İçişleri Bakanlığınca ‘Afet Eğitim Yılı’ ilan edilen 2021 yılında, insan eliyle tabiatın istikrarının bozularak iklim krizine yol açılmasının sonuçları, orta nesilde bulunan Türkiye’nin de tüm istikrarlarını alt üst etti. 2021 yılında kendisini gerisi arkası kesilmeyen felaketler zincirinin ortasında bulan Türkiye, biroldukca afet ile birebir anda uğraş etmek zorunda kaldı. Türkiye’nin bir yanı durdurulamayan yangınlar ile kavrulurken öbür yanı da önü alınamaz boyutlardaki sel ve su baskınlarıyla sınandı.
Su kaynaklarının orantısız bir biçimde süratle tükendiği iç bölgelerde ise yerlerdeki kuraklık kararı obrukların çökmesiyle oluşan çukurların, çiftçinin kabusu olduğuna şahit olundu. Beklenmedik coğrafyalarda çıkan hortumlardan ve umulmadık şiddetteki fırtınalardan geriye, sökülen çatılar ile devrilen ağaçlar kaldı. Denizlerdeki kirlilik sebebi ile ülkenin batısında müsilaj sorunu yaşayan Marmara ve Ege için seferberlik başlatıldı. Turizm ve deniz mahsülleri piyasasının da etkilendiği bu süreçte, müsilaj niçiniyle sualtı popülasyonu ziyan görmeye hala devam ediyor.
Havada, karada ve suda yaşanan ve kıymetli ölçüde can ile mal kayıplarına niye olan afetler silsilesinin toplam bilançosunun önümüzdeki günlerde resmi olarak açıklanması beklenirken, genel tablonun ağır olacağı da bir fazlaca sefer dillendirildi.
Tüm bu felaketlerin ortasında hayatlarını kaybeden insanların yakınları, işlerinden ve konutlarından olanlar ile ne yapacağını bilemeden gayret verenler kendi hikayelerini Sputnik’e anlatırken, işin uzmanları da mevzuyu kıymetlendirerek, felaketlerin önüne geçilmesi için önümüzdeki senelerda alınması gereken elzem tedbirleri aktardı.
‘Teknenin ardı hortum yüzünden büsbütün parçalanmıştı, benim olduğum yerdeki bir tekneyi kurtardık ancak başkaları battı’
2021’in birinci aylarından itibaren başlayan olumsuz hava şartları, İzmir’in Alaçatı ilçesinde çıkan hortumda ve da kendisini gösterdi. Çatıların uçtuğu, araçların taklalar attığı bölgede marinadaki bir epey tekne de kullanılamaz hale geldi.
Alaçatı marinada felaketi yaşayanlardan biri olan Hasan Kaptan, daha evvel de tıpkı bölgede tsunami yaşadıklarını belirterek “Deniz kabardı, en son benim olduğum yerdeki teknenin gerisi büsbütün parçalanmıştı. O tekne hortumun ortasında kalmıştı. Ben kendi botuma atladım, tekneye çıkıp yerine bağladım. daha sonrasında da kendi teknemi kıyıdan 3 metre geriye çektim ve o biçimde sabaha kadar bekledik. Bir tekneyi kurtardık lakin başkası büsbütün battı”
‘Son devirde Türkiye’de ve dünyada global ısınmadan farklı olarak global iklim değişikliği yaşanıyor’
Yaşanılan fırtınalı havaların ve olağandışı sağanak yağışların niçinine dair konuşan TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Murat Kapıkıran, “Türkiye’de ve dünyada son periyotta global ısınmadan farklı olarak global iklim değişikliği yaşanıyor. Tesirleri içinde bilhassa yağış rejiminin bozulması, tıpkı anda fazlaca kısa bir vakit diliminde fazlaca ağır yağışın olması üzere tabiattaki mevcut dengeyi ve sistemi altüst eden çeşitli farklılaşmalara niye olan fartörler var. Global iklim değişikliği konusunda, bilim otoriteleri ve bilim insanları, bu işten en çok Doğu Akdeniz havzasının ve Avustralya’nın etkileneceğini, evvela bu bölgelerde başlayacağını aslına bakarsan söz ediyorlardı” dedi.
‘Dış kapımız ve bahçe duvarlarımız sele kapılıp gitti, kaçanlar oldu fakat ben engelli kızımı bırakıp gidemezdim’
Çok yağışların vurduğu Karadeniz’de ise neredeyse her vilayette yaşanan sel ve toprak kaymaları, Kastamonu, Sinop ve Bartın vilayetlerini pek etkilemiş, toplam 82 kişi ömrünü kaybederken, 228 kişi ise yaralanmıştı. Felaketin boyutları o kadar büyüktü ki, Meteoroloji Genel Müdürlüğü‘ne bakılırsa 10-12 Ağustos tarihleri içinde Kastamonu, Sinop ve Bartın’a bağlı kimi bölgelerde metrekareye düşen yağış ölçüsü bir yıllık toplam yağışın 3’te 2’si olarak kayıtlara geçti.
Sinop’un selden en epeyce etkilenen Ayancık ilçesinde, sağanağın akabinde çayın taşması kararı mahsur kalanlardan biri olan konut bayanı Cemile Özaydın Çetinkaya, “Giriş yerleri ve bodrum tavana kadar su dolmuştu. Dış kapımız ve bahçe duvarlarımız sele kapılıp gitti. Yenikonak köyündeki tanıdığım Demircan ailesinden bir karı-koca da konutuyla birlikte sele kapılıp öldü. Ölen arkadaşlarımdan birinin cesedini köyümüze fazlaca uzak bir yerde, Sinop tarafında denizin kenarındaki tomrukların içinde bulmuşlar. Sel sırasında etraftakiler bize de ‘ev yıkılabilir o yüzden gidelim, kaçalım” dediler. Lakin ben bir yere gidemezdim. 35 yaşında engelli bir kızım var onu taşıyamazdık, balkondan indiremezdik. Tabiki orada da bırakamazdım. O yüzden kızımı bırakmayarak hiç bir yere kımıldamadım. Lakin sel suları döne döne aktıkça konutu salladı. hepimiz fazlaca korktuk” dedi.
‘15 gün dışarıya adım atamadık, 5 gün boyunca da karanlıkta kaldık, haber alamadık, neler olup bittiği öğrenemedik’
Yaşadıkları felaketin daha sonrasını da Sputnik’e anlatan afetzede Çetinkaya şu tabirleri kullandı:
“15 gün dışarıya adım atamadık. Köyümüze yardıma gelenler öbür konutları temizliyorlardı o yüzden bize sıra gelene kadar 15 gün geçti, haliyle biz de orası boşalmadığı için dışarıya oradan çıkamadık. Birinci katta oturan komşumuzun balkonundan merdiven koyduk, o merdivenden ekmek ve su alabildik. Sağ olsunlar Türkiye’nin her tarafınca bize erzak gönderen olmuş. Denizli’den, Adana’dan, Ankara’dan, İzmir’den daha biroldukça vilayetten bir sürü yardım gelmişti. Elektrikler de kesildi. 5 gün boyunca karanlıkta kaldık. Telefonları şarj edemedik, mumla ışığında oturduk daima. Elektrikler gelince de bu sefer televizyonlar çekmedi, haber alamadık, neler olup bitti öğrenemedik”
‘Bir sürü cesede bakıp kendi ailemi bulmaya çalıştım, beşerler tanınacak biçimde değildi’
Ayancık’ta yaşayan ailesinden farklı bir vilayette ikamet eden Kenan Demircan, Sinop’taki sel felaketinde annesini ve babasını kaybedenlerden biri. Televizyon izleyen arkadaşının ihtarıyla sel felaketinden haberdar olan Demircan, “Babamı aradım, benimle telaşlı konuştu. Konutta mahsur kaldıklarını, lakin helikopterle kurtulabileceklerini söyleyerek helallik istedi. İkinci katın penceresinden su giriyormuş, konut de sallanıyormuş. Etraftaki öteki konutların hepsinin yıkıldığını söylemiş oldu. Dondum kaldım, şoka girdim. Çabucak yetkilileri aramaya başladım lakin onlar da mahsur kalmışlar. İki dakika geçmemişti ki tekrar babamı aradığımda telefonunun kapalı olduğunu gördüm. O sırada sel meskenle birlikte yıkıp götürmüş. Yanındaki konut ayakta kalmış yalnızca, onun ortasında de yaşlı bir teyzeyle çocuk varmış. olaydan daha sonra ben eşgal belirlemek için İzmir’den Sinop’a gittim. Cenazesini bulmak için epeyce uğraştık. Bir sürü cesede bakıp kendi ailemi bulmaya çalıştım. Beşerler tanınacak biçimde değildi. Morglarda o kadar hayli durdum ki üstüme ceset kokusu sinmişti. Felaketten 4 gün daha sonra babam, 11 gün daha sonra ise annemin cansız vücudu bulundu. O kederden ve gerilimden 10 günde 7 kilo vermişim. Bunlar epeyce ağır şeyler” dedi.
‘Felakete yol açan tabiatın gücü değil, rant için yapılan akıl dışı uygulamalardır’
Sel ve su baskınlarının yaşandığı coğrafyaları tabiatlarıyla bir arada kıymetlendiren emekli öğretim üyesi ve Vatan Partisi Merkez İdare Heyeti Üyesi Çiftçi Ofisi Lideri Prof. Dr. Cengiz Çakır, hususa ait verdiği demeçte “Dere yataklarına yapılan inşaatlar suların denize ulaşmasını önleyen yollar, ormansızlaşma sellerin tesirini artırmaktadır. Felakete yol açan tabiatın gücü değil, rant için yapılan akıl dışı uygulamalardır. Selleri kentlere değil, yeraltı barajlarına yönlendirebiliriz. Ferdi olarak çözemeyeceğimiz meselelere tahlil getirecek yöneticilerin işbaşına gelmesi için gayret göstermeliyiz. Felaketlerin senaryosu olmaz, bilim ve teknikle sıkıntılarımıza tahlil buluruz” açıklamasında bulundu.
‘Etrafımızdaki tarlalarda daima göçükler oluştu, adımımı attığım yer çatırdıyor üzere geliyor, tarlalarda çalışan her insanın psikolojisi bozuldu’
Geçtiğimiz yıl boyunca Türkiye’de çok yağışın niye olduğu su fazlalığı ile çaba edilirken başka yandan da İç Anadolu Bölgesi’nde kuraklık niçiniyle oluşan doğal yıkımlar da gündemden düşmedi. Türkiye’nin en büyük ikinci gölü olan Tuz Gölü’nde yaşayan flamingoların hayat kaynakları olan suyun buharlaşmasına bağlı olarak toplu biçimde öldüğünün ortaya çıkmasının akabinde yaşananlar da dünya basınına yansıdı. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın yaptığı araştırmaya nazaran ölümlerin, su düzeyinin eksikliğinden kaynaklandığının açıklanması, yaşanan kuraklığın boyutlarını akıllara getirdi.
Bir diğer kuraklık olayı ise Konya’nın varlıklı yeraltı sularıyla dolu olan obruklarında yaşandı. Yanlış sulamadan ve kâfi ölçüde yağış düşmemesinden kaynaklanan kuraklık niçiniyle boşalıp birer birer çöken obruklar, bu yıl İç Anadolu’da çiftçinin en sık yaşadığı endişelerden bir tanesiydi. Akrabalarının tarlasında çalışarak geçimini sağlayan 46 yaşındaki çiftçi İbrahim, “Etrafımızdaki tarlalarda daima göçükler oluştu. Artık beni de çalışırken bir kaygı sarmaya başladı. Adımımı attığım yer çatırdıyor üzere geliyor, tarlalarda çalışan her insanın psikolojisi bozuldu. Zira çöken obruklar küçük değiller 50 metre genişliğe kadar olan var, 70 metre derinliği olan var. Düşsek kurtulamayacağız. Toprak aslına bakarsan yazın kavrulmaktan düzgünce geriliyor toplanıyor. Bir de ağır makinelerle tarlada çalışıyoruz. Ne olur bilmem lakin hepimizin huzursuz olduğu kesin. Hal deva bulmak lazım” halinde konuştu.
Konya – obruk
© DHA
‘Taban suyu ve yağış azlığından ötürü kuru tarım mamüllerinin yapılamaması, tarımın kuzeye kayması kelam konusu’
Hususa dair değerlendirmelerde bulunan Ziraat Mühendisi Kapıkıran, kuraklık ve iklim değişikliğinin tarımda hayli değerli farklılıklara niye olmaya başladığını belirterek, topraktaki mikrobiyolojik çeşitliliğin bile buna göre değişim göstermeye başladığının altını çizdi. Akdeniz’de tropik bitkilerin yetişebiliyor olmasının bu değişikliğin örneklerinden birisi olduğunu hatırlatan Kapıkıran, “Buğday ambarı olan kimi bölgelerde hem meteorolojik su eksikliğinden -yani yağış azlığından- tıpkı vakitte taban suyu azlığından kuru tarım mamüllerinin, hububatın bilhassa yapılamaması ve bu tarımın daha kuzeye gerçek kayması ya da daha uygun alanlara gerçek kaymasına niye oluyor” dedi.
‘Türkiye’nin 7 bölgesinde de olağanüstü kuraklık yaşandı, bir epeyce yerde yağış azlığı yüzde 40’ın üzerinde’
Kuraklığın bu coğrafyaya yabancı olmadığını ve 1876 yılındaki büyük kuraklıkta 200 bin kişinin ömrünü kaybettiğine dikkat çeken Çakır, “Ama geçtiğimiz sene, Türkiye’nin 7 bölgesinde de olağanüstü kuraklık yaşandı. Nisan ayındaki 30,7 milimetrelik yağış olağana göre yüzde 48 daha az. Kış yağışları ise İç Anadolu bölgesinde yüzde 31 daha az yağış oldu. bir epeyce yerde yağış azlığı yüzde 40’ın üzerinde” sözlerini kullandı.
‘Marmaris ve etrafında herkes sıkıntı durumda, tabiatımızı kaybettik, işlerimizden de olduk’
Öteki doğal felaketler içinde bir daha kulaklıkla alakalı olarak 2021’de yaşanan en büyük tahribata sebep olan yangınlardan bahsetmek mümkün.12 Ağustos 2021 itibariyle; çoğunluğu Akdeniz, Ege, Marmara, Batı Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki 49 vilayette çıkan 299 orman yangınında 8 kişi hayatını kaybederken, yüzbinlerce hektar orman ve yerleşim yeri de küle döndü. Bilhassa Muğla ve Antalya’da çıkan yangınlardan yayılan dumanlar, NASA tarafınca uzaydan çekilen uydu imgelerinde de takip edilebildi.
Marmaris’te otel işletmeciliği yapan Özgür Tiryaki, yangının köylere ve tabiata büyük hasar bıraktığını belirterek şu tabirleri kullandı:
“Burası biliyorsunuz turizm ile geçimini sağlayan insanların barındığı bir yer. Marmaris ve etrafında herkes güç durumda. Bu olayın ekonomik boyutu da başka ve yıkıcıydı. Merkezdeki işletme sahipleri ve otellerde çalışanlar da önemli manada etkilendiler. Zira yangınla birlikte buralarda ansızın boşaldı biliyorsunuz. Ekonomik manada tabiatın verdiği tahribat köyde yaşayanları ve hayvanların ömrünü alt üst etmişken, turizmle uğraşanlar ile çalışanların ve işletme sahiplerinin de önemli manada etkilenmesine sebep oldu. aslına bakarsanız ondan bundan evvelki sene de pandemi niçiniyle sıkıntı duruma düşmüştük. Tabiatımızı kaybettik, işlerimizden de olduk. Ne söylesek yetersiz kalıyor. Etrafımızda iflas eden arkadaşlarımız var; dükkânlarını kapattılar. Çalışanlar işten çıkarıldı. Bölgede yaşayan bizler için üzücü bir durum. Umarım toparlanır ancak tabi o doğayı artık biz tekrar eski halinde goremeyiz. Tahminen çocuklarımız ya da onlardan daha sonra gelen jenerasyonlar yerinde gorebilirler.”
‘Yangınların önlenmesi sürecinde de büyük sorunlar yaşandı, yangın söndürme süreçlerindeki eksiklikleri gördük’
Önlenemeyen büyük orman yangınları ve onun ortasındaki tarım toprakları ile hayvancılığın da büyük ziyan gördüğünü hatırlatan Kapıkıran, “2021 yılındaki ziraî üretim düşüşünün doğal felaketlere bağlı yanlarını değerlendirdiğimizde büyük ölçüde iklim krizin yanı sıra, uygulanan siyasetlerden kaynaklandığını söylemek de mümkün. Zira yangınların önlenmesi sürecinde de büyük sorunlar yaşandı. Tarım ve Orman Bakanlığından bir proaktif davranış nazaranmedik. Örneğin helikopter sıkıntıları yaşandı.Yangın söndürme kültürüne ait süreçlerindeki eksiklikleri gördük. Tüm dünyanın önümüzdeki süreçte bu mevzuyu önemli biçimde yaşama korkusu var. Bu bahsin hayli tertipli bir biçimde iklim değişikliğini derinleştirmemek ismine yangınları önleyerek proaktif tedbirler almak yahut yangın başladığında süratle yayılmasını engelleyecek tedbirler alma konusunda bir çalışma yapılması gerekiyor. Bunun için planlı ve programlı yapılanmanın sağlanması kaide.” ihtarında bulundu.
‘Koca deniz nasıl oldu da bu kadar kirlendi hayret ettik, torunlarıma balık götüremedim bu sene, tahminen onların çocukları hiç yiyemeyecekler’
Üç tarafı denizlerle çevrili olan Türkiye’nin 2021’de yaşadığı felaketler ana karada yaşananlar ile de sonlu kalmadı. Kirliliğin niye olduğu müsilaj kararı oluşan biyolojik yıkım, insan eli ile tabiata verilen ziyanların yıl ortasında tahminen de en dikkat çekeniydi.
İstanbul’da balıkçıların uğrak yeri olan Galata Köprüsü’ne kuşaklardır balık tutmaya gelen emekli Yasin öğretmen, müsilajdan daha sonra yaşadıklarını aktararak, “yıllardir çoluğumu çocuğumu besledim ben buradan çıkanlarla. Müsilajdan daha sonra balık tutmaya korkar olduk. Marmara’daki hiç bir kıyıda denize girmeye de cüret edemedik. aslına bakarsanız öğrendik ki birtakım yerlerde kıyıları de kapatmışlar. Boğazın akıntısı epey olur, o yüzden kolay kolay bir şeyler birikmez, lakin nasıl olduysa her yerde köpük köpük müsilaj gördük. Koca deniz nasıl oldu da bu kadar kirlendi hayret ettik. Torunlarıma balık götüremedim bu sene. Tahminen onların çocukları hiç yiyemeyecekler. Havanın sıcak olduğu vakit içinder denizden o denli bir koku gelirdi ki kovamı topladığım üzere konuta dönerdim. Buradan sağlıklı bir şey çıkması artık hayli zor” dedi.
‘Çok lakin epey kısa bir süre daha sonra Karadeniz’i de Marmara üzere kaybedeceğiz ve Ege Denizi’ni de fazlaca büyük risk altına sokacağız’
Müsilaj hakkında Sputnik’in sorularını yanıtlayan Marmara İzleme Projesi’nin (MAREM) proje önderi Hidrobiyolog Mehmet Levent Artüz, en evvel karşı karşıya kalınan tehlikenin tarifini yaparak:
“Müsilaj, daha yanlışsız bir tanımla ‘masif müsilaj oluşumu’ diye isimlendirdiğimiz olgu, kirlilik zincirinin yalnızca bir halkası. Temel etraf felaketi diye isimlendirilecek bahis, Marmara Denizi’nin kirletilmesi. Sucul ortamlar başta olmak üzere kirlenmenin üç temel safhası vardır. Başta kirletici ögesi ortama verirsiniz, dayanabilen çeşitler hayatta kalırlar, dayanamayan tipler ya ortamı terk eder ya da ölürler. Bunu takip eden ikinci safhada ise ortamda tıp çeşitliliği azaldığı, ötürüsı ile rekabet kaideleri değiştiği için kalan tiplerin fert adetlerinde olağandışı artışlar olur. Müsilaj olgusu da yalnızca bu serinin günümüzdeki göstergesi. Üçüncü ve son fazda ise hiç önemsenmeyecek ölçüde kirletici ortamı abiyotik hale getirir.Bu uygulama devam ettiği takdirde, fazlaca lakin epey kısa bir süre daha sonra Karadeniz’i de Marmara üzere kaybedeceğiz ve Ege Denizi’ni de fazlaca büyük risk altına sokacağız.”
‘Marmara Denizi çıkmaz bir yola girdi, tıpkı tertip sürerse önümüzdeki devirde bir felaketler dizisinin bizi beklediğini ve geleceğin çok karanlık olduğunu söyleyebilirim’
Marmara Denizi’nde deniz suyunun kalitesinin değiştiğini, cins çeşitliliğinin tabana vurduğunu kirlenme Ergene Deşarjı ile karakter değiştirdiğini aktaran Artüz, “Tür çeşitliliği azalıyorsa biz de bundan nasibimizi alacağız. İvedilikle bunun farkına varmamız gerek. Müsilajın durumuna gelince; doğal olarak bakteriyolojik parçalanmaya uğruyor. Ne de olsa devasa bir organik kütle. bir daha kısır döngü içersinde bu biyolojik kütleyi parçalayan bakterilerin oluşturduğu biyokütle ve parçalanma eserleri yeni felaketleri tetikleyecek üzere gözüküyor. Yani Marmara Denizi çıkmaz bir yola girdi, yuvarlanıp gidiyor. Bu sene müsilaj olur, yarın metrelerce köpüklenmeler, denizde renk değişimleri yahut yaygın koku üzere felaketler ile karşılaşabiliriz. özetlemek gerekirse birebir sistem sürerse önümüzdeki devirde bir felaketler dizisinin bizi beklediğini söyleyebilirim ancak niceliğinin ne olacağını bilmem. Çok lakin epeyce uzun bir vakittir (1954 yılından bu yana) Marmara Denizi’ni ölçümleyen ve izleyen bir grubun başı olarak geleceğin pek karanlık olduğunu söyleyebilirim” dedi.
‘Önümüzdeki devirde bu felaketlerin epey daha fazlasını görmeye devam edeceğiz, tıpkı gemideyiz ve batarsa herkes batacak’
Tüm konuşulanlar ışığında sonuç olarak insanların elini taşın altına koyması gerektiğini belirten Kapıkıran, “Artık dünya da bunun farkına varılmış vaziyette. Zira tıpkı gemideyiz ve batarsa herkes batacak. Bilinmesi gerekiyor ki bunların tamamı insan faaliyeti kararında derinleşiyor, şiddetleniyor ve ziyan verir hale geliyor. Önümüzdeki devirde yağış rejimi farklılıklarının, sel felaketlerinin, kuraklık niçiniyle oluşan büyük orman ve kent yangınlarının hayli daha fazlasını görmeye devam edeceğiz. Tabiat tahribatı niçiniyle fevkalade bir verimlilik düşüşüne ve de ötürüsıyla büyük bir besin krizine, besin fiyatlarındaki fahiş yükselmelere şahit olacağız. aslına bakarsan piyasa da denetlemediği için kat ve kat faiz yükseltmeleri görmeye devam edeceğiz” dedi.
Su kaynaklarının orantısız bir biçimde süratle tükendiği iç bölgelerde ise yerlerdeki kuraklık kararı obrukların çökmesiyle oluşan çukurların, çiftçinin kabusu olduğuna şahit olundu. Beklenmedik coğrafyalarda çıkan hortumlardan ve umulmadık şiddetteki fırtınalardan geriye, sökülen çatılar ile devrilen ağaçlar kaldı. Denizlerdeki kirlilik sebebi ile ülkenin batısında müsilaj sorunu yaşayan Marmara ve Ege için seferberlik başlatıldı. Turizm ve deniz mahsülleri piyasasının da etkilendiği bu süreçte, müsilaj niçiniyle sualtı popülasyonu ziyan görmeye hala devam ediyor.
Havada, karada ve suda yaşanan ve kıymetli ölçüde can ile mal kayıplarına niye olan afetler silsilesinin toplam bilançosunun önümüzdeki günlerde resmi olarak açıklanması beklenirken, genel tablonun ağır olacağı da bir fazlaca sefer dillendirildi.
Tüm bu felaketlerin ortasında hayatlarını kaybeden insanların yakınları, işlerinden ve konutlarından olanlar ile ne yapacağını bilemeden gayret verenler kendi hikayelerini Sputnik’e anlatırken, işin uzmanları da mevzuyu kıymetlendirerek, felaketlerin önüne geçilmesi için önümüzdeki senelerda alınması gereken elzem tedbirleri aktardı.
‘Teknenin ardı hortum yüzünden büsbütün parçalanmıştı, benim olduğum yerdeki bir tekneyi kurtardık ancak başkaları battı’
2021’in birinci aylarından itibaren başlayan olumsuz hava şartları, İzmir’in Alaçatı ilçesinde çıkan hortumda ve da kendisini gösterdi. Çatıların uçtuğu, araçların taklalar attığı bölgede marinadaki bir epey tekne de kullanılamaz hale geldi.
Alaçatı marinada felaketi yaşayanlardan biri olan Hasan Kaptan, daha evvel de tıpkı bölgede tsunami yaşadıklarını belirterek “Deniz kabardı, en son benim olduğum yerdeki teknenin gerisi büsbütün parçalanmıştı. O tekne hortumun ortasında kalmıştı. Ben kendi botuma atladım, tekneye çıkıp yerine bağladım. daha sonrasında da kendi teknemi kıyıdan 3 metre geriye çektim ve o biçimde sabaha kadar bekledik. Bir tekneyi kurtardık lakin başkası büsbütün battı”
‘Son devirde Türkiye’de ve dünyada global ısınmadan farklı olarak global iklim değişikliği yaşanıyor’
Yaşanılan fırtınalı havaların ve olağandışı sağanak yağışların niçinine dair konuşan TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Murat Kapıkıran, “Türkiye’de ve dünyada son periyotta global ısınmadan farklı olarak global iklim değişikliği yaşanıyor. Tesirleri içinde bilhassa yağış rejiminin bozulması, tıpkı anda fazlaca kısa bir vakit diliminde fazlaca ağır yağışın olması üzere tabiattaki mevcut dengeyi ve sistemi altüst eden çeşitli farklılaşmalara niye olan fartörler var. Global iklim değişikliği konusunda, bilim otoriteleri ve bilim insanları, bu işten en çok Doğu Akdeniz havzasının ve Avustralya’nın etkileneceğini, evvela bu bölgelerde başlayacağını aslına bakarsan söz ediyorlardı” dedi.
‘Dış kapımız ve bahçe duvarlarımız sele kapılıp gitti, kaçanlar oldu fakat ben engelli kızımı bırakıp gidemezdim’
Çok yağışların vurduğu Karadeniz’de ise neredeyse her vilayette yaşanan sel ve toprak kaymaları, Kastamonu, Sinop ve Bartın vilayetlerini pek etkilemiş, toplam 82 kişi ömrünü kaybederken, 228 kişi ise yaralanmıştı. Felaketin boyutları o kadar büyüktü ki, Meteoroloji Genel Müdürlüğü‘ne bakılırsa 10-12 Ağustos tarihleri içinde Kastamonu, Sinop ve Bartın’a bağlı kimi bölgelerde metrekareye düşen yağış ölçüsü bir yıllık toplam yağışın 3’te 2’si olarak kayıtlara geçti.
Sinop’un selden en epeyce etkilenen Ayancık ilçesinde, sağanağın akabinde çayın taşması kararı mahsur kalanlardan biri olan konut bayanı Cemile Özaydın Çetinkaya, “Giriş yerleri ve bodrum tavana kadar su dolmuştu. Dış kapımız ve bahçe duvarlarımız sele kapılıp gitti. Yenikonak köyündeki tanıdığım Demircan ailesinden bir karı-koca da konutuyla birlikte sele kapılıp öldü. Ölen arkadaşlarımdan birinin cesedini köyümüze fazlaca uzak bir yerde, Sinop tarafında denizin kenarındaki tomrukların içinde bulmuşlar. Sel sırasında etraftakiler bize de ‘ev yıkılabilir o yüzden gidelim, kaçalım” dediler. Lakin ben bir yere gidemezdim. 35 yaşında engelli bir kızım var onu taşıyamazdık, balkondan indiremezdik. Tabiki orada da bırakamazdım. O yüzden kızımı bırakmayarak hiç bir yere kımıldamadım. Lakin sel suları döne döne aktıkça konutu salladı. hepimiz fazlaca korktuk” dedi.
‘15 gün dışarıya adım atamadık, 5 gün boyunca da karanlıkta kaldık, haber alamadık, neler olup bittiği öğrenemedik’
Yaşadıkları felaketin daha sonrasını da Sputnik’e anlatan afetzede Çetinkaya şu tabirleri kullandı:
“15 gün dışarıya adım atamadık. Köyümüze yardıma gelenler öbür konutları temizliyorlardı o yüzden bize sıra gelene kadar 15 gün geçti, haliyle biz de orası boşalmadığı için dışarıya oradan çıkamadık. Birinci katta oturan komşumuzun balkonundan merdiven koyduk, o merdivenden ekmek ve su alabildik. Sağ olsunlar Türkiye’nin her tarafınca bize erzak gönderen olmuş. Denizli’den, Adana’dan, Ankara’dan, İzmir’den daha biroldukça vilayetten bir sürü yardım gelmişti. Elektrikler de kesildi. 5 gün boyunca karanlıkta kaldık. Telefonları şarj edemedik, mumla ışığında oturduk daima. Elektrikler gelince de bu sefer televizyonlar çekmedi, haber alamadık, neler olup bitti öğrenemedik”
‘Bir sürü cesede bakıp kendi ailemi bulmaya çalıştım, beşerler tanınacak biçimde değildi’
Ayancık’ta yaşayan ailesinden farklı bir vilayette ikamet eden Kenan Demircan, Sinop’taki sel felaketinde annesini ve babasını kaybedenlerden biri. Televizyon izleyen arkadaşının ihtarıyla sel felaketinden haberdar olan Demircan, “Babamı aradım, benimle telaşlı konuştu. Konutta mahsur kaldıklarını, lakin helikopterle kurtulabileceklerini söyleyerek helallik istedi. İkinci katın penceresinden su giriyormuş, konut de sallanıyormuş. Etraftaki öteki konutların hepsinin yıkıldığını söylemiş oldu. Dondum kaldım, şoka girdim. Çabucak yetkilileri aramaya başladım lakin onlar da mahsur kalmışlar. İki dakika geçmemişti ki tekrar babamı aradığımda telefonunun kapalı olduğunu gördüm. O sırada sel meskenle birlikte yıkıp götürmüş. Yanındaki konut ayakta kalmış yalnızca, onun ortasında de yaşlı bir teyzeyle çocuk varmış. olaydan daha sonra ben eşgal belirlemek için İzmir’den Sinop’a gittim. Cenazesini bulmak için epeyce uğraştık. Bir sürü cesede bakıp kendi ailemi bulmaya çalıştım. Beşerler tanınacak biçimde değildi. Morglarda o kadar hayli durdum ki üstüme ceset kokusu sinmişti. Felaketten 4 gün daha sonra babam, 11 gün daha sonra ise annemin cansız vücudu bulundu. O kederden ve gerilimden 10 günde 7 kilo vermişim. Bunlar epeyce ağır şeyler” dedi.
‘Felakete yol açan tabiatın gücü değil, rant için yapılan akıl dışı uygulamalardır’
Sel ve su baskınlarının yaşandığı coğrafyaları tabiatlarıyla bir arada kıymetlendiren emekli öğretim üyesi ve Vatan Partisi Merkez İdare Heyeti Üyesi Çiftçi Ofisi Lideri Prof. Dr. Cengiz Çakır, hususa ait verdiği demeçte “Dere yataklarına yapılan inşaatlar suların denize ulaşmasını önleyen yollar, ormansızlaşma sellerin tesirini artırmaktadır. Felakete yol açan tabiatın gücü değil, rant için yapılan akıl dışı uygulamalardır. Selleri kentlere değil, yeraltı barajlarına yönlendirebiliriz. Ferdi olarak çözemeyeceğimiz meselelere tahlil getirecek yöneticilerin işbaşına gelmesi için gayret göstermeliyiz. Felaketlerin senaryosu olmaz, bilim ve teknikle sıkıntılarımıza tahlil buluruz” açıklamasında bulundu.
‘Etrafımızdaki tarlalarda daima göçükler oluştu, adımımı attığım yer çatırdıyor üzere geliyor, tarlalarda çalışan her insanın psikolojisi bozuldu’
Geçtiğimiz yıl boyunca Türkiye’de çok yağışın niye olduğu su fazlalığı ile çaba edilirken başka yandan da İç Anadolu Bölgesi’nde kuraklık niçiniyle oluşan doğal yıkımlar da gündemden düşmedi. Türkiye’nin en büyük ikinci gölü olan Tuz Gölü’nde yaşayan flamingoların hayat kaynakları olan suyun buharlaşmasına bağlı olarak toplu biçimde öldüğünün ortaya çıkmasının akabinde yaşananlar da dünya basınına yansıdı. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın yaptığı araştırmaya nazaran ölümlerin, su düzeyinin eksikliğinden kaynaklandığının açıklanması, yaşanan kuraklığın boyutlarını akıllara getirdi.
Bir diğer kuraklık olayı ise Konya’nın varlıklı yeraltı sularıyla dolu olan obruklarında yaşandı. Yanlış sulamadan ve kâfi ölçüde yağış düşmemesinden kaynaklanan kuraklık niçiniyle boşalıp birer birer çöken obruklar, bu yıl İç Anadolu’da çiftçinin en sık yaşadığı endişelerden bir tanesiydi. Akrabalarının tarlasında çalışarak geçimini sağlayan 46 yaşındaki çiftçi İbrahim, “Etrafımızdaki tarlalarda daima göçükler oluştu. Artık beni de çalışırken bir kaygı sarmaya başladı. Adımımı attığım yer çatırdıyor üzere geliyor, tarlalarda çalışan her insanın psikolojisi bozuldu. Zira çöken obruklar küçük değiller 50 metre genişliğe kadar olan var, 70 metre derinliği olan var. Düşsek kurtulamayacağız. Toprak aslına bakarsan yazın kavrulmaktan düzgünce geriliyor toplanıyor. Bir de ağır makinelerle tarlada çalışıyoruz. Ne olur bilmem lakin hepimizin huzursuz olduğu kesin. Hal deva bulmak lazım” halinde konuştu.
Konya – obruk
© DHA
‘Taban suyu ve yağış azlığından ötürü kuru tarım mamüllerinin yapılamaması, tarımın kuzeye kayması kelam konusu’
Hususa dair değerlendirmelerde bulunan Ziraat Mühendisi Kapıkıran, kuraklık ve iklim değişikliğinin tarımda hayli değerli farklılıklara niye olmaya başladığını belirterek, topraktaki mikrobiyolojik çeşitliliğin bile buna göre değişim göstermeye başladığının altını çizdi. Akdeniz’de tropik bitkilerin yetişebiliyor olmasının bu değişikliğin örneklerinden birisi olduğunu hatırlatan Kapıkıran, “Buğday ambarı olan kimi bölgelerde hem meteorolojik su eksikliğinden -yani yağış azlığından- tıpkı vakitte taban suyu azlığından kuru tarım mamüllerinin, hububatın bilhassa yapılamaması ve bu tarımın daha kuzeye gerçek kayması ya da daha uygun alanlara gerçek kaymasına niye oluyor” dedi.
‘Türkiye’nin 7 bölgesinde de olağanüstü kuraklık yaşandı, bir epeyce yerde yağış azlığı yüzde 40’ın üzerinde’
Kuraklığın bu coğrafyaya yabancı olmadığını ve 1876 yılındaki büyük kuraklıkta 200 bin kişinin ömrünü kaybettiğine dikkat çeken Çakır, “Ama geçtiğimiz sene, Türkiye’nin 7 bölgesinde de olağanüstü kuraklık yaşandı. Nisan ayındaki 30,7 milimetrelik yağış olağana göre yüzde 48 daha az. Kış yağışları ise İç Anadolu bölgesinde yüzde 31 daha az yağış oldu. bir epeyce yerde yağış azlığı yüzde 40’ın üzerinde” sözlerini kullandı.
‘Marmaris ve etrafında herkes sıkıntı durumda, tabiatımızı kaybettik, işlerimizden de olduk’
Öteki doğal felaketler içinde bir daha kulaklıkla alakalı olarak 2021’de yaşanan en büyük tahribata sebep olan yangınlardan bahsetmek mümkün.12 Ağustos 2021 itibariyle; çoğunluğu Akdeniz, Ege, Marmara, Batı Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki 49 vilayette çıkan 299 orman yangınında 8 kişi hayatını kaybederken, yüzbinlerce hektar orman ve yerleşim yeri de küle döndü. Bilhassa Muğla ve Antalya’da çıkan yangınlardan yayılan dumanlar, NASA tarafınca uzaydan çekilen uydu imgelerinde de takip edilebildi.
Marmaris’te otel işletmeciliği yapan Özgür Tiryaki, yangının köylere ve tabiata büyük hasar bıraktığını belirterek şu tabirleri kullandı:
“Burası biliyorsunuz turizm ile geçimini sağlayan insanların barındığı bir yer. Marmaris ve etrafında herkes güç durumda. Bu olayın ekonomik boyutu da başka ve yıkıcıydı. Merkezdeki işletme sahipleri ve otellerde çalışanlar da önemli manada etkilendiler. Zira yangınla birlikte buralarda ansızın boşaldı biliyorsunuz. Ekonomik manada tabiatın verdiği tahribat köyde yaşayanları ve hayvanların ömrünü alt üst etmişken, turizmle uğraşanlar ile çalışanların ve işletme sahiplerinin de önemli manada etkilenmesine sebep oldu. aslına bakarsanız ondan bundan evvelki sene de pandemi niçiniyle sıkıntı duruma düşmüştük. Tabiatımızı kaybettik, işlerimizden de olduk. Ne söylesek yetersiz kalıyor. Etrafımızda iflas eden arkadaşlarımız var; dükkânlarını kapattılar. Çalışanlar işten çıkarıldı. Bölgede yaşayan bizler için üzücü bir durum. Umarım toparlanır ancak tabi o doğayı artık biz tekrar eski halinde goremeyiz. Tahminen çocuklarımız ya da onlardan daha sonra gelen jenerasyonlar yerinde gorebilirler.”
‘Yangınların önlenmesi sürecinde de büyük sorunlar yaşandı, yangın söndürme süreçlerindeki eksiklikleri gördük’
Önlenemeyen büyük orman yangınları ve onun ortasındaki tarım toprakları ile hayvancılığın da büyük ziyan gördüğünü hatırlatan Kapıkıran, “2021 yılındaki ziraî üretim düşüşünün doğal felaketlere bağlı yanlarını değerlendirdiğimizde büyük ölçüde iklim krizin yanı sıra, uygulanan siyasetlerden kaynaklandığını söylemek de mümkün. Zira yangınların önlenmesi sürecinde de büyük sorunlar yaşandı. Tarım ve Orman Bakanlığından bir proaktif davranış nazaranmedik. Örneğin helikopter sıkıntıları yaşandı.Yangın söndürme kültürüne ait süreçlerindeki eksiklikleri gördük. Tüm dünyanın önümüzdeki süreçte bu mevzuyu önemli biçimde yaşama korkusu var. Bu bahsin hayli tertipli bir biçimde iklim değişikliğini derinleştirmemek ismine yangınları önleyerek proaktif tedbirler almak yahut yangın başladığında süratle yayılmasını engelleyecek tedbirler alma konusunda bir çalışma yapılması gerekiyor. Bunun için planlı ve programlı yapılanmanın sağlanması kaide.” ihtarında bulundu.
‘Koca deniz nasıl oldu da bu kadar kirlendi hayret ettik, torunlarıma balık götüremedim bu sene, tahminen onların çocukları hiç yiyemeyecekler’
Üç tarafı denizlerle çevrili olan Türkiye’nin 2021’de yaşadığı felaketler ana karada yaşananlar ile de sonlu kalmadı. Kirliliğin niye olduğu müsilaj kararı oluşan biyolojik yıkım, insan eli ile tabiata verilen ziyanların yıl ortasında tahminen de en dikkat çekeniydi.
İstanbul’da balıkçıların uğrak yeri olan Galata Köprüsü’ne kuşaklardır balık tutmaya gelen emekli Yasin öğretmen, müsilajdan daha sonra yaşadıklarını aktararak, “yıllardir çoluğumu çocuğumu besledim ben buradan çıkanlarla. Müsilajdan daha sonra balık tutmaya korkar olduk. Marmara’daki hiç bir kıyıda denize girmeye de cüret edemedik. aslına bakarsanız öğrendik ki birtakım yerlerde kıyıları de kapatmışlar. Boğazın akıntısı epey olur, o yüzden kolay kolay bir şeyler birikmez, lakin nasıl olduysa her yerde köpük köpük müsilaj gördük. Koca deniz nasıl oldu da bu kadar kirlendi hayret ettik. Torunlarıma balık götüremedim bu sene. Tahminen onların çocukları hiç yiyemeyecekler. Havanın sıcak olduğu vakit içinder denizden o denli bir koku gelirdi ki kovamı topladığım üzere konuta dönerdim. Buradan sağlıklı bir şey çıkması artık hayli zor” dedi.
‘Çok lakin epey kısa bir süre daha sonra Karadeniz’i de Marmara üzere kaybedeceğiz ve Ege Denizi’ni de fazlaca büyük risk altına sokacağız’
Müsilaj hakkında Sputnik’in sorularını yanıtlayan Marmara İzleme Projesi’nin (MAREM) proje önderi Hidrobiyolog Mehmet Levent Artüz, en evvel karşı karşıya kalınan tehlikenin tarifini yaparak:
“Müsilaj, daha yanlışsız bir tanımla ‘masif müsilaj oluşumu’ diye isimlendirdiğimiz olgu, kirlilik zincirinin yalnızca bir halkası. Temel etraf felaketi diye isimlendirilecek bahis, Marmara Denizi’nin kirletilmesi. Sucul ortamlar başta olmak üzere kirlenmenin üç temel safhası vardır. Başta kirletici ögesi ortama verirsiniz, dayanabilen çeşitler hayatta kalırlar, dayanamayan tipler ya ortamı terk eder ya da ölürler. Bunu takip eden ikinci safhada ise ortamda tıp çeşitliliği azaldığı, ötürüsı ile rekabet kaideleri değiştiği için kalan tiplerin fert adetlerinde olağandışı artışlar olur. Müsilaj olgusu da yalnızca bu serinin günümüzdeki göstergesi. Üçüncü ve son fazda ise hiç önemsenmeyecek ölçüde kirletici ortamı abiyotik hale getirir.Bu uygulama devam ettiği takdirde, fazlaca lakin epey kısa bir süre daha sonra Karadeniz’i de Marmara üzere kaybedeceğiz ve Ege Denizi’ni de fazlaca büyük risk altına sokacağız.”
‘Marmara Denizi çıkmaz bir yola girdi, tıpkı tertip sürerse önümüzdeki devirde bir felaketler dizisinin bizi beklediğini ve geleceğin çok karanlık olduğunu söyleyebilirim’
Marmara Denizi’nde deniz suyunun kalitesinin değiştiğini, cins çeşitliliğinin tabana vurduğunu kirlenme Ergene Deşarjı ile karakter değiştirdiğini aktaran Artüz, “Tür çeşitliliği azalıyorsa biz de bundan nasibimizi alacağız. İvedilikle bunun farkına varmamız gerek. Müsilajın durumuna gelince; doğal olarak bakteriyolojik parçalanmaya uğruyor. Ne de olsa devasa bir organik kütle. bir daha kısır döngü içersinde bu biyolojik kütleyi parçalayan bakterilerin oluşturduğu biyokütle ve parçalanma eserleri yeni felaketleri tetikleyecek üzere gözüküyor. Yani Marmara Denizi çıkmaz bir yola girdi, yuvarlanıp gidiyor. Bu sene müsilaj olur, yarın metrelerce köpüklenmeler, denizde renk değişimleri yahut yaygın koku üzere felaketler ile karşılaşabiliriz. özetlemek gerekirse birebir sistem sürerse önümüzdeki devirde bir felaketler dizisinin bizi beklediğini söyleyebilirim ancak niceliğinin ne olacağını bilmem. Çok lakin epeyce uzun bir vakittir (1954 yılından bu yana) Marmara Denizi’ni ölçümleyen ve izleyen bir grubun başı olarak geleceğin pek karanlık olduğunu söyleyebilirim” dedi.
‘Önümüzdeki devirde bu felaketlerin epey daha fazlasını görmeye devam edeceğiz, tıpkı gemideyiz ve batarsa herkes batacak’
Tüm konuşulanlar ışığında sonuç olarak insanların elini taşın altına koyması gerektiğini belirten Kapıkıran, “Artık dünya da bunun farkına varılmış vaziyette. Zira tıpkı gemideyiz ve batarsa herkes batacak. Bilinmesi gerekiyor ki bunların tamamı insan faaliyeti kararında derinleşiyor, şiddetleniyor ve ziyan verir hale geliyor. Önümüzdeki devirde yağış rejimi farklılıklarının, sel felaketlerinin, kuraklık niçiniyle oluşan büyük orman ve kent yangınlarının hayli daha fazlasını görmeye devam edeceğiz. Tabiat tahribatı niçiniyle fevkalade bir verimlilik düşüşüne ve de ötürüsıyla büyük bir besin krizine, besin fiyatlarındaki fahiş yükselmelere şahit olacağız. aslına bakarsan piyasa da denetlemediği için kat ve kat faiz yükseltmeleri görmeye devam edeceğiz” dedi.