Bu yıl, Türkiye’de 26 bin 984 kişi organ nakli bekliyor. Farkındalık oluşturma emeliyle kabul edilen 3-9 Kasım ‘Organ ve Doku Bağışı Haftası’nda yazılı bir açıklama yapan Sıhhat Bakanlığı, Türkiye’de bu vakte kadar toplam 66 bin 253 nakil gerçekleştirildiğini duyurdu.
16 bin 110’u kadavradan, 50 bin 143’ü canlıdan nakledilen organların 46 bin 267’si böbrek, 17 bin 927’si karaciğer, bin 156’sı kalp, 343’ü kalp kapağı, 307’si akciğer, 6’sı kalp-akciğer, 198’si pankreas ve 48’i ince bağırsak olarak gerçekleştirildi. Türkiye Organ ve Doku Bağış Bilgi Sistemi’nde ise (TODBS) 607 bin 669 kayıtlı istekli bağışçı bulunuyor. Lakin uygulanan sistemde aile son karar sahibi oluyor. Buna bakılırsa, istekli organ bağışçısının ailesi, vericinin beyin vefatı gerçekleştikten daha sonra onay vermezse, organ nakilleri gerçekleşemiyor.
Bakanlığın yaptığı yazılı açıklamada da vurgulandığı üzere, Türkiye’de senelera göre beyin mevti tespit sayıları artmakla birlikte, tıpkı oranda aile müsaade sayılarında artış gözlenmiyor. Durum, açıklamada “Toplam beyin vefatı tespit sayılarının ortasında aile müsaadesi olan beyin vefatı oranı yüzde 20’ler civarında seyrediyor” formunda söz edildi. Ülkede beraberinde eğitim araştırma, üniversite ve özel hastanelerde toplam 172 organ nakli merkezi bulunuyor.
Kimler, hangi durumda organ bağışında bulunabilir?
İstekli olarak organ bağışçısı olabilmek için, 2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanma, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun’a bakılırsa, 18 yaşını doldurmuş olmak ve vericinin en az iki şahit huzurunda açık, şuurlu ve etkiden uzak olarak evvelinde verilmiş yazılı ve imzalı yahut en az iki şahit önünde kelamlı olarak beyan edip imzaladığı tutanağın bir doktor tarafınca onaylanması kaidesi aranmaktadır. Organ bağışında bulunmak için hastaneler, sıhhat müdürlükleri, emniyet müdürlükleri, organ nakli yapan sıhhat kuruluşları aracılığıyla organ bağış kartı doldurularak gerçekleştirilebiliyor. Ayrıyeten canlı verici olarak sırf karaciğer ve böbrek bağışında bulunulabiliyor.
bir daha tıpkı kanuna göre, canlıdan organ nakli için alıcının en az iki yıldan beri evli olduğu eşi ile dördüncü derece dahil olmak üzere kan ve kayın hısımlarından yapılabilir. Organ nakli gereken hastalığın evlilikten daha sonra teşhis edildiği durumlarda eşlerin en az iki yıllık evli olması koşulu aranmıyor.
Dinler organ bağışına nasıl bakıyor?
Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Heyeti, Maide Suresi’nin 32. ayetine atıfta bulunarak “yaşamı yahut hayati bir uzvu kurtarmak için öbür deva olmadığında, kimi kurallara uyularak kan, doku ve organ nakli yolu ile de tedavinin caiz olması gerekir” açıklamasında bulunmuştu.
Ayrıyeten 2016 yılında din temsilcileri organ bağışı ile ilgili farkındalık oluşturma emeliyle İstanbul’da bir ortaya geldi. Müslüman, Hristiyan ve Musevi temsilcilerin buluştuğu görüşmede Musevi temsilci “Bir kişi oburunun ömrünü kurtarmak için de kendi ömrünü tehlikeye atacak biçimde organ bağışı yapamaz. Bu durum Tevrat’ta katılaşan yasak bir mevzudur” tabirlerini kullanırken, Hristiyan din adamı ise ‘yaşamın değerli bir hazine’ olduğuna dikkat çekti.
Türk Böbrek Vakfı Kurucusu ve Genel Lideri Timur Erk, Sputnik’e Kovid-19’un organ bağışını nasıl etkilediğini, çeşitli ülkelerin kullandığı organ bağışı sistemlerini ve bilhassa insanların başında soru işareti bırakan bir bahis olan beyin vefatı ve bitkisel hayat içindeki farkları anlattı.
‘Pandemi organ bağışını olumsuz etkiledi, Kovid-19 sebebiyle gerekli tetkikler yapılamadı’
Kovid-19’un organ naklini çok olumsuz etkilediğini aktaran Erk “2020 yılında yüzde 40 oranında azaldı, şu an ise yüzde 30-35 ortası azalma eğiliminde. Pandemi niçiniyle gerekli tetkikler yapılamadı, bu ortada bekleyen sayısında da azalma oldu. 23 bin vatandaşımız böbrek nakli için beklerken bu sayı 20 binlere düştü. Bir kısmı vefat etti, bir kısmı ise andemi var diyerek immünolojik testlerini yaptırmayanlar sebebiyle gerçekleşti” dedi.
Organ bağışında ‘var iseyılmış istek sistemi’: Belçika modeli
Organ bağışında Belçika modelinin detaylarını anlatan Erk “Yaklaşık 2 seniçin beri hem bizim vakfımız birebir vakitte en başta Sıhhat Bakanlığı olmak üzere gerekli merciler çalışıyor. 20 bin kişi böbrek nakli beklerken yılda yalnızca en uygun sayılarla 2019’da 3 bin 800 vatandaşımız böbrek nakli olursa fazlaca önemli bir arz talep dengesizliği var demektir. Yapılacak iş, Belçika modelinde olduğu üzere, şayet kişi sıhhatinde bir noter vasıtasıyla iki şahitle vasiyetini belirtmişse, beyin mevti vukuunda aile onayına gerek kalmamasıdır. Bu mevzuda da Sıhhat Bakanlığı’nın ilintili yetkilisi bu sene sonuna kadar ya da gelecek yılın başında bunun gerçekleşebileceğini söylemiş oldu. Bağışçılar, potansiyel bağışçı. Bu bağışçılardan beyin mevti gerçekleştikten daha sonra kadavradan organ nakli gerçekleşecek. İhtimal giderek azalmış oluyor. Lakin bir istekli potansiyeli olması epeyce önemli” diye konuştu.
Belçika modeli dışında dünyada hangi organ bağışı sistemleri mevcut?
Dünyada uygulanan öbür organ bağışı sistemlerinden de bahseden Erk, şu sözleri kullandı:
“Belçika modelinin yanı sıra bir de İspanya ve İran modeli mevcut. İspanya modelinde Organ Nakli Koordinatörleri temel uygulayıcılar. Bu işi birincil meslek olarak yapıyorlar, öteki bir işle uğraşmıyorlar. Kolluk kuvvetleri ile devamlı temas halindeler. Bir yerde trafik kazası oldu, hastaneye girişine kadar takip ediyorlar. Bundan daha sonra aileden gerekli ayrıntıları almak, bireye sahip çıkmak, mevzuyu takip etmek, beyin vefatı gerçekleşirse sıradaki nakil edilecek kişiyi çağırmak üzere problemlerle ilgileniyorlar. Yani 72 saatlik bir yarış başlıyor. Bu ülkü bir tahlil. İspanyol modeli tüm dünyada örnek model olarak alınıyor. İran modelinde ise bu aracılığı büsbütün devlet üstleniyor. Her iki model de yıllardir kullanılıyor.”
‘Bitkisel hayatta yıllar daha sonra yine hayata geri dönüş kelam konusu, lakin beyin vefatında bu azamî 72 saat’
Türkiye’de kadavradan organ bağışı yapılmasında aile onayı olması gerekiyor. Ailenin onaylamadığı takdirde organ bağışçısı olsanız dahi nakil süreci gerçekleşemiyor. Bu hususta beyin mevti ile bitkisel hayatın birbirine karıştırıldığına işaret eden Erk “Bitkisel hayatta yıllar daha sonra tekrar hayata geri dönüş kelam konusu. Lakin beyin vefatında bu azamî 72 saat. Beyin mevti bilimsel bir gerçek ve geri dönüş yok. Ancak buna karşın bizim ülkemizde ne yazık ki buna inanılmıyor. Bunu bilinçlendirmek gayesiyle binlerce, on binlerce kez söylemek yetmez. Toplumu, hekimleri bilinçlendirmek lazım. Savcılar 3 aylık bir eğitim alırlar. Bu eğitim müfredatına ‘beyin ölümü’ kavramını soktuk” diye farklarını anlattı.
‘Türkiye için ülkü olanı Belçika ve İspanya modellerinin bir çorbada eritilmesi’
Türkiye için Belçika ve İspanya modellerinin harmanlanmasının ülkü olacağından bahseden Erk “Ancak, Belçika modelinde de bir dert var Türkiye açısından. Bu işi tabiplerle da konuştuğumuzda ‘çoğu kişi buna cüret edemez’ diyorlar. ‘Siz sadece böbrek nakli yapabilmek için beyin vefatını gerçekleştirdiniz’ halinde reaksiyon alabileceklerini söylüyorlar. ötürüsıyla ürkeklik hakim. Benim teklifim ise, İspanya ve Belçika modelini bir çorbada eritmek. bu biçimde ülkü tahlil olur. Bizde kifayetli ölçüde Organ Nakli Koordinatörü var, fakat birincil meslekleri değil, ikincil meslekleri. Bunu ek iş olarak yapıyorlar. Birincil olmalı, a’dan z’ye kadar takip etmeleri lazım. Şu andaki pozisyonda ikna edebilmek için aile bireylerini, şu anda 10 aileden 2’si onay veriyor, bu oranı yüzde 30’lara, 40’lara çıkarmak lazım. Bunun için de Organ Nakli Koordinatörlerinin ruhsal eğitim almaları lazım. İkna metodunu tıpkı İspanya modelinde olduğu üzere geliştirmeleri gerekli” dedi.
16 bin 110’u kadavradan, 50 bin 143’ü canlıdan nakledilen organların 46 bin 267’si böbrek, 17 bin 927’si karaciğer, bin 156’sı kalp, 343’ü kalp kapağı, 307’si akciğer, 6’sı kalp-akciğer, 198’si pankreas ve 48’i ince bağırsak olarak gerçekleştirildi. Türkiye Organ ve Doku Bağış Bilgi Sistemi’nde ise (TODBS) 607 bin 669 kayıtlı istekli bağışçı bulunuyor. Lakin uygulanan sistemde aile son karar sahibi oluyor. Buna bakılırsa, istekli organ bağışçısının ailesi, vericinin beyin vefatı gerçekleştikten daha sonra onay vermezse, organ nakilleri gerçekleşemiyor.
Bakanlığın yaptığı yazılı açıklamada da vurgulandığı üzere, Türkiye’de senelera göre beyin mevti tespit sayıları artmakla birlikte, tıpkı oranda aile müsaade sayılarında artış gözlenmiyor. Durum, açıklamada “Toplam beyin vefatı tespit sayılarının ortasında aile müsaadesi olan beyin vefatı oranı yüzde 20’ler civarında seyrediyor” formunda söz edildi. Ülkede beraberinde eğitim araştırma, üniversite ve özel hastanelerde toplam 172 organ nakli merkezi bulunuyor.
Kimler, hangi durumda organ bağışında bulunabilir?
İstekli olarak organ bağışçısı olabilmek için, 2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanma, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun’a bakılırsa, 18 yaşını doldurmuş olmak ve vericinin en az iki şahit huzurunda açık, şuurlu ve etkiden uzak olarak evvelinde verilmiş yazılı ve imzalı yahut en az iki şahit önünde kelamlı olarak beyan edip imzaladığı tutanağın bir doktor tarafınca onaylanması kaidesi aranmaktadır. Organ bağışında bulunmak için hastaneler, sıhhat müdürlükleri, emniyet müdürlükleri, organ nakli yapan sıhhat kuruluşları aracılığıyla organ bağış kartı doldurularak gerçekleştirilebiliyor. Ayrıyeten canlı verici olarak sırf karaciğer ve böbrek bağışında bulunulabiliyor.
bir daha tıpkı kanuna göre, canlıdan organ nakli için alıcının en az iki yıldan beri evli olduğu eşi ile dördüncü derece dahil olmak üzere kan ve kayın hısımlarından yapılabilir. Organ nakli gereken hastalığın evlilikten daha sonra teşhis edildiği durumlarda eşlerin en az iki yıllık evli olması koşulu aranmıyor.
Dinler organ bağışına nasıl bakıyor?
Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Heyeti, Maide Suresi’nin 32. ayetine atıfta bulunarak “yaşamı yahut hayati bir uzvu kurtarmak için öbür deva olmadığında, kimi kurallara uyularak kan, doku ve organ nakli yolu ile de tedavinin caiz olması gerekir” açıklamasında bulunmuştu.
Ayrıyeten 2016 yılında din temsilcileri organ bağışı ile ilgili farkındalık oluşturma emeliyle İstanbul’da bir ortaya geldi. Müslüman, Hristiyan ve Musevi temsilcilerin buluştuğu görüşmede Musevi temsilci “Bir kişi oburunun ömrünü kurtarmak için de kendi ömrünü tehlikeye atacak biçimde organ bağışı yapamaz. Bu durum Tevrat’ta katılaşan yasak bir mevzudur” tabirlerini kullanırken, Hristiyan din adamı ise ‘yaşamın değerli bir hazine’ olduğuna dikkat çekti.
Türk Böbrek Vakfı Kurucusu ve Genel Lideri Timur Erk, Sputnik’e Kovid-19’un organ bağışını nasıl etkilediğini, çeşitli ülkelerin kullandığı organ bağışı sistemlerini ve bilhassa insanların başında soru işareti bırakan bir bahis olan beyin vefatı ve bitkisel hayat içindeki farkları anlattı.
‘Pandemi organ bağışını olumsuz etkiledi, Kovid-19 sebebiyle gerekli tetkikler yapılamadı’
Kovid-19’un organ naklini çok olumsuz etkilediğini aktaran Erk “2020 yılında yüzde 40 oranında azaldı, şu an ise yüzde 30-35 ortası azalma eğiliminde. Pandemi niçiniyle gerekli tetkikler yapılamadı, bu ortada bekleyen sayısında da azalma oldu. 23 bin vatandaşımız böbrek nakli için beklerken bu sayı 20 binlere düştü. Bir kısmı vefat etti, bir kısmı ise andemi var diyerek immünolojik testlerini yaptırmayanlar sebebiyle gerçekleşti” dedi.
Organ bağışında ‘var iseyılmış istek sistemi’: Belçika modeli
Organ bağışında Belçika modelinin detaylarını anlatan Erk “Yaklaşık 2 seniçin beri hem bizim vakfımız birebir vakitte en başta Sıhhat Bakanlığı olmak üzere gerekli merciler çalışıyor. 20 bin kişi böbrek nakli beklerken yılda yalnızca en uygun sayılarla 2019’da 3 bin 800 vatandaşımız böbrek nakli olursa fazlaca önemli bir arz talep dengesizliği var demektir. Yapılacak iş, Belçika modelinde olduğu üzere, şayet kişi sıhhatinde bir noter vasıtasıyla iki şahitle vasiyetini belirtmişse, beyin mevti vukuunda aile onayına gerek kalmamasıdır. Bu mevzuda da Sıhhat Bakanlığı’nın ilintili yetkilisi bu sene sonuna kadar ya da gelecek yılın başında bunun gerçekleşebileceğini söylemiş oldu. Bağışçılar, potansiyel bağışçı. Bu bağışçılardan beyin mevti gerçekleştikten daha sonra kadavradan organ nakli gerçekleşecek. İhtimal giderek azalmış oluyor. Lakin bir istekli potansiyeli olması epeyce önemli” diye konuştu.
Belçika modeli dışında dünyada hangi organ bağışı sistemleri mevcut?
Dünyada uygulanan öbür organ bağışı sistemlerinden de bahseden Erk, şu sözleri kullandı:
“Belçika modelinin yanı sıra bir de İspanya ve İran modeli mevcut. İspanya modelinde Organ Nakli Koordinatörleri temel uygulayıcılar. Bu işi birincil meslek olarak yapıyorlar, öteki bir işle uğraşmıyorlar. Kolluk kuvvetleri ile devamlı temas halindeler. Bir yerde trafik kazası oldu, hastaneye girişine kadar takip ediyorlar. Bundan daha sonra aileden gerekli ayrıntıları almak, bireye sahip çıkmak, mevzuyu takip etmek, beyin vefatı gerçekleşirse sıradaki nakil edilecek kişiyi çağırmak üzere problemlerle ilgileniyorlar. Yani 72 saatlik bir yarış başlıyor. Bu ülkü bir tahlil. İspanyol modeli tüm dünyada örnek model olarak alınıyor. İran modelinde ise bu aracılığı büsbütün devlet üstleniyor. Her iki model de yıllardir kullanılıyor.”
‘Bitkisel hayatta yıllar daha sonra yine hayata geri dönüş kelam konusu, lakin beyin vefatında bu azamî 72 saat’
Türkiye’de kadavradan organ bağışı yapılmasında aile onayı olması gerekiyor. Ailenin onaylamadığı takdirde organ bağışçısı olsanız dahi nakil süreci gerçekleşemiyor. Bu hususta beyin mevti ile bitkisel hayatın birbirine karıştırıldığına işaret eden Erk “Bitkisel hayatta yıllar daha sonra tekrar hayata geri dönüş kelam konusu. Lakin beyin vefatında bu azamî 72 saat. Beyin mevti bilimsel bir gerçek ve geri dönüş yok. Ancak buna karşın bizim ülkemizde ne yazık ki buna inanılmıyor. Bunu bilinçlendirmek gayesiyle binlerce, on binlerce kez söylemek yetmez. Toplumu, hekimleri bilinçlendirmek lazım. Savcılar 3 aylık bir eğitim alırlar. Bu eğitim müfredatına ‘beyin ölümü’ kavramını soktuk” diye farklarını anlattı.
‘Türkiye için ülkü olanı Belçika ve İspanya modellerinin bir çorbada eritilmesi’
Türkiye için Belçika ve İspanya modellerinin harmanlanmasının ülkü olacağından bahseden Erk “Ancak, Belçika modelinde de bir dert var Türkiye açısından. Bu işi tabiplerle da konuştuğumuzda ‘çoğu kişi buna cüret edemez’ diyorlar. ‘Siz sadece böbrek nakli yapabilmek için beyin vefatını gerçekleştirdiniz’ halinde reaksiyon alabileceklerini söylüyorlar. ötürüsıyla ürkeklik hakim. Benim teklifim ise, İspanya ve Belçika modelini bir çorbada eritmek. bu biçimde ülkü tahlil olur. Bizde kifayetli ölçüde Organ Nakli Koordinatörü var, fakat birincil meslekleri değil, ikincil meslekleri. Bunu ek iş olarak yapıyorlar. Birincil olmalı, a’dan z’ye kadar takip etmeleri lazım. Şu andaki pozisyonda ikna edebilmek için aile bireylerini, şu anda 10 aileden 2’si onay veriyor, bu oranı yüzde 30’lara, 40’lara çıkarmak lazım. Bunun için de Organ Nakli Koordinatörlerinin ruhsal eğitim almaları lazım. İkna metodunu tıpkı İspanya modelinde olduğu üzere geliştirmeleri gerekli” dedi.