Rusya Federasyonu’nun Donbass’ta, Minsk mutabakatlarını çöpe atarak operasyon başlatmış olduğu Donetsk ve Lugansk cumhuriyetlerinin yardım davetine cevap vererek başlatmış olduğu müdahale ABD’nin başını çektiği Batı bloğunun yaptırımlarını getirdi. Pandemiden çıkışta dünyadaki kırılgan ortam ve bilhassa güç fiyatlarındaki yükseklik tartışılırken, yaptırımların hem Rusya tıpkı vakitte Avrupa’ya tesirleri merak konusu. Gelişmeleri güç uzmanı Mehmet Doğan ile konuştuk.
‘Türkiye ile Rusya’nın doğalgazda direkt ilişkileri transit gelirlerde eksilme yarattı’
Doğan, Rusya Federasyonu ile Türkiye içinde 1980’lere uzanan doğalgaz tedarik ilgilerini anlatırken, süreç içerisinde farklı çizgiler üzerinden tedariğin çeşitlendirilmesinin Ukrayna’ya da tesirleri olduğunu belirtti. Mavi Akım çizgisinin Türkiye ile Rusya içinde direkt ilişkiyi tesis ettiğini anımsatan Doğan, bunun da transit gelirlerinde azalma yarattığını kaydetti:
“1998 yılına dönersek, Türkiye 1986 ve 90’larda yapmış olduğu müzakerelerle birinci gaz gelirken dahi Rusya’dan bir güzergah çeşitliliği istedi. Yani doğalgaz alımlarını yalnızca Ukrayna, Romanya, Bulgaristan üzerinden değil bir de Doğu tarafınca gelecek bir sınır istedi. Burada Gürcistan da konuşuldu lakin süratle gelişen teknolojinin de gelişmesiyle deniz altından bir çizginin yapılmasına karar verildi. Bu çizginin ismine Mavi Akım projesi dedik. Burada Türkiye, Rusya ile direkt bağlandı. bir daha tıpkı senelerda Ukrayna tarafında da Rusya, Türkiye’ye gelen gazın arttırılma projesini yapıyordu. 6 milyar gelen gazı 14’e çıkarmak için 8 milyarlık bir yatırım yapıyordu. Ukrayna tarafı Mavi Akım’ın yapılmasından son derece rahatsız olmuştu. Zira bunu bir nevi bypass projesi üzere görüyorlardı. Rus tarafı da ‘Bu, Türklerden gelen bir taleptir, bir güzergah çeşitlendirmesidir. Sana da yatırım yapılıyor, senin de Türkiye’ye gönderecek ölçünün artacak, ötürüsıyla ortada bir sorun yok’ demişti. sonrasındasında gelişen olaylara baktığımızda Rusya, tekrar Güney Akım, çabucak sonrasında Türk Akım’a döndü, oradan Batı çizgisini büsbütün yok eden bir proje yaptı, beraberinde Kuzey Akım projeleriyle bir nevi tüketiciye direkt bağlanma projelerini hayata geçirdi. Bu projeler hayata geçirmesi Rusya’nın en doğal hakkı. Zira pazarlara direkt olarak ulaşmak ve transit risklerinden kurtulmak istemesi doğal hakkıdır, herkes yapar. Burada Putin’in de konuşmasında belirttiği üzere önemli bir sayı var. 250 milyar dolarlık bir pastadan bahsediyoruz. Bu projeler hayata geçince de Ukrayna tarafında bir gelir eksilmesi oldu, önemli manada transit gelirleriyle azalmayla karşı karşıya kaldı. niçinlerinden biri bu olabilir, istikametini Ukrayna bir kesim Avrupa’ya çevirdi, ‘Bana burada pek fazla ekmek yok, Avrupa tarafına bir bakmak lazım’. O sıralarda Rusya da biraz Avrupa baksın dostlarımıza şeklinde yaklaştı. Güç denklemi açısından söylüyorum. bu biçimde bir konjonktüre döndü olay.”
‘Ukrayna üzerinden gelen Rus gazının kesilmesi Avrupa’yı perişan eder, bunun şu kademede yerini alacak bir şey de yok’
Kuzey Akım-2’nin durdurulmasıyla birinci kere siyasi tansiyonlara güç denkleminin girdiğini tabir eden Doğan, mevcut durumda Rusya’nın Ukrayna üzerinden de Avrupa’ya doğalgaz gönderdiğini ve hatta talebin arttığını belirtti. Ukrayna üzerinden gelen Rus gazının kesilmesinin Avrupa’yı perişan edeceğini vurgulayan Doğan, bunun yerini alacak bir şey olmadığını da ekledi:
“Enerjideki birinci atılım Almanya’dan geldi. Kuzey Akım 2’yi durdurma sonucu aldı. esasen çalışmıyordu ancak bu çizgi hayata geçmeyecek dedi. Bu aslında gazın bütün tarihçesine bakarsak birinci sefer bir güç denklemi siyasetin içine konmuş oldu. Zira bu tip olaylarda, siyasi tansiyonlarda yahut savaş üzere gerginliklerde bile güç bu denklemin içine sokulmuyordu. Bu birinci kere Almanya tarafınca yapıldı. O kadar garip bir durumdayız ki. Her şey o kadar bir pamuk ipliğine bağlı ki ben meskende otururken şu anda huzursuz oluyorum. Bugün itibariyle Ukrayna üzerinden Rus gazı hala Avrupa’ya gönderilmeye devam ediyor, hatta ölçüsü artıyor. Spot piyasa meblağları epeyce arttığı için uzun vadeli kontratlarda ay öncesi fiyatlara bağlı olduğu için ay öncesi fiyatlar yaklaşık bin dolarlarda ancak bugün fiyatlar bin 400 dolara çıktığı için Avrupalı alıcılar Rusya’daki taleplerini artırıyorlar. Arttıkça da Ukrayna’dan geçen gaz ölçüsü artıyor ve Ukrayna bunu taşımaya devam ediyor. Bir taraftan bir ülkeyle savaşılıyor, öteki taraftan Ukrayna, Rus gazını Avrupa’ya gönderiyor. Burada Ukrayna’nın şöyleki bir iletisi var; ‘Ben size yardım ediyorum, sizin de bana yardım etmenizi istiyorum’. Burada da şu anda epeyce sıkışan bir Ukrayna var. Şayet bu gaz olayına onların beklediği biçimde bir tahlil ya da onlar kendilerini hayli yalnız hissederlerse bu gazı kapatırlarsa ne olacak sorusunu Avrupa’nın kendine sorması lazım. Avrupa perişan olur. Şu mart sonuna kadar dünya darboğazda. Bir iki terminal arıza yaptı, çıkışları azaldı. Yaklaşık 100 milyon metreküplük bir arz kasveti var, esasen LNG yok. ötürüsıyla Ukrayna üzerinden gelen Rus gazının kesilmesi Avrupa’yı perişan eder. Bunun şu kademede yerini alacak bir şey de yok. Bu kriz nasıl şekillenecek, bilmediğimiz bir husus. Amerika şu anda tam kapasiteyle çalışıyor. Amerika’daki çıkışlara baktığımda son bir aylık periyotla son bir haftalık periyoda baktığımızda yaklaşık 50 milyon metreküplük bir azalma Amerika tarafınca var. Dünya LNG pazarına sunulan doğal gaz manasında… Kimi yeni yatırımlar yaptılar lakin onlar daha hayata geçmedi. Çok kısa vadede bu işi çözebilecek durumlar değil, epeyce önemli gaz geliyor ve Ukrayna tarafınca gelen gaza talep var.”
‘Türkiye’ye Rusya’dan gelen gazın sekteye uğrayacağını düşünmüyorum’
Çin ile Rusya’nın güç bağlamında hayli önemli kontakları olduğunu söyleyen Doğan, asıl büyük tesirin Ukrayna’nın gazının kesilmesi durumunda oraya çıkacağının altını çizdi. Bu durumda petrolün doğalgazdan daha ucuz olabileceğine işaret eden Doğan’a bakılırsa, Türkiye’ye Rusya’dan gelen gazın sekteye uğraması kelam konusu değil:
“Rusya, Çin ile yeni bir kontrat yaptı. Ek 10 milyarlık. Çin, eski Sovyet coğrafyası Türkmenistan’da epeyce kuvvetli, Kazakistan’dan transit boru çizgileriyle kendine gaz almaya başladı. Onu kullanarak Rusya ile pazarlık masasına oturdu, Sibirya boru çizgisini yaptı, finansmanına da katıldı. Şu an için Rusya ile aksi duruma düşmesi Çin’in işine gelmez. Zira epey önemli irtibatları oldu hem Türkmenistan’da hem Kazakistan’da hem Rusya’da güçle ilgili büyük kontakları var. Bundan daha sonra yakın duracaktır diye düşünüyorum. Doların tesiri bizi fazlaca vurur. Biz içeride TL olarak satıyoruz, doların yükselmesi bize hayli negatif tesir yapar. Asıl epeyce büyük tesir, yani Allah korusun demek lazım, Ukrayna’nın gazının kesilmesi durumunda meblağları hayal etmekte kuvvetlik çekiyorum. Bırakın Medvedev’in dediği fiyat düzeyini, onun fazlaca daha üzerine çıkabilir. Petrol, doğal gazdan ucuz olabilecek bir biçime dönecek. Vergileri kaldırabilir. Ülkeler zira doğalgaz zahmeti yaşarlarsa, petrol türevlerine dönebilirler. Petrol türevleri açısından doğalgaz, petrol türevlerinin vergileri kaldırılırsa en çok olağan koşullar altında yüzde 30 ucuzuydu lakin bugünkü duruma bakarsak farklı bir tabloyla karşı karşıyayız. Petrol türevlerine dönmeleri bu biçimde bir fiyat yapısı altında Batılıların birinci düşünecekleri şey olacaktır. Gazın yanında yüksek petrol meblağları bile düşük kalır. Bize Rusya’dan gelen gazın bir sekteye uğrayacağını düşünmüyorum. Zira bizim yazın da kışın da muhtaçlığımız var. Rusya’nın da bize gaz satmaya muhtaçlığı var. bu biçimde bir konjonktürde bizi arz güvenliği açısından etkileyecek bir durum düşünmüyorum lakin fiyatlar açısında önemli üst gidebilir. Bunun için de Türkiye’nin süratli tepki alması ve düzgün planlama yapması gerekiyor. Berbat senaryoyu düşünerek bir planlama yapılması koşul üzere duruyor. Yalnızca doğal gaz fiyatları değil, elektrik fiyatına da tesiri oluyor. Bol sulu bir kış yaşadık sayılır lakin daha fazla su gelirse en azından doğal gaz gereksinimimizi bir kesim azaltabiliriz. Fakat hiç kolay günler beklemiyor bizi. bu biçimde bir ortamda fiyatların düşmesini beklemek bir kesim hayal üzere, umarım olmaz.”
‘Türkiye ile Rusya’nın doğalgazda direkt ilişkileri transit gelirlerde eksilme yarattı’
Doğan, Rusya Federasyonu ile Türkiye içinde 1980’lere uzanan doğalgaz tedarik ilgilerini anlatırken, süreç içerisinde farklı çizgiler üzerinden tedariğin çeşitlendirilmesinin Ukrayna’ya da tesirleri olduğunu belirtti. Mavi Akım çizgisinin Türkiye ile Rusya içinde direkt ilişkiyi tesis ettiğini anımsatan Doğan, bunun da transit gelirlerinde azalma yarattığını kaydetti:
“1998 yılına dönersek, Türkiye 1986 ve 90’larda yapmış olduğu müzakerelerle birinci gaz gelirken dahi Rusya’dan bir güzergah çeşitliliği istedi. Yani doğalgaz alımlarını yalnızca Ukrayna, Romanya, Bulgaristan üzerinden değil bir de Doğu tarafınca gelecek bir sınır istedi. Burada Gürcistan da konuşuldu lakin süratle gelişen teknolojinin de gelişmesiyle deniz altından bir çizginin yapılmasına karar verildi. Bu çizginin ismine Mavi Akım projesi dedik. Burada Türkiye, Rusya ile direkt bağlandı. bir daha tıpkı senelerda Ukrayna tarafında da Rusya, Türkiye’ye gelen gazın arttırılma projesini yapıyordu. 6 milyar gelen gazı 14’e çıkarmak için 8 milyarlık bir yatırım yapıyordu. Ukrayna tarafı Mavi Akım’ın yapılmasından son derece rahatsız olmuştu. Zira bunu bir nevi bypass projesi üzere görüyorlardı. Rus tarafı da ‘Bu, Türklerden gelen bir taleptir, bir güzergah çeşitlendirmesidir. Sana da yatırım yapılıyor, senin de Türkiye’ye gönderecek ölçünün artacak, ötürüsıyla ortada bir sorun yok’ demişti. sonrasındasında gelişen olaylara baktığımızda Rusya, tekrar Güney Akım, çabucak sonrasında Türk Akım’a döndü, oradan Batı çizgisini büsbütün yok eden bir proje yaptı, beraberinde Kuzey Akım projeleriyle bir nevi tüketiciye direkt bağlanma projelerini hayata geçirdi. Bu projeler hayata geçirmesi Rusya’nın en doğal hakkı. Zira pazarlara direkt olarak ulaşmak ve transit risklerinden kurtulmak istemesi doğal hakkıdır, herkes yapar. Burada Putin’in de konuşmasında belirttiği üzere önemli bir sayı var. 250 milyar dolarlık bir pastadan bahsediyoruz. Bu projeler hayata geçince de Ukrayna tarafında bir gelir eksilmesi oldu, önemli manada transit gelirleriyle azalmayla karşı karşıya kaldı. niçinlerinden biri bu olabilir, istikametini Ukrayna bir kesim Avrupa’ya çevirdi, ‘Bana burada pek fazla ekmek yok, Avrupa tarafına bir bakmak lazım’. O sıralarda Rusya da biraz Avrupa baksın dostlarımıza şeklinde yaklaştı. Güç denklemi açısından söylüyorum. bu biçimde bir konjonktüre döndü olay.”
‘Ukrayna üzerinden gelen Rus gazının kesilmesi Avrupa’yı perişan eder, bunun şu kademede yerini alacak bir şey de yok’
Kuzey Akım-2’nin durdurulmasıyla birinci kere siyasi tansiyonlara güç denkleminin girdiğini tabir eden Doğan, mevcut durumda Rusya’nın Ukrayna üzerinden de Avrupa’ya doğalgaz gönderdiğini ve hatta talebin arttığını belirtti. Ukrayna üzerinden gelen Rus gazının kesilmesinin Avrupa’yı perişan edeceğini vurgulayan Doğan, bunun yerini alacak bir şey olmadığını da ekledi:
“Enerjideki birinci atılım Almanya’dan geldi. Kuzey Akım 2’yi durdurma sonucu aldı. esasen çalışmıyordu ancak bu çizgi hayata geçmeyecek dedi. Bu aslında gazın bütün tarihçesine bakarsak birinci sefer bir güç denklemi siyasetin içine konmuş oldu. Zira bu tip olaylarda, siyasi tansiyonlarda yahut savaş üzere gerginliklerde bile güç bu denklemin içine sokulmuyordu. Bu birinci kere Almanya tarafınca yapıldı. O kadar garip bir durumdayız ki. Her şey o kadar bir pamuk ipliğine bağlı ki ben meskende otururken şu anda huzursuz oluyorum. Bugün itibariyle Ukrayna üzerinden Rus gazı hala Avrupa’ya gönderilmeye devam ediyor, hatta ölçüsü artıyor. Spot piyasa meblağları epeyce arttığı için uzun vadeli kontratlarda ay öncesi fiyatlara bağlı olduğu için ay öncesi fiyatlar yaklaşık bin dolarlarda ancak bugün fiyatlar bin 400 dolara çıktığı için Avrupalı alıcılar Rusya’daki taleplerini artırıyorlar. Arttıkça da Ukrayna’dan geçen gaz ölçüsü artıyor ve Ukrayna bunu taşımaya devam ediyor. Bir taraftan bir ülkeyle savaşılıyor, öteki taraftan Ukrayna, Rus gazını Avrupa’ya gönderiyor. Burada Ukrayna’nın şöyleki bir iletisi var; ‘Ben size yardım ediyorum, sizin de bana yardım etmenizi istiyorum’. Burada da şu anda epeyce sıkışan bir Ukrayna var. Şayet bu gaz olayına onların beklediği biçimde bir tahlil ya da onlar kendilerini hayli yalnız hissederlerse bu gazı kapatırlarsa ne olacak sorusunu Avrupa’nın kendine sorması lazım. Avrupa perişan olur. Şu mart sonuna kadar dünya darboğazda. Bir iki terminal arıza yaptı, çıkışları azaldı. Yaklaşık 100 milyon metreküplük bir arz kasveti var, esasen LNG yok. ötürüsıyla Ukrayna üzerinden gelen Rus gazının kesilmesi Avrupa’yı perişan eder. Bunun şu kademede yerini alacak bir şey de yok. Bu kriz nasıl şekillenecek, bilmediğimiz bir husus. Amerika şu anda tam kapasiteyle çalışıyor. Amerika’daki çıkışlara baktığımda son bir aylık periyotla son bir haftalık periyoda baktığımızda yaklaşık 50 milyon metreküplük bir azalma Amerika tarafınca var. Dünya LNG pazarına sunulan doğal gaz manasında… Kimi yeni yatırımlar yaptılar lakin onlar daha hayata geçmedi. Çok kısa vadede bu işi çözebilecek durumlar değil, epeyce önemli gaz geliyor ve Ukrayna tarafınca gelen gaza talep var.”
‘Türkiye’ye Rusya’dan gelen gazın sekteye uğrayacağını düşünmüyorum’
Çin ile Rusya’nın güç bağlamında hayli önemli kontakları olduğunu söyleyen Doğan, asıl büyük tesirin Ukrayna’nın gazının kesilmesi durumunda oraya çıkacağının altını çizdi. Bu durumda petrolün doğalgazdan daha ucuz olabileceğine işaret eden Doğan’a bakılırsa, Türkiye’ye Rusya’dan gelen gazın sekteye uğraması kelam konusu değil:
“Rusya, Çin ile yeni bir kontrat yaptı. Ek 10 milyarlık. Çin, eski Sovyet coğrafyası Türkmenistan’da epeyce kuvvetli, Kazakistan’dan transit boru çizgileriyle kendine gaz almaya başladı. Onu kullanarak Rusya ile pazarlık masasına oturdu, Sibirya boru çizgisini yaptı, finansmanına da katıldı. Şu an için Rusya ile aksi duruma düşmesi Çin’in işine gelmez. Zira epey önemli irtibatları oldu hem Türkmenistan’da hem Kazakistan’da hem Rusya’da güçle ilgili büyük kontakları var. Bundan daha sonra yakın duracaktır diye düşünüyorum. Doların tesiri bizi fazlaca vurur. Biz içeride TL olarak satıyoruz, doların yükselmesi bize hayli negatif tesir yapar. Asıl epeyce büyük tesir, yani Allah korusun demek lazım, Ukrayna’nın gazının kesilmesi durumunda meblağları hayal etmekte kuvvetlik çekiyorum. Bırakın Medvedev’in dediği fiyat düzeyini, onun fazlaca daha üzerine çıkabilir. Petrol, doğal gazdan ucuz olabilecek bir biçime dönecek. Vergileri kaldırabilir. Ülkeler zira doğalgaz zahmeti yaşarlarsa, petrol türevlerine dönebilirler. Petrol türevleri açısından doğalgaz, petrol türevlerinin vergileri kaldırılırsa en çok olağan koşullar altında yüzde 30 ucuzuydu lakin bugünkü duruma bakarsak farklı bir tabloyla karşı karşıyayız. Petrol türevlerine dönmeleri bu biçimde bir fiyat yapısı altında Batılıların birinci düşünecekleri şey olacaktır. Gazın yanında yüksek petrol meblağları bile düşük kalır. Bize Rusya’dan gelen gazın bir sekteye uğrayacağını düşünmüyorum. Zira bizim yazın da kışın da muhtaçlığımız var. Rusya’nın da bize gaz satmaya muhtaçlığı var. bu biçimde bir konjonktürde bizi arz güvenliği açısından etkileyecek bir durum düşünmüyorum lakin fiyatlar açısında önemli üst gidebilir. Bunun için de Türkiye’nin süratli tepki alması ve düzgün planlama yapması gerekiyor. Berbat senaryoyu düşünerek bir planlama yapılması koşul üzere duruyor. Yalnızca doğal gaz fiyatları değil, elektrik fiyatına da tesiri oluyor. Bol sulu bir kış yaşadık sayılır lakin daha fazla su gelirse en azından doğal gaz gereksinimimizi bir kesim azaltabiliriz. Fakat hiç kolay günler beklemiyor bizi. bu biçimde bir ortamda fiyatların düşmesini beklemek bir kesim hayal üzere, umarım olmaz.”