyatları geriye çekmesi gerekiyor.
‘Sanki Türkiye’de yüzde 80 de artırım gelse her şey tıpkı biçimde devam edecek üzere, niye insanlarımız bu kadar duyarsız oldu’
Nevizade’de bir meyhane işletmecisi olan Bahri Özer de “İçki evvelce bir keyifti, beşerler keyifli oluyor içiyorlardı. İçmek için her insanın bir niçini vardı fakat artık yok” sözlerini kullanarak “aslına bakarsanız alkollü yerlerin hepsinde bir yüzde 50 düşüş oldu. Başka artırımları da biliyoruz ancak birinci kere içkiye yüzde 47 artırımı gördük. Bu önemli bir sayı. Bunun alkollü yerlere karşı has bir durum olup olmadığını düşünüyoruz esnaf olarak. Çok değişik olduk, güya artırıma alıştık. Artık yadırgamıyoruz, şaşırmıyoruz. Güya Türkiye’de yüzde 80 de artırım gelse her şey birebir biçimde devam edecek üzere. Niçin insanlarımız bu kadar duyarsız oldu? Bu da bir muamma” dedi ve ekledi:
‘Eskiden 2 kişi bir masadan 300-400 liraya kalkarken artık 700-800’den aşağıya kalkamıyor, buna mezeleri de eklersek 1000 lira’
“Biz gelen artırımın hepsini müşteriye de yansıtamıyoruz. Yoğurda, süte, yumurtaya mezelerde kullandığımız neredeyse her materyale artırım geldi. Biz içkiye de bu kadar artırım beklemiyorduk. Bu artırım gelince mezelere artırım yapma üzere bir lüksümüz olmadı. Evvelce 2 kişi bir masadan 300-400 liraya kalkarken artık 700-800’den aşağıya kalkamıyor. Bir de mezeye artırım yaparsak 1000 liradan aşağıya kalkamazlar. Taban fiyatın 4’te 1’i.”
‘Türkler Alman metoduna döndü, hesap geldiğinde birbirlerinin gözlerine bakıyorlar, fakat turistler birbirlerine ısmarlayabiliyor’
Gelen artırımların hesap ödeme biçimlerini de değiştirdiğini söyleyen Özer, şu tabirleri kullandı:
“Bir de şu dikkatimi çekti, artık herkes Alman metodu ödüyor. Evvelce bir yere gittiğimizde ‘bırak ben ödeyeyim’ diyebiliyordunuz. Artık artık bu Türklerde kalmadı. Bunu artık lakin turistler yapabiliyor. Burada 300 dolarla bir epey şey yapabiliyorlar. Evvelden 5 kişi bir yere gittiğimizde hesap 300 lira tutuyordu, çoğumuz karşılayabiliyorduk, ‘çek şuradan’ diyebiliyorduk. Artık o denli değil, artık herkes birbirinin gözüne bakıyor. Artık masaya hesabı bırakıyoruz, örneğin 1500 lira gelmiş, ‘bunu 4’e böler misiniz’ diyorlar.”
‘Biz artık ayı kurtarmaya bakıyoruz, seneye kim öle kim kala’
Özer “Pandemi kapatmaları 1 ay kadar daha sürseydi, esnaflar kapatacaktı dükkanlarını. Son kemeri sıktılar, biraz daha sürse birçok kapatacaktı. Pandemi yasakları bitti, hala borçlarını ödüyoruz. Bunun üzerine artırımlar geldi. Biz artık seneyi değil, ayı kurtarmaya bakıyoruz. Seneye kim öle, kim kala” diye konuştu.
‘Herkes elektrik, doğalgaz faturasını bekliyor, bunları görmeden harcama yapmak istemiyor’
Çocuk mağazası sahibi Faruk Arslan ise mamüllerinde yüzde 100’e yakın artırım geldiğini söyleyerek “Türkiye’de hem liranın paha kaybetmesinden tıpkı vakitte enflasyondan kaynaklı bir artış oldu. Türkiye’de dokuma hiç bir biçimde lira ile satılmıyor. Fiyatlar büsbütün dolara endeksli. hem de taban fiyat de epeyce zamlandı, çalışanların maliyeti de yükseldi. Bunlar bizi etkiledi, işlerimiz azaldı. İşlerimizde yüzde 50’den çok düşüş yaşadık. Zira şu an herkes elektrik, doğalgaz faturasını merak ediyor, akaryakıt da birebir biçimde. Bunları görmeden alt ve orta kesim harcama yapmak istemiyor” dedi.
‘Masraflarımız hayli arttı, sattığımız eserden kar edemiyoruz’
Arslan dükkan masraflarının da arttığını lisana getirerek, şu kelamları söylemiş oldu:
“2-3 kişinin çalıştığı bir dükkanda geçen ay masraf 17 bin lirayken, bu ay 25 bin lira oldu. Sene sonunda birden fazla mağaza kapatmaya yaklaşacak zira stoktan eriyor şu an. Kimse sattığını yerine koyamıyor. Kar edemiyoruz sattığımız mal üzerinden. Bir gün herkes bakacak elinde satacak mal kalmamış, borç batağına düşmüş. Mecburen birden fazla kişi, Allah korusun ancak, batacak. Pandemiyle başlayan kriz, şu an pahalılıkla devam ediyor. Herkes stoktan, sermayeden eriyor.”
‘Kazandıklarımızın yüzde 70’i mazota gidiyor, 10 yolcudan 2-3 tanesi ‘param yok’ diyor’
Minibüs sürücüsü Nuri Okutan, akaryakıt artırımlarından daha sonra kazandıkların yüzde 70’ini mazota verdiklerini vurguladı. Okutan “İnsanlar konuttan daha az dışarıya çıkıyor, gereksinimi olduğu sürece dışarı çıkıyorlar. Gezmek için çıkan yok. Kırsal kısımlar daha az dışarı çıkıyor ve sırayla gelen tüm dolmuşlar boş gidiyor geliyor. Beşerler her şeyle birlikte dolmuşlara da artırım gelince, otobüse de artırım gelmesine karşın daha uygun tarifeli aylık akbil ile indirimli akbilleri tercih etmeye başlıyor ya da karambole benim param yok diyip dolmuşa biniyorlar. 10 yolcudan 2-3 tanesi param yok diyor. Onu o biçimde götürmek zorunda kalıyoruz. Otomobilin masrafları 3 katı oldu kurdaki ve piyasadaki dalgalanma yüzünden. 500 liraya bakım yaparken şuan 1500 liraya güç yaptırabiliyoruz. Bizim masraflarımız çoğaldı lakin bununla birlikte yolcumuzda da tam tersine azaldı” dedi.
‘Artık daima eksiye hakikat gidiyoruz, minibüsleri bitirmeye yanlışsız gidiyorlar’
“Bizim paramız git gide değersizleşiyor” diyen Okutan “Bu plaka vaktinde örneğin 4 milyondu şu an 1.5-2 milyon sıkıntı yapıyor. Artık daima eksiye yanlışsız gidiyoruz. Minibüsleri bitirmeye gerçek gidiyorlar. örneğin minibüsler 12 yaşını doldurdu. Yeni minibüs almak zorundasınız. Şu an 1 yeni minibüs 1-1.5 milyon içinde değişiyor. Yani yalnızca plakasız bir biçimde arabayı yenilemek için bu parayı veriyorsunuz. Daha öncelerde bu otomobil 300 bindi. Kimsenin kolay kolay otomobil yenileme durumu yok. Arabası eskiyen artık ne olacak bu biçimde ne yapacaklar bilmiyorum” sözlerini kullandı.
‘Kimse dışarı çıkamıyor, yoğunlukta yüzde 30 düşüş oldu’
Okutan “Kimse dışarı çıkamıyor. Mazota gelen son artırımlardan daha sonra yoğunlukta yüzde 30 oranında mutlaka bir düşüş olduğunu hissedebiliyoruz. Artık iş saatlerinde bizim belirli bölgelerimiz vardı, yarım saate geçemezdik. Şuan 10 dakikada tıpkı yolu geçebiliyoruz” diye ekledi.
‘Artık kabul edilebilir bir trafik var, lakin bu yalnızca artırımlardan kaynaklanmıyor, virüs sayıları günden güne artıyor’
Taksici Kaan Ertürk de “artık kabul edilebilir bir trafik var” diyerek “Trafik manasında yılbaşı öncesi ve daha sonrası içinde dağlar kadar fark var. Yani biz yılbaşından evvel muhakkak 2-3 kilometre bilemediniz en çok 10 kilometre gittiğimiz yerlere 20 dakika 25 dakikada gidip, geri geliyoruz. Evvelden 40 dakika sürüyordu, artık daha kabul edilir bir boyutta bu yoğunluk. aslına bakarsan belediyenin vermiş olduğu bu trafik yüzdesinde bakarsanız yüzde 50 civarlarında olduğunu görürsünüz fakat bizim evvelde yüzde 87’leri gördüğümüz oluyordu. Yüzde 87 demek de aslına bakarsan malumunuz, sokak ortalarına kadar dolu demek esasen. Bu kurallarda maalesef bizim taksi hizmeti vermemizi bekliyorlardı. İnsanların sonuç itibariyle artırımdan dolayı dışarı çıkamamaları güzel bir durum değil ancak ben yalnızca artırımdan dolayı olduğunu düşünmüyorum. Virüs sayıları günden güne artıyor. O da etkiledi. Şirket çalışanları yok, okullar yok. Bunlar trafiği olumlu tarafta etkiledi. Tabi günlük akış ortasında bizim için de makûs ancak trafik manasında da olumlu sonuçları oldu” sözlerini kullandı.
‘Akaryakıt fiyatlarının çok derecede yüksek olması, insanları toplu taşıma araçlarına sevk etti’
İstanbul’da trafiğin azalıp azalmadığına dair Sputnik’in sorusunu yanıtlayan Özel Halk Otobüs Sürücüsü Arif Sütçü, “Evet İstanbul’da trafik azaldı. Pekala niye azaldı derseniz? Birincisi büyük şirketler beyaz yakaları meskenden çalışmaya yönlendirdiler. İkincisi akaryakıt meblağlarının çok derecede yüksek olması, insanları toplu taşıma araçlarına sevk etti. O yüzden bizde yolcudan yana şu anda hiç bir biçimde badire yok” dedi.
Artan petrol meblağlarının kendilerine de güç vakit içinder yaşattığını belirten Sütçü, “Neredeyse yüzde 40, yüzde 50’ye yakın bir artış oldu. Bizim araçlarda LPG ve dizel var. LPG’li araçlar günlük 500 lira civarı yakıyor. Dizel araçlar yani motorin ile çalışan araçlarda 400 lira içinde yakıt yakıyorlar” açıklamasında bulunarak, aylık 13 bin lirayı yalnızca yakıta ayırdıklarını söylemiş oldu.
‘Bir kapanmayı daha Türkiye’nin iktisadı kaldırmaz, taksici, otobüsçü, minibüsçü nasıl kaldırsın?’
Sütçü, pandemi şartlarından da bahsederek şu tabirleri kullandı:
“Bu hastalığın azalması için insanların bir defa özverili davranması gerekiyor. Maske ve ara kuralına uyması gerekiyor. şahsi bakımlarını şahsi temizliklerini yapmaları gerekiyor. Kullandığı araçları, iş yerlerini, üstlerini başlarını daima temizleyerek bu hastalıktan bir an evvel kurtulmaları gerekiyor. Aksi takdirde buna ne ulaşım, ne yol ne hizmet yetmeyecek. Sıhhat kesimi de çökmek üzere. bu türlü giderse aslına bakarsan ülke yenidendan kapanmaya girecek. Şu anda bir kapanmayı daha Türkiye’nin iktisadı kaldırmaz. Taksici, otobüsçü, minibüsçü nasıl kaldırsın? aslına bakarsan şu anda herkes ipin ucunda gidiyor. Biliyorsunuz ki birinci pandemi patladığında beşerler bir biçimde kredi ile kredi kartıyla elindeki nakitle geçindiler lakin o süreçte onu da harcadıkları için bu sefer hiç kimsenin elinde nakit kalmadı. Hiç kimsenin likiti kalmadı. Bu sefer ülke ekonomik olarak çökmeye başlayacak.”
‘Alkol ve sigara artırımlarında hayat şekline bir müdahale yok, çaresiz kalmış bir siyasi yaklaşım nereden para bulabileceğine bakıyor’
Ekonomist Şevket Apuhan, ülkenin ekonomik durumunu ve yapılması gerekenleri aktardı. Alkol ve sigaranın tüketicilerinin yüksek fiyatlara karşın öbür yollara yönelse de tüketmeye devam ettiği vurgulayan Apuhan “ötürüsıyla en kolay vergi alınabilecek alan olarak öne çıkıyor. Yani hayat biçimine bir müdahale yok, çaresiz kalmış bir siyasi yaklaşım nereden para bulabileceğine bakıyor. Zira halk üzere devletin de paraya gereksinimi var” tabirlerini kullandı.
‘Şu an aslına bakarsan bir durağanlık yaşanıyor, ülkeye, kurumlara, geleceğe karşı bir güvensizlik kelam konusu’
Mevcut durumda iktisatta halihazırda bir durağanlık yaşandığının da altını çizen Apuhan, yapılması gerekenleri ise şu sözlerle anlattı:
“Belirtmeliyiz ki güç ve petrol meblağlarına gelen artırım direkt eser fiyatlarını etkiliyor. Zira doğalgaz, elektrik ve petrol kullanmadan malı üretmek ve alıcıya ulaştırmak imkansız. Bu durağanlık ise en azından belli bir süre daha artacağa benziyor. Şu an eksiklerin en büyüğü itimat. Bu güvensizlik yalnızca iktidara mı? Bu işin öbür bir boyutu lakin genel manada ülkeye karşı, kurumlara karşı, geleceğe karşı bir güvensizlik kelam konusu. Bu güvensizlik ortamında düzelmenin birinci yolu inanç verecek takımları ve kurumları hayata geçirmekte yatıyor. Örneğin Devlet Planlama Teşkilatı bir daha açılarak, en baştan organize edilmeli. Ahlak ve liyakata dayalı bir idare anlayışı şiar edilmeli. Ahlak ve liyakat inancı, itimat de her aksiliğe karşı yatırımı birlikteinde getirecektir. Ortaya konulan etraflı bir program var mı? Ben bakılırsamiyorum. Bizim etraflı bir stratejiye gereksinimimiz var. Son olarak belirtmeliyim ki Türkiye üzere kuvvetli bir ülkenin, her vakit bir çıkış yolu olduğunu da unutmamalıyız. Bir biçimde görülen çok acı deneyimlerle olsa da Türkiye kendi yolunu bulacak ve sistemini bir daha inşa edecek. Diğer dermanı de yok.”
Yeni tarifeye nazaran fiyatlandırılan elektrik faturaları, hanehalkının eline geçmeye başladı. Yapılan artırıma reaksiyon göstermek isteyenler ise, toplumsal medyadan faturalarını paylaşıyor.
4 kişilik bir aileye gelen elektrik faturası 941 TL pardon da #dalgamıgeçiyorsunuz bu nedirpic.twitter.com/XIYylEGzow
— Cansu Parlak (@cansuuparlakk) January 13, 2022
Besin mamüllerinin pandemi ve kuraklık tesiriyle tüm dünyada artış trendine girmesinin tesirleri Türkiye’de devam ediyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun deklare ettiğı bilgilere bakılırsa, Aralık ayında besin fiyatlarındaki yıllık fiyat artışı yüzde 43.8 olarak tespit edildi. Yeni yıl ile birlikte alkol ve tütün mamüllerine yapılan yüzde 47’lik ÖTV artırımı da Türkiye MONOPOL Bayileri Derneği tarafınca kepenk indirilerek protesto edildi.
Bunlara ek olarak, yapılan artırımlarla birlikte mevcut durumda İstanbul’da akaryakıt 13.58, motorin 14.27 ve LPG ise 9.05 liradan satılıyor. Bu durum İstanbul trafiğine de yansımış görünüyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bilgilerine bakılırsa, trafiğin en ağır olduğu saat olan 18.00 civarında yoğunluk yüzde 57’ye kadar gerilemiş durumda. İstanbul’da toplu taşımaya da yüzde 36 oranında bir artırım yapıldı. Akaryakıtta, 2021 yılında 46 defa fiyat artışı gerçekleşmişti.
Sputnik, akaryakıta yapılan artırımları sürücülere, alkol ile besindeki fiyat artışlarını da işletme sahiplerine sordu. Artırımların gündelik ömrü ne derece etkilediğini ve önüne geçilmesi için yapılması gerekenleri Ekonomist Şevket Apuhan kıymetlendirdi.
‘Sigaralara gelen artırım işlerimizi yüzde 40 oranında düşürdü, kuruyemiş insanlara artık lüks gelmeye başladı’
İstanbul’un Esenler ilçesinde bir kuruyemiş dükkanı olan Emre, işlerinde ‘ister istemez’ bir düşüşün yaşandığını belirterek “Fiyatlara günden güne artırım geliyor. Birtakım markalar ayın 14’ünde bir daha bir fiyat güncellemesine gitti. Sigaralara gelen fahiş artırımlar işlerimizde ister istemez yüzde 40 düzeyinde bir düşüş yaşattı. Evvelki yıllare kıyasla yılbaşında işlerimiz neredeyse yok denecek kadar azdı. bu biçimde bir düşüş biz de beklemiyorduk ancak insanlara artık lükse kaçmaya başladı. Bu sene beklediğimizden de fazla düşüş oldu. Son artırımlardan daha sonra dükkanımızın da maliyeti oldukça arttı. Elektriğe, suya gelen zam… sıradan zorlanmaya başladık” dedi. Dükkan sahibine bakılırsa, devletin buna bir el atması ve fiyatları geriye çekmesi gerekiyor.
‘Sanki Türkiye’de yüzde 80 de artırım gelse her şey tıpkı biçimde devam edecek üzere, niye insanlarımız bu kadar duyarsız oldu’
Nevizade’de bir meyhane işletmecisi olan Bahri Özer de “İçki evvelce bir keyifti, beşerler keyifli oluyor içiyorlardı. İçmek için her insanın bir niçini vardı fakat artık yok” sözlerini kullanarak “aslına bakarsanız alkollü yerlerin hepsinde bir yüzde 50 düşüş oldu. Başka artırımları da biliyoruz ancak birinci kere içkiye yüzde 47 artırımı gördük. Bu önemli bir sayı. Bunun alkollü yerlere karşı has bir durum olup olmadığını düşünüyoruz esnaf olarak. Çok değişik olduk, güya artırıma alıştık. Artık yadırgamıyoruz, şaşırmıyoruz. Güya Türkiye’de yüzde 80 de artırım gelse her şey birebir biçimde devam edecek üzere. Niçin insanlarımız bu kadar duyarsız oldu? Bu da bir muamma” dedi ve ekledi:
‘Eskiden 2 kişi bir masadan 300-400 liraya kalkarken artık 700-800’den aşağıya kalkamıyor, buna mezeleri de eklersek 1000 lira’
“Biz gelen artırımın hepsini müşteriye de yansıtamıyoruz. Yoğurda, süte, yumurtaya mezelerde kullandığımız neredeyse her materyale artırım geldi. Biz içkiye de bu kadar artırım beklemiyorduk. Bu artırım gelince mezelere artırım yapma üzere bir lüksümüz olmadı. Evvelce 2 kişi bir masadan 300-400 liraya kalkarken artık 700-800’den aşağıya kalkamıyor. Bir de mezeye artırım yaparsak 1000 liradan aşağıya kalkamazlar. Taban fiyatın 4’te 1’i.”
‘Türkler Alman metoduna döndü, hesap geldiğinde birbirlerinin gözlerine bakıyorlar, fakat turistler birbirlerine ısmarlayabiliyor’
Gelen artırımların hesap ödeme biçimlerini de değiştirdiğini söyleyen Özer, şu tabirleri kullandı:
“Bir de şu dikkatimi çekti, artık herkes Alman metodu ödüyor. Evvelce bir yere gittiğimizde ‘bırak ben ödeyeyim’ diyebiliyordunuz. Artık artık bu Türklerde kalmadı. Bunu artık lakin turistler yapabiliyor. Burada 300 dolarla bir epey şey yapabiliyorlar. Evvelden 5 kişi bir yere gittiğimizde hesap 300 lira tutuyordu, çoğumuz karşılayabiliyorduk, ‘çek şuradan’ diyebiliyorduk. Artık o denli değil, artık herkes birbirinin gözüne bakıyor. Artık masaya hesabı bırakıyoruz, örneğin 1500 lira gelmiş, ‘bunu 4’e böler misiniz’ diyorlar.”
‘Biz artık ayı kurtarmaya bakıyoruz, seneye kim öle kim kala’
Özer “Pandemi kapatmaları 1 ay kadar daha sürseydi, esnaflar kapatacaktı dükkanlarını. Son kemeri sıktılar, biraz daha sürse birçok kapatacaktı. Pandemi yasakları bitti, hala borçlarını ödüyoruz. Bunun üzerine artırımlar geldi. Biz artık seneyi değil, ayı kurtarmaya bakıyoruz. Seneye kim öle, kim kala” diye konuştu.
‘Herkes elektrik, doğalgaz faturasını bekliyor, bunları görmeden harcama yapmak istemiyor’
Çocuk mağazası sahibi Faruk Arslan ise mamüllerinde yüzde 100’e yakın artırım geldiğini söyleyerek “Türkiye’de hem liranın paha kaybetmesinden tıpkı vakitte enflasyondan kaynaklı bir artış oldu. Türkiye’de dokuma hiç bir biçimde lira ile satılmıyor. Fiyatlar büsbütün dolara endeksli. hem de taban fiyat de epeyce zamlandı, çalışanların maliyeti de yükseldi. Bunlar bizi etkiledi, işlerimiz azaldı. İşlerimizde yüzde 50’den çok düşüş yaşadık. Zira şu an herkes elektrik, doğalgaz faturasını merak ediyor, akaryakıt da birebir biçimde. Bunları görmeden alt ve orta kesim harcama yapmak istemiyor” dedi.
‘Masraflarımız hayli arttı, sattığımız eserden kar edemiyoruz’
Arslan dükkan masraflarının da arttığını lisana getirerek, şu kelamları söylemiş oldu:
“2-3 kişinin çalıştığı bir dükkanda geçen ay masraf 17 bin lirayken, bu ay 25 bin lira oldu. Sene sonunda birden fazla mağaza kapatmaya yaklaşacak zira stoktan eriyor şu an. Kimse sattığını yerine koyamıyor. Kar edemiyoruz sattığımız mal üzerinden. Bir gün herkes bakacak elinde satacak mal kalmamış, borç batağına düşmüş. Mecburen birden fazla kişi, Allah korusun ancak, batacak. Pandemiyle başlayan kriz, şu an pahalılıkla devam ediyor. Herkes stoktan, sermayeden eriyor.”
‘Kazandıklarımızın yüzde 70’i mazota gidiyor, 10 yolcudan 2-3 tanesi ‘param yok’ diyor’
Minibüs sürücüsü Nuri Okutan, akaryakıt artırımlarından daha sonra kazandıkların yüzde 70’ini mazota verdiklerini vurguladı. Okutan “İnsanlar konuttan daha az dışarıya çıkıyor, gereksinimi olduğu sürece dışarı çıkıyorlar. Gezmek için çıkan yok. Kırsal kısımlar daha az dışarı çıkıyor ve sırayla gelen tüm dolmuşlar boş gidiyor geliyor. Beşerler her şeyle birlikte dolmuşlara da artırım gelince, otobüse de artırım gelmesine karşın daha uygun tarifeli aylık akbil ile indirimli akbilleri tercih etmeye başlıyor ya da karambole benim param yok diyip dolmuşa biniyorlar. 10 yolcudan 2-3 tanesi param yok diyor. Onu o biçimde götürmek zorunda kalıyoruz. Otomobilin masrafları 3 katı oldu kurdaki ve piyasadaki dalgalanma yüzünden. 500 liraya bakım yaparken şuan 1500 liraya güç yaptırabiliyoruz. Bizim masraflarımız çoğaldı lakin bununla birlikte yolcumuzda da tam tersine azaldı” dedi.
‘Artık daima eksiye hakikat gidiyoruz, minibüsleri bitirmeye yanlışsız gidiyorlar’
“Bizim paramız git gide değersizleşiyor” diyen Okutan “Bu plaka vaktinde örneğin 4 milyondu şu an 1.5-2 milyon sıkıntı yapıyor. Artık daima eksiye yanlışsız gidiyoruz. Minibüsleri bitirmeye gerçek gidiyorlar. örneğin minibüsler 12 yaşını doldurdu. Yeni minibüs almak zorundasınız. Şu an 1 yeni minibüs 1-1.5 milyon içinde değişiyor. Yani yalnızca plakasız bir biçimde arabayı yenilemek için bu parayı veriyorsunuz. Daha öncelerde bu otomobil 300 bindi. Kimsenin kolay kolay otomobil yenileme durumu yok. Arabası eskiyen artık ne olacak bu biçimde ne yapacaklar bilmiyorum” sözlerini kullandı.
‘Kimse dışarı çıkamıyor, yoğunlukta yüzde 30 düşüş oldu’
Okutan “Kimse dışarı çıkamıyor. Mazota gelen son artırımlardan daha sonra yoğunlukta yüzde 30 oranında mutlaka bir düşüş olduğunu hissedebiliyoruz. Artık iş saatlerinde bizim belirli bölgelerimiz vardı, yarım saate geçemezdik. Şuan 10 dakikada tıpkı yolu geçebiliyoruz” diye ekledi.
‘Artık kabul edilebilir bir trafik var, lakin bu yalnızca artırımlardan kaynaklanmıyor, virüs sayıları günden güne artıyor’
Taksici Kaan Ertürk de “artık kabul edilebilir bir trafik var” diyerek “Trafik manasında yılbaşı öncesi ve daha sonrası içinde dağlar kadar fark var. Yani biz yılbaşından evvel muhakkak 2-3 kilometre bilemediniz en çok 10 kilometre gittiğimiz yerlere 20 dakika 25 dakikada gidip, geri geliyoruz. Evvelden 40 dakika sürüyordu, artık daha kabul edilir bir boyutta bu yoğunluk. aslına bakarsan belediyenin vermiş olduğu bu trafik yüzdesinde bakarsanız yüzde 50 civarlarında olduğunu görürsünüz fakat bizim evvelde yüzde 87’leri gördüğümüz oluyordu. Yüzde 87 demek de aslına bakarsan malumunuz, sokak ortalarına kadar dolu demek esasen. Bu kurallarda maalesef bizim taksi hizmeti vermemizi bekliyorlardı. İnsanların sonuç itibariyle artırımdan dolayı dışarı çıkamamaları güzel bir durum değil ancak ben yalnızca artırımdan dolayı olduğunu düşünmüyorum. Virüs sayıları günden güne artıyor. O da etkiledi. Şirket çalışanları yok, okullar yok. Bunlar trafiği olumlu tarafta etkiledi. Tabi günlük akış ortasında bizim için de makûs ancak trafik manasında da olumlu sonuçları oldu” sözlerini kullandı.
‘Akaryakıt fiyatlarının çok derecede yüksek olması, insanları toplu taşıma araçlarına sevk etti’
İstanbul’da trafiğin azalıp azalmadığına dair Sputnik’in sorusunu yanıtlayan Özel Halk Otobüs Sürücüsü Arif Sütçü, “Evet İstanbul’da trafik azaldı. Pekala niye azaldı derseniz? Birincisi büyük şirketler beyaz yakaları meskenden çalışmaya yönlendirdiler. İkincisi akaryakıt meblağlarının çok derecede yüksek olması, insanları toplu taşıma araçlarına sevk etti. O yüzden bizde yolcudan yana şu anda hiç bir biçimde badire yok” dedi.
Artan petrol meblağlarının kendilerine de güç vakit içinder yaşattığını belirten Sütçü, “Neredeyse yüzde 40, yüzde 50’ye yakın bir artış oldu. Bizim araçlarda LPG ve dizel var. LPG’li araçlar günlük 500 lira civarı yakıyor. Dizel araçlar yani motorin ile çalışan araçlarda 400 lira içinde yakıt yakıyorlar” açıklamasında bulunarak, aylık 13 bin lirayı yalnızca yakıta ayırdıklarını söylemiş oldu.
‘Bir kapanmayı daha Türkiye’nin iktisadı kaldırmaz, taksici, otobüsçü, minibüsçü nasıl kaldırsın?’
Sütçü, pandemi şartlarından da bahsederek şu tabirleri kullandı:
“Bu hastalığın azalması için insanların bir defa özverili davranması gerekiyor. Maske ve ara kuralına uyması gerekiyor. şahsi bakımlarını şahsi temizliklerini yapmaları gerekiyor. Kullandığı araçları, iş yerlerini, üstlerini başlarını daima temizleyerek bu hastalıktan bir an evvel kurtulmaları gerekiyor. Aksi takdirde buna ne ulaşım, ne yol ne hizmet yetmeyecek. Sıhhat kesimi de çökmek üzere. bu türlü giderse aslına bakarsan ülke yenidendan kapanmaya girecek. Şu anda bir kapanmayı daha Türkiye’nin iktisadı kaldırmaz. Taksici, otobüsçü, minibüsçü nasıl kaldırsın? aslına bakarsan şu anda herkes ipin ucunda gidiyor. Biliyorsunuz ki birinci pandemi patladığında beşerler bir biçimde kredi ile kredi kartıyla elindeki nakitle geçindiler lakin o süreçte onu da harcadıkları için bu sefer hiç kimsenin elinde nakit kalmadı. Hiç kimsenin likiti kalmadı. Bu sefer ülke ekonomik olarak çökmeye başlayacak.”
‘Alkol ve sigara artırımlarında hayat şekline bir müdahale yok, çaresiz kalmış bir siyasi yaklaşım nereden para bulabileceğine bakıyor’
Ekonomist Şevket Apuhan, ülkenin ekonomik durumunu ve yapılması gerekenleri aktardı. Alkol ve sigaranın tüketicilerinin yüksek fiyatlara karşın öbür yollara yönelse de tüketmeye devam ettiği vurgulayan Apuhan “ötürüsıyla en kolay vergi alınabilecek alan olarak öne çıkıyor. Yani hayat biçimine bir müdahale yok, çaresiz kalmış bir siyasi yaklaşım nereden para bulabileceğine bakıyor. Zira halk üzere devletin de paraya gereksinimi var” tabirlerini kullandı.
‘Şu an aslına bakarsan bir durağanlık yaşanıyor, ülkeye, kurumlara, geleceğe karşı bir güvensizlik kelam konusu’
Mevcut durumda iktisatta halihazırda bir durağanlık yaşandığının da altını çizen Apuhan, yapılması gerekenleri ise şu sözlerle anlattı:
“Belirtmeliyiz ki güç ve petrol meblağlarına gelen artırım direkt eser fiyatlarını etkiliyor. Zira doğalgaz, elektrik ve petrol kullanmadan malı üretmek ve alıcıya ulaştırmak imkansız. Bu durağanlık ise en azından belli bir süre daha artacağa benziyor. Şu an eksiklerin en büyüğü itimat. Bu güvensizlik yalnızca iktidara mı? Bu işin öbür bir boyutu lakin genel manada ülkeye karşı, kurumlara karşı, geleceğe karşı bir güvensizlik kelam konusu. Bu güvensizlik ortamında düzelmenin birinci yolu inanç verecek takımları ve kurumları hayata geçirmekte yatıyor. Örneğin Devlet Planlama Teşkilatı bir daha açılarak, en baştan organize edilmeli. Ahlak ve liyakata dayalı bir idare anlayışı şiar edilmeli. Ahlak ve liyakat inancı, itimat de her aksiliğe karşı yatırımı birlikteinde getirecektir. Ortaya konulan etraflı bir program var mı? Ben bakılırsamiyorum. Bizim etraflı bir stratejiye gereksinimimiz var. Son olarak belirtmeliyim ki Türkiye üzere kuvvetli bir ülkenin, her vakit bir çıkış yolu olduğunu da unutmamalıyız. Bir biçimde görülen çok acı deneyimlerle olsa da Türkiye kendi yolunu bulacak ve sistemini bir daha inşa edecek. Diğer dermanı de yok.”