Rusya’nın Ukrayna’daki özel operasyonunun akabinde arka arda yaptırımlar açıklayan Avrupa ülkeleri Ukrayna’dan gelen ‘Rusya’dan petrol ve doğalgaz ihracatını yasaklayın’ talebi ve ABD’nin baskılarına karşın bu bahiste ambargolara tam manasıyla uyamıyor.
Memleketler arası Güç Ajansı’na bakılırsa, 2021’de ise Avrupa Birliği (AB), Rusya’dan 155 milyar metreküp doğalgaz ithal ederek AB gaz ithalatının yaklaşık yüzde 45’ini ve toplam gaz tüketiminin yaklaşık yüzde 40’ını oluşturdu. Rusya da operasyon devrinde dahi imzaladığı kontratlara uygun bir biçimde Avrupa’ya gaz transferini sürdürüyor.
bu vakitte Avrupa ülkeleri sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) tedarikini artırma ve yeni boru çizgileri inşasını destekleme yoluyla gereksinimini karşılamaya yönelik teşebbüslerde bulunuyor.
Akdeniz Ülkeleri Güç Şirketleri Birliği Petrol ve Gaz Yöneticisi Sohbet Karbuz, Sputnik’e yaptığı değerlendirmede Avrupa’nın bir güç krizi ortasında bulunduğunu belirterek “Bu kriz Avrupa ekonomilerinde kalıcı izler bırakacaktır” yorumunda bulundu.
‘Rusya’dan gazı sıfırlamak önümüzdeki birkaç yıl ortasında imkânsıza yakın bir durum olarak görülüyor’
Sohbet Karbuz, Avrupa’nın Rus doğalgazını ithalatını büsbütün sıfırlamasının önümüzdeki birkaç yıl ortasında imkânsız olduğunu vurguladı:
“AB, Rusya’dan ithal ettiği 155 milyar metreküp doğalgazın üçte ikisine karşılık gelen ölçüsü bu yılın sonuna kadar, tamamını da 2027 yılı sonunda kesmek istiyor. Bunlar epeyce tezli maksatlar. Birincisi bu kadar gazı hangi kaynaklardan nasıl telafi edecek, ikincisi ise mevcut uzun vadeli mutabakatları nasıl bitmiş oldurecek? Mevcut kontratları tek taraflı ihlal etmek tahkimin kapısını açacaktır. Bunu bir kenara khalbukik bile bu sene sonuna kadar 100 milyar metreküp civarında bir gazı öteki kaynaklardan telafi etmek son derece zordur. AB planına göre bu sene sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ithalatının 50 milyar metreküp artırılması planlanıyor. Bu da üç niçinden ötürü son derece argümanlı bir maksat. Birincisi LNG terminal kapasitesi ki burada kıymetli olan LNG ithalatının doğalgazın gereksinim duyulduğu ve Rus gazına en bağımlı olan ülkelere nasıl ileteceğidir. İkincisi, bu kadar LNG’nin nereden bulunacağıdır. Üçüncü bahis ise alınan LNG’nin ağır maliyetine nasıl katlanılacağıdır. Uzun vadede elbet Rusya’dan alınan gaz kademeli olarak azaltılabilir hatta sıfırlanabilir ancak önümüzdeki birkaç yıl ortasında bunu gerçekleştirebilmek imkânsıza yakın bir durum olarak görülüyor.”
‘Rusya sağlam tedarikçi, Ukrayna ise emniyetli transit ülke olma izlenimini zedelememeye çalışıyor’
“Rusya bugüne kadar hiç bir müşterisine gaz akışını kesmedi” diye devam eden Karbuz, “2006 ve bilhassa 2009 yılı başında Avrupa’ya gaz akışının 20 gün müddetle kesintiye uğramasının sebebi Rusya değil, Rusya ile Ukrayna içinde Ukrayna’nın aldığı gazın ödeme sorunları ve fiyatlar dahil birtakım ticari ihtilaflardı. Ukrayna, Avrupa’ya gidecek gazı kendi iç piyasasına aktarıp kış kurallarında muhtaçlığını karşılamak zorunda kalmasını niye göstererek Avrupa’ya gaz akışını kesmişti. Artık yaşanan krizde de misal bir olay bekleniyordu. Olmadı. Şu anda Rusya muteber tedarikçi, Ukrayna ise sağlam transit ülke olma izlenimini zedelememeye çalışıyor. Şimdiye kadar boru sınırlarına yönelik rastgele bir kasti taarruz rapor edilmedi. Ben şahsen Rusya’nın gazı keseceğini iddia etmiyorum. Ukrayna da bu işten para kazanıyor” dedi.
‘Belki de istenen; Rus petrol ve gaz üretim bölümünü öldürmek’
Rusya’nın Ukrayna’ya operasyonunun akabinde doğalgaz kesintisinin bilakis Avrupa’ya doğalgaz akışında artış yaşandığını vurgulayan Karbuz, şunları da ekledi:
“Ukrayna çizgisinde bir ‘kaza’ yaşanır mı bilemeyiz lakin bu biçimde bir durumda iki taraf da birbirini suçlayacaktır. Rusya doğalgazı politik silah olarak kullanıyor diyen Batılı ülkeler baktılar ki Rusya gazı kesmeyecek, bari biz Rus gazını almamak için formüller geliştirelim dediler ve ambargo ve yaptırımlara başvurdular. Doğal ki bu yalnızca doğalgaz için değil petrol ve kömür için de geçerli. Yani Avrupa kendi kendine ambargo uyguladı. Rusya’dan gaz akışının önemli oranda kesilmesi demek üretilen gazın bir yere sevk edilmesini gerektirir. Rusya’nın yapacağı birinci iş depolarını ağzına kadar doldurmak olacaktır. Şayet üretilen petrol ve gazı depolayacak yer kalmazsa bu sefer Rusya mecburen gaz ve petrol alanlarında üretimi durdurmak zorunda kalacaktır. Rusya için en vahim senaryo budur zira bir alanda üretimi durdurmak rezervuar yapısının ve ötürüsıyla sahanın üretim yapısının bozulmasına niye olabilir. 2021 yılında Rusya’nın AB’ye sattığı gaz 155 milyar metreküptü. Bu ölçüde üretimi durdurmak demek uzun vadede Rus gaz ve hatta petrol üretimin felç bulunmasına niçiniyet verebilir. Tahminen de istenen bu; Rus petrol ve gaz üretim dalını öldürmek.”
‘Amerikan LNG ihracatçılarıyla uzun vadeli muahede imzalayan Çin’li şirketler oldu’
Avrupa’nın ortasında bulunduğu yeni kaynak arayışlarında ABD ve Katar’dan LNG ithalatı öne çıkıyor. Bu prosedürü “maliyet, kapasite, altyapı ve sürdürülebilirlik” açısından pahalandıran Sohbet Karbuz, görüşlerini şu biçimde anlattı:
“Avrupa’da yeni LNG kaynağı arayışı konusunda pek hareketlilik gözlenmiyor. LNG ithalatının artırılmasındaki sorun, Avrupalı alıcıların bahsi geçen alternatif tedarikçilerle uzun vadeli mutabakatlara çabucak hemen imza atmamış olmamalarıdır. Son 12 aydır bilhassa Amerikan LNG ihracatçılarıyla uzun vadeli mutabakat imzalayan firmalar Avrupalı şirketler değil, Çin’li şirketler oldu. Yani kaynak arayışında Avrupalı şirketlerin pasif kaldığı gözlemleniyor. ötürüsıyla sanki öngörülen yıllık 50 milyar metreküplük ek gaz spot piyasadan mı alınacak sorusu ön plana çıkıyor. Şayet maksat spot piyasa ise bırakın maliyetini bir kenara, bu kadar spot LNG nasıl bulunacak? Zira 50 milyar metreküp LNG yaklaşık 500 spot LNG kargosu demektir. Yani dünyanın en büyük üçüncü LNG ithalatçısı olan Güney Kore’nin yıllık ithalatı kadar ek spot LNG kargosu temin etmek gerekir. Bu kadar spot kargo yok piyasada. Yani uzun vadeli kontratı olan ithalatçılarda bir mutabakat yaparak onların çekmediği kargoların Avrupa piyasasına yönlendirilmesi kelam konusu olabilir. Bu da haliyle gereksinim fazlası olacak mı sorusunu ortaya çıkarmaktadır. Bunun yanıtını şu an vermek mümkün değil.”
‘LNG sürdürülebilir bir siyaset değil’
Avrupa’da LNG sıvılaştırma kapasite konusunda bir hareketliliğin kelam konusu olduğunu söz eden Karbuz, “örneğin Almanya’da üç LNG sıvılaştırma tesisi yapma konusunda çalışmalar yapılıyor. Yunanistan’da da olumlu gelişmeler gözleniyor. Öbür birtakım ülkelerde de planlar var lakin bu LNG ithalat tesislerinden gazı muhtaçlık duyulan talep merkezlerine iletme konusunda gereken altyapı çalışmaları yavaş kalıyor. özetlemek gerekirsesı, kaynak arayışı konusunda şu anda izlenen spot piyasaya güvenme siyaseti fiyat konusu bir kenara bırakılsa bile sürdürülebilir bir siyaset değil” diye de ekledi.
‘LNG ithalatı alternatif kaynaklarda bel kemiği olacaktır’
Avrupa’nın doğalgaz için alternatif bir tedarik kaynağı arayışında Türkiye’nin transit ülke olduğu senaryolar da ele alınıyor. Bu kapsamda İsrail doğalgazı, Irak Kürt Bölgesel İdaresi (IKBY) doğalgazı ve Azerbaycan doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarılması gündemde bulunuyor. Pekala, bunlar Avrupa’nın muhtaçlığını ne ölçüde karşılayabilir? Karbuz’un görüşleri şöyleki:
“Her şeydilk evvel hiç bir alternatif tedarik kaynağının Rusya’dan ithal edilen 155 milyar metreküp doğalgazın yerini dolduramayacağını kabullenmek gerekir. ötürüsıyla Avrupa’nın asıl üzerinde durması gereken şey doğalgaz talebinin nasıl düşürüleceği ve doğalgazın nasıl ikame edilebileceği olacaktır. Azerbaycan’dan TANAP-TAP boru sınırlarıyla Avrupa’ya giden gaz ölçüsü 10 milyar metreküp. TAP kapasitesi 10 milyar metreküpten 20 milyar metreküpe çıkarılsa bile, ki bu en az üç dört yıl alacaktır, ufak bir ölçüdür. Misal biçimde Doğu Akdeniz’den de 10 milyar metreküp gazın Avrupa’ya iletilmesinden bahsediliyor. Bu da en optimist olasılıkla üç-dört yıl alacaktır. Kuzey Irak gazı ise daha uzun vadeli bir alternatif kaynak olarak görülmektedir. Buna karşın bahsedilen ölçü bir daha 10 milyar metreküp civarı. Yani bu üç kaynaktan gelebilecek toplam ölçü 30 milyar metreküp. Rusya’dan Avrupa’nın aldığı gazın en çok yüzde 20’sine karşılık geliyor. Bir bu kadar gaz da Kuzey Afrika’dan orta vadede gelebilir. Her hâlükârda bir daha LNG ithalatı alternatif kaynaklarda bel kemiği olacaktır.”
‘İsrail gazı için karar verici sahanın operatörü olan ABD’li Chevron’dur’
İsrail doğalgazının Kıbrıs ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya transferi projesi, maliyet ve siyasi sıkıntılar da barındırıyor. Bu sıkıntılar gazın boru çizgisiyle taşınması durumunda Kuzey Kıbrıs’tan geçmesi ve Türkiye-İsrail ilgilerinin geleceği siyasi problemler içinde bulunuyor.
“Öncelikle İsrail gazının hangi formda dış pazarlara satılacağına karar verilmesi gereklidir” diyen Karbuz, bu bahiste şu değerlendirmelerde bulundu:
“Yani LNG mi yoksa boru sınırıyla mı yoksa ikisinin karışımı hybrid bir sistem ile mi olacak bunun belirlenmesi gerekiyor. Burada karar verici merci hükümetler yahut politikler değil, Leviathan alanının ortakları ve bilhassa bu sahanın operatörü olan ABD’li Chevron’dur. Politikler yalnızca yolu açar ancak nihayetinde muahede alıcı ile satıcılar içinde olacaktır. Şayet Leviathan gazı Türkiye’ye bir boru sınırı ile getirilecekse Kıbrıs sorunu sorun olmaktan çıkartılmak zorundadır. Aksi biçimde mevcut haliyle bu boru sınırı projesinin önünde bir mani olarak duracaktır. Bu sorun bir biçimde aşılsa bile değerli olan Leviathan gazının ikinci fazında üretimin ne vakit başlayacağıdır. Bu bahiste çabucak hemen bir yatırım kadarı yok zira evvela üretilen gazın nereye satılacağı konusunda bir mutabakat yahut mutabakat yapılması gerekiyor. daha sonrasında finansman kaynakları aranır ve yatırım sonucu verilir. Tüm bunlardan daha sonra üretimin başlama tarihi konusunda bir fikir sahibi olunabilir. Her hâlükârda bence 2025 yılından evvel bir tarih vermek hayli argümanlı olur.”
‘Bu kriz Avrupa ekonomilerinde kalıcı izler bırakacaktır’
Tüm bu gelişmeler Avrupa’nın güç arzı açısından büyük problemler teşkil ediyor. “Avrupa güç piyasası şu anda aslına bakarsan bir krizde” diyerek Avrupa’nın ortasında olduğu durumu yorumlayan Sohbet Karbuz, kelamlarını şu biçimde sonlandırdı:
“Bu krizde doğalgaz değerli bir rol oynamış olsa da tek niye olarak gösterilmesi hakikat olmaz. Avrupa da kömür ve nükleerden çıkış siyasetleri kararında baz yük kavramı ortadan kaldırılarak yeşil mutabakat çerçevesinde rüzgar ve güneş yüklü yenilenebilir güç merkezli bir siyasete tartı verilmekteydi. Fransa’da derinleşen nükleer güç sorunu yanında rüzgârın esmediği, güneşin ışıldamağı, yağmurun yağmadığı vakit içinderda doğalgaza yüklenmek bir mecburilik haline geldi. Fakat doğalgaz fiyatının çok değerli düzeylere çıkması kararında elektrik üretiminde bırakın kömüre dönmeyi petrol mamüllerine bile dönüldüğünü gördük. Sonuç olarak elektrik fiyatlarında da tarihi doruklar yaşandı. Güç maliyetleri kabul edilemeyecek düzeylere ulaştığı için biroldukca sanayi kuruluşunun faaliyetlerini durdurduğuna, birçoğunun da iflas ettiğine şahit olduk. Besin enflasyonunun yanına güç enflasyonu da eklenince iktisatların kırılganlaşmaya başladığına ve tüketiciyi müdafaa ismine sübvansiyonların arttırıldığına şahit oluyoruz. Şu anda merak edilen bahis bu krizin daha derinleşip derinleşmeyeceğidir. Şayet derinleşirse bu kriz Avrupa ekonomilerinde kalıcı izler bırakacaktır.”
Memleketler arası Güç Ajansı’na bakılırsa, 2021’de ise Avrupa Birliği (AB), Rusya’dan 155 milyar metreküp doğalgaz ithal ederek AB gaz ithalatının yaklaşık yüzde 45’ini ve toplam gaz tüketiminin yaklaşık yüzde 40’ını oluşturdu. Rusya da operasyon devrinde dahi imzaladığı kontratlara uygun bir biçimde Avrupa’ya gaz transferini sürdürüyor.
bu vakitte Avrupa ülkeleri sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) tedarikini artırma ve yeni boru çizgileri inşasını destekleme yoluyla gereksinimini karşılamaya yönelik teşebbüslerde bulunuyor.
Akdeniz Ülkeleri Güç Şirketleri Birliği Petrol ve Gaz Yöneticisi Sohbet Karbuz, Sputnik’e yaptığı değerlendirmede Avrupa’nın bir güç krizi ortasında bulunduğunu belirterek “Bu kriz Avrupa ekonomilerinde kalıcı izler bırakacaktır” yorumunda bulundu.
‘Rusya’dan gazı sıfırlamak önümüzdeki birkaç yıl ortasında imkânsıza yakın bir durum olarak görülüyor’
Sohbet Karbuz, Avrupa’nın Rus doğalgazını ithalatını büsbütün sıfırlamasının önümüzdeki birkaç yıl ortasında imkânsız olduğunu vurguladı:
“AB, Rusya’dan ithal ettiği 155 milyar metreküp doğalgazın üçte ikisine karşılık gelen ölçüsü bu yılın sonuna kadar, tamamını da 2027 yılı sonunda kesmek istiyor. Bunlar epeyce tezli maksatlar. Birincisi bu kadar gazı hangi kaynaklardan nasıl telafi edecek, ikincisi ise mevcut uzun vadeli mutabakatları nasıl bitmiş oldurecek? Mevcut kontratları tek taraflı ihlal etmek tahkimin kapısını açacaktır. Bunu bir kenara khalbukik bile bu sene sonuna kadar 100 milyar metreküp civarında bir gazı öteki kaynaklardan telafi etmek son derece zordur. AB planına göre bu sene sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ithalatının 50 milyar metreküp artırılması planlanıyor. Bu da üç niçinden ötürü son derece argümanlı bir maksat. Birincisi LNG terminal kapasitesi ki burada kıymetli olan LNG ithalatının doğalgazın gereksinim duyulduğu ve Rus gazına en bağımlı olan ülkelere nasıl ileteceğidir. İkincisi, bu kadar LNG’nin nereden bulunacağıdır. Üçüncü bahis ise alınan LNG’nin ağır maliyetine nasıl katlanılacağıdır. Uzun vadede elbet Rusya’dan alınan gaz kademeli olarak azaltılabilir hatta sıfırlanabilir ancak önümüzdeki birkaç yıl ortasında bunu gerçekleştirebilmek imkânsıza yakın bir durum olarak görülüyor.”
‘Rusya sağlam tedarikçi, Ukrayna ise emniyetli transit ülke olma izlenimini zedelememeye çalışıyor’
“Rusya bugüne kadar hiç bir müşterisine gaz akışını kesmedi” diye devam eden Karbuz, “2006 ve bilhassa 2009 yılı başında Avrupa’ya gaz akışının 20 gün müddetle kesintiye uğramasının sebebi Rusya değil, Rusya ile Ukrayna içinde Ukrayna’nın aldığı gazın ödeme sorunları ve fiyatlar dahil birtakım ticari ihtilaflardı. Ukrayna, Avrupa’ya gidecek gazı kendi iç piyasasına aktarıp kış kurallarında muhtaçlığını karşılamak zorunda kalmasını niye göstererek Avrupa’ya gaz akışını kesmişti. Artık yaşanan krizde de misal bir olay bekleniyordu. Olmadı. Şu anda Rusya muteber tedarikçi, Ukrayna ise sağlam transit ülke olma izlenimini zedelememeye çalışıyor. Şimdiye kadar boru sınırlarına yönelik rastgele bir kasti taarruz rapor edilmedi. Ben şahsen Rusya’nın gazı keseceğini iddia etmiyorum. Ukrayna da bu işten para kazanıyor” dedi.
‘Belki de istenen; Rus petrol ve gaz üretim bölümünü öldürmek’
Rusya’nın Ukrayna’ya operasyonunun akabinde doğalgaz kesintisinin bilakis Avrupa’ya doğalgaz akışında artış yaşandığını vurgulayan Karbuz, şunları da ekledi:
“Ukrayna çizgisinde bir ‘kaza’ yaşanır mı bilemeyiz lakin bu biçimde bir durumda iki taraf da birbirini suçlayacaktır. Rusya doğalgazı politik silah olarak kullanıyor diyen Batılı ülkeler baktılar ki Rusya gazı kesmeyecek, bari biz Rus gazını almamak için formüller geliştirelim dediler ve ambargo ve yaptırımlara başvurdular. Doğal ki bu yalnızca doğalgaz için değil petrol ve kömür için de geçerli. Yani Avrupa kendi kendine ambargo uyguladı. Rusya’dan gaz akışının önemli oranda kesilmesi demek üretilen gazın bir yere sevk edilmesini gerektirir. Rusya’nın yapacağı birinci iş depolarını ağzına kadar doldurmak olacaktır. Şayet üretilen petrol ve gazı depolayacak yer kalmazsa bu sefer Rusya mecburen gaz ve petrol alanlarında üretimi durdurmak zorunda kalacaktır. Rusya için en vahim senaryo budur zira bir alanda üretimi durdurmak rezervuar yapısının ve ötürüsıyla sahanın üretim yapısının bozulmasına niye olabilir. 2021 yılında Rusya’nın AB’ye sattığı gaz 155 milyar metreküptü. Bu ölçüde üretimi durdurmak demek uzun vadede Rus gaz ve hatta petrol üretimin felç bulunmasına niçiniyet verebilir. Tahminen de istenen bu; Rus petrol ve gaz üretim dalını öldürmek.”
‘Amerikan LNG ihracatçılarıyla uzun vadeli muahede imzalayan Çin’li şirketler oldu’
Avrupa’nın ortasında bulunduğu yeni kaynak arayışlarında ABD ve Katar’dan LNG ithalatı öne çıkıyor. Bu prosedürü “maliyet, kapasite, altyapı ve sürdürülebilirlik” açısından pahalandıran Sohbet Karbuz, görüşlerini şu biçimde anlattı:
“Avrupa’da yeni LNG kaynağı arayışı konusunda pek hareketlilik gözlenmiyor. LNG ithalatının artırılmasındaki sorun, Avrupalı alıcıların bahsi geçen alternatif tedarikçilerle uzun vadeli mutabakatlara çabucak hemen imza atmamış olmamalarıdır. Son 12 aydır bilhassa Amerikan LNG ihracatçılarıyla uzun vadeli mutabakat imzalayan firmalar Avrupalı şirketler değil, Çin’li şirketler oldu. Yani kaynak arayışında Avrupalı şirketlerin pasif kaldığı gözlemleniyor. ötürüsıyla sanki öngörülen yıllık 50 milyar metreküplük ek gaz spot piyasadan mı alınacak sorusu ön plana çıkıyor. Şayet maksat spot piyasa ise bırakın maliyetini bir kenara, bu kadar spot LNG nasıl bulunacak? Zira 50 milyar metreküp LNG yaklaşık 500 spot LNG kargosu demektir. Yani dünyanın en büyük üçüncü LNG ithalatçısı olan Güney Kore’nin yıllık ithalatı kadar ek spot LNG kargosu temin etmek gerekir. Bu kadar spot kargo yok piyasada. Yani uzun vadeli kontratı olan ithalatçılarda bir mutabakat yaparak onların çekmediği kargoların Avrupa piyasasına yönlendirilmesi kelam konusu olabilir. Bu da haliyle gereksinim fazlası olacak mı sorusunu ortaya çıkarmaktadır. Bunun yanıtını şu an vermek mümkün değil.”
‘LNG sürdürülebilir bir siyaset değil’
Avrupa’da LNG sıvılaştırma kapasite konusunda bir hareketliliğin kelam konusu olduğunu söz eden Karbuz, “örneğin Almanya’da üç LNG sıvılaştırma tesisi yapma konusunda çalışmalar yapılıyor. Yunanistan’da da olumlu gelişmeler gözleniyor. Öbür birtakım ülkelerde de planlar var lakin bu LNG ithalat tesislerinden gazı muhtaçlık duyulan talep merkezlerine iletme konusunda gereken altyapı çalışmaları yavaş kalıyor. özetlemek gerekirsesı, kaynak arayışı konusunda şu anda izlenen spot piyasaya güvenme siyaseti fiyat konusu bir kenara bırakılsa bile sürdürülebilir bir siyaset değil” diye de ekledi.
‘LNG ithalatı alternatif kaynaklarda bel kemiği olacaktır’
Avrupa’nın doğalgaz için alternatif bir tedarik kaynağı arayışında Türkiye’nin transit ülke olduğu senaryolar da ele alınıyor. Bu kapsamda İsrail doğalgazı, Irak Kürt Bölgesel İdaresi (IKBY) doğalgazı ve Azerbaycan doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarılması gündemde bulunuyor. Pekala, bunlar Avrupa’nın muhtaçlığını ne ölçüde karşılayabilir? Karbuz’un görüşleri şöyleki:
“Her şeydilk evvel hiç bir alternatif tedarik kaynağının Rusya’dan ithal edilen 155 milyar metreküp doğalgazın yerini dolduramayacağını kabullenmek gerekir. ötürüsıyla Avrupa’nın asıl üzerinde durması gereken şey doğalgaz talebinin nasıl düşürüleceği ve doğalgazın nasıl ikame edilebileceği olacaktır. Azerbaycan’dan TANAP-TAP boru sınırlarıyla Avrupa’ya giden gaz ölçüsü 10 milyar metreküp. TAP kapasitesi 10 milyar metreküpten 20 milyar metreküpe çıkarılsa bile, ki bu en az üç dört yıl alacaktır, ufak bir ölçüdür. Misal biçimde Doğu Akdeniz’den de 10 milyar metreküp gazın Avrupa’ya iletilmesinden bahsediliyor. Bu da en optimist olasılıkla üç-dört yıl alacaktır. Kuzey Irak gazı ise daha uzun vadeli bir alternatif kaynak olarak görülmektedir. Buna karşın bahsedilen ölçü bir daha 10 milyar metreküp civarı. Yani bu üç kaynaktan gelebilecek toplam ölçü 30 milyar metreküp. Rusya’dan Avrupa’nın aldığı gazın en çok yüzde 20’sine karşılık geliyor. Bir bu kadar gaz da Kuzey Afrika’dan orta vadede gelebilir. Her hâlükârda bir daha LNG ithalatı alternatif kaynaklarda bel kemiği olacaktır.”
‘İsrail gazı için karar verici sahanın operatörü olan ABD’li Chevron’dur’
İsrail doğalgazının Kıbrıs ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya transferi projesi, maliyet ve siyasi sıkıntılar da barındırıyor. Bu sıkıntılar gazın boru çizgisiyle taşınması durumunda Kuzey Kıbrıs’tan geçmesi ve Türkiye-İsrail ilgilerinin geleceği siyasi problemler içinde bulunuyor.
“Öncelikle İsrail gazının hangi formda dış pazarlara satılacağına karar verilmesi gereklidir” diyen Karbuz, bu bahiste şu değerlendirmelerde bulundu:
“Yani LNG mi yoksa boru sınırıyla mı yoksa ikisinin karışımı hybrid bir sistem ile mi olacak bunun belirlenmesi gerekiyor. Burada karar verici merci hükümetler yahut politikler değil, Leviathan alanının ortakları ve bilhassa bu sahanın operatörü olan ABD’li Chevron’dur. Politikler yalnızca yolu açar ancak nihayetinde muahede alıcı ile satıcılar içinde olacaktır. Şayet Leviathan gazı Türkiye’ye bir boru sınırı ile getirilecekse Kıbrıs sorunu sorun olmaktan çıkartılmak zorundadır. Aksi biçimde mevcut haliyle bu boru sınırı projesinin önünde bir mani olarak duracaktır. Bu sorun bir biçimde aşılsa bile değerli olan Leviathan gazının ikinci fazında üretimin ne vakit başlayacağıdır. Bu bahiste çabucak hemen bir yatırım kadarı yok zira evvela üretilen gazın nereye satılacağı konusunda bir mutabakat yahut mutabakat yapılması gerekiyor. daha sonrasında finansman kaynakları aranır ve yatırım sonucu verilir. Tüm bunlardan daha sonra üretimin başlama tarihi konusunda bir fikir sahibi olunabilir. Her hâlükârda bence 2025 yılından evvel bir tarih vermek hayli argümanlı olur.”
‘Bu kriz Avrupa ekonomilerinde kalıcı izler bırakacaktır’
Tüm bu gelişmeler Avrupa’nın güç arzı açısından büyük problemler teşkil ediyor. “Avrupa güç piyasası şu anda aslına bakarsan bir krizde” diyerek Avrupa’nın ortasında olduğu durumu yorumlayan Sohbet Karbuz, kelamlarını şu biçimde sonlandırdı:
“Bu krizde doğalgaz değerli bir rol oynamış olsa da tek niye olarak gösterilmesi hakikat olmaz. Avrupa da kömür ve nükleerden çıkış siyasetleri kararında baz yük kavramı ortadan kaldırılarak yeşil mutabakat çerçevesinde rüzgar ve güneş yüklü yenilenebilir güç merkezli bir siyasete tartı verilmekteydi. Fransa’da derinleşen nükleer güç sorunu yanında rüzgârın esmediği, güneşin ışıldamağı, yağmurun yağmadığı vakit içinderda doğalgaza yüklenmek bir mecburilik haline geldi. Fakat doğalgaz fiyatının çok değerli düzeylere çıkması kararında elektrik üretiminde bırakın kömüre dönmeyi petrol mamüllerine bile dönüldüğünü gördük. Sonuç olarak elektrik fiyatlarında da tarihi doruklar yaşandı. Güç maliyetleri kabul edilemeyecek düzeylere ulaştığı için biroldukca sanayi kuruluşunun faaliyetlerini durdurduğuna, birçoğunun da iflas ettiğine şahit olduk. Besin enflasyonunun yanına güç enflasyonu da eklenince iktisatların kırılganlaşmaya başladığına ve tüketiciyi müdafaa ismine sübvansiyonların arttırıldığına şahit oluyoruz. Şu anda merak edilen bahis bu krizin daha derinleşip derinleşmeyeceğidir. Şayet derinleşirse bu kriz Avrupa ekonomilerinde kalıcı izler bırakacaktır.”